Sanat anlayışı ve kültürünü Yunan-Latin edebiyatlarından; dünya görüşü, felsefe ve ahlak anlayışını ise Hristiyanlıktan alan Batı medeniyet dairesine. 

Ordunun, devlet kurumlarının Batı örneğine göre yapılanmaları, eğitimde Batı modelinden yararlanma, bilimsel ve teknik alanlarda -özellikle de Fransızcadan- yapılan çeviriler sosyal ve kültürel değişimlere yol açarken edebî çeviriler roman, tragedya, komedya gibi Türk edebiyatı geleneğine yabancı bazı yeni türlerin tanınmasını sağlar.

Tanzimat Dönemi’ndeki çeviriler kitap hâlinde yayımlanan ve dergi ve gazetelerde neşredilen çeviriler olarak iki grupta tasnif edilebilir.

Tanzimat Dönemi’nde çevrilecek metinlerin seçimi ve tercümeleri aşamasında değişim ve yenileşme ihtiyacına cevap verebilmeleri “bilgi aktarımı” ve toplumun yapısına ve geleneklerine uygunluğu, bir diğer ifade ile “kabul edilebilirlik” ilkesi temel ilkeler olarak saptanmaktadır.

Devlet işleri için yabancı dil bilen gençlere duyulan ihtiyacı karşılamak, memurlara yabancı dil öğretmek üzere 1821’de kurulan Tercüme Odası, Tanzimat yıllarında bir okul görevi üstlenir. Ali, Fuat ve Safvet Paşa gibi değerli insanları yetiştiren bu ocak; yeni bir dünya görüşü ve siyasi idealin geliştiği bir çevredir.

15 Temmuz 1851’de Abdülmecid’in de katıldığı bir törenle ve Reşid Paşa’nın ünlü nutkuyla açılan Encümen-i Dâniş, devlet eliyle ve Fransız Akademisi (Académie Française) örnek alınarak kurulur. Açılış nutkunda Mustafa Reşid Paşa kurulma amacını, Dârülfünûn’da okutulacak kitapların hazırlanması ve asrın gerektirdiği ilmin ülkede yayılması ve kültür seviyesinin yükseltilmesi olarak belirler. Üyeleri arasında Joseph von Hammer ve James Redhouse, Bianchi gibi isimler ve çoğu tercüme kalemlerinde çalışan azınlık aydınlar bulunan Encümen-i Dâniş, Reşid Paşa’nın sadrazamlıktan ayrılmasıyla gözden düşer, yeterince verimli olamaz ve kapatılır. Bu kurum, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin kuruluşuna ve bilimsel kurumsallaşmaya zemin hazırlaması bakımından önemlidir.

Genelde bir fen dergisi olan Mecmua-i Fünun’da jeoloji, fizik, kimya, biyoloji, tarih, coğrafya, arkeoloji, felsefe pedagoji, ekonomi, iktisat, eğitim, dil ve edebiyat, halk sağlığı vd. sosyal konularda yazılmış tercüme ve telif yazılar yer alır

Batılı eserlerden Türkçeye yapılan ilk -kitap şeklindeçeviri Yusuf Kâmil Paşa’nın Fénélon’dan tercüme ettiği Télémaque’tır (1859)

Victor Hugo’nun Sefiller adlı eserinin Münif Paşa tarafından yapılan tercümesidir.   

Şemsettin Sami’nin yayımlanan ilk kitabı SaintOuen’den tercüme ettiği Tarih-i Mücmel-i Fransa adlı tercümesidir (1870). Siyasi ve kültürel açıdan hareketlilik gösteren ve Avrupa kültürünün o yıllarda önemli merkezlerinden biri olan Fransa’nın tarihini kendi kültürüne tanıtma yolundaki bu seçimi anlamlıdır. Dumanoir ve D’Ennery’den tercüme ettiği İhtiyar Onbaşı (1873) adlı trajedi tercümesi de Güllü Agop ve Osmanlı Tiyatrosu’nda oynanır. Dumanoir özellikle de D’Ennery güçlü entrikalar üzerine kurulu popüler eserleri melodramları ve adapteleri ile tanınırlar. Yazarlarının bu özellikleri İhtiyar Onbaşı’nın Ö. Faruk Akün’ün belirttiği gibi bir trajedi olmaktan çok entrikaya dayalı bir oyun veya melodram olması ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Bu tercüme örneği tiyatro tarihimiz açısından önemlidir. Şemsettin Sami’nin diğer tercümeleri arasında F.Soulié’nin macera romanı Şeytanın Yadigârları (1878), yarım kalan Sefiller (1879), Daniel Defoe’dan Robinson (1885) çevirileri yer almaktadır.

Ziya Paşa, Ethem Paşa’nın tavsiyesi ile Viardot’nun iki cilt hâlindeki Endülüs Tarihi’ni tercüme eder. Birinci cildi 1859, ikinci cildi 1863’te basılır. Chéruel ve Lavallée’nin eserlerinden bir özet şeklinde hazırlanan Engizisyon Tarihi 1882’de basılır. 1888’de ikinci baskısı yapılır. Ziya Paşa, Molière’in Tartuffe adlı piyesini hece vezni ile kafiyesiz ve sade bir dille tercüme eder. Bir de Jean Jacques Rousseau'nun Emile adlı eserini tercüme eder. 

Ahmet Vefik Paşa’nın Molière’den en önemli ve yadırganmayacak olanları dikkate alan bir seçimle çevirdiği üçü nesir (İnfiâl-i Aşk, Dudu Kuşları, Don Civani); altısı manzum (Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartuffe, Okumuş Kadınlar vd.) ; yedisi adaptasyon (Zor Nikâh, Zoraki Tabib, Yorgaki Dandini, Azarya, Tabib-i Aşk, Merakî vd.) olmak üzere on altı oyun tercüme edebiyatımız için önemli katkılardır.

Ahmet Midhat Efendi, gazetesinin tefrika ihtiyacını karşılamak için yaptığı tercümlerde genellikle Paul de Kock, Octave Feuillet, Emile Richebourg, Charles Merevel, Emile Gobineau, Hector Malot, Marie Ann Radcliffe gibi ikinci sınıf yazarları tercih eder

Tanzimat Dönemi ikinci kuşak sanatçıları Recaizâde Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Sami
Paşazâde Sezai'dir. 

Recaizâde Ekrem’in Terakki gazetesinde tefrika olarak yayımlanan Silvio Pelico’dan çevirdiği Mes Prisons (1869); Hakayikü’l-Vekayi’de bir bölümü tefrika edilen Chateaubriad’dan tercüme ettiği Atala (1871), Nâçiz (1886) tercüme edebiyatımız için önemli örneklerdir. Nâçiz’de Batı edebiyatından yaptığı manzum ve mensur tercümeleri toplar. İlk kısmında devrin tanınmış Fransız şair ve muharrirlerinden tercümeler, ikinci kısımda La Fontaine’den tercüme ettiği masallar yer almaktadır.

Sami Paşazâde Sezai, Alphonse Daudet’nin Değirmenimdem Mektuplar adlı kitabından “Arles’li Kız” adlı hikâyeyi sağlam yapısını ve üslubunu beğendiği gerekçesiyle “Arlezyalı Kız” adıyla çevirir. Çeviri Küçük Şeyler’de yer almaktadır. Alphonse Daudet’nin Jacques adlı romanını da tercüme eder (1892). Sami Paşazâde Sezai’nin kayda değer bir tercümesi de Victor Hugo’nun Les Châtiments adlı şiir kitabından nesren tercüme ettiği “Souvenir de la nuit du 4” adlı şiiridir. Şiiri “Kânun-ı Evvelin Dördüncü Gecesinde Bir Hatıra” başlığı ve “Abdülhâmit-i Sani’ye İthaf ”ı ile neşreder. 

Muallim Naci’nin Farsça ve Arapçadan tercüme ettiği örnekler Hurde-i Furûş I ve II’de (1885); Hz. Ali’nin bazı vecizelerinin Arapça asılları ve tercümeleri ise Emsâl-i Ali’de (1885-86) yer alır. Hikemü’r-Rüfaî (1887) Mutasavvıf Seyyid Ahmet Rüfaî Hazretlerinden yapılmış tasavvufi metinleri içermektedir.

Tanzimat’tan sonra yetişen ilk edebiyatçı kuşak Namık Kemal, Ahmet Midhat, Abdülhak Hâmit, Recaizâde Ekrem, Sami Paşazâde Sezai romantik akımın tesiri altındadır.

Beşir Fuad tenkitleri ile “gözyaşı ve verem edebiyatı merkezli” gelişen romantik akımın ve süslü üslubunun yerine günlük hayatın meselelerini anlatan sade bir üsluba doğru yönelişi sağlar. 

İki Bebek, Binbaşıyı Davet, Birinci Kat gibi tercüme tiyatrolar, Emil Otto’dan Bedreka-i Lisan-ı Fransevî’nin sarf ve nahiv kısımlarının tercümesi (1884) Beşir Fuad’ın tercümeleri arasında yer alır.