Hayvansal yağlar dünya yağ üretim ve tüketiminin % 15-18’ini karşılamaktadır.

Bitkisel yağlar dünya yağ üretim ve tüketiminin % 82-85’ini karşılamaktadır?

Likid yağlar hidrojenle bombardıman edildikten sonra katılaşmaktadır.

Dünyadaki önemli yağ bitkileri zeytin, palm=hurma, ayçiçeği, çiğit, soya, yerfıstığı, susam, kolza, aspir, haşhaş, keten, kenevir, pelemir, ızgın, ketencik, hintyağı ve tütündür.

Bugün tüketilen yağların % 30’unu soya, % 32’sini palmiye, % 14’ünü kolza, % 8’ini ayçiçeği, % 4’ünü yerfıstığı, % 4’ünü çiğit, % 2’sini hurma çekirdeği, % 2’sini hindistan cevizi ve % 2’sini de zeytin oluşturmaktadır. Bu oranlara göre % 32 ile palmiye, en fazla tüketilen yağ bitkisini oluşturmaktadır.

Bir insanın günde alması gereken yağ 75 g’dır.

Ayçiçeği, başta Rusya Federasyonu ve Ukrayna olmak üzere Romanya, Macaristan ve Bulgaristan gibi Doğu Avrupa Ülkelerinde; İspanya, Fransa ve İtalya gibi Güney Avrupa (Akdeniz) ülkelerinde ve ayrıca Arjantin, ABD, Hindistan, Çin ve Türkiye gibi ülkelerde oldukça fazla yetiştirilmektedir.

Ayçiçeği, önemli yağ bitkileri arasında, bütün dünyada üretim alanı, miktarı ve verimi bakımından soya, kolza ve yerfıstığından sonra 4. sırada yer almaktadır.

Aynı zamanda bir yem ve süs bitkisi olan ayçiçeğinden şu şekilde yararlanılmaktadır:

• Yağı yemeklik yağların en kaliteli ve en iyilerindendir. Likit olarak kullanıldığı gibi, margarin yapımında da kullanılmaktadır.
• Yağı alındıktan sonra küspesi çok besleyici bir hayvan yemidir.
• Ayçiçeği çerez olarak da kullanılır.
• Sapları ve tablası kâğıt sanayinde selüloz kaynağı olarak faydalanıldığı gibi, yakacak olarak da kullanılmaktadır.
• Ayçiçeği külü inorganik madde, özellikle potas açısından zengin olduğu için gübre olarak da yararlanılır.
• Ayçiçeği sapları sundurma, gölgelik ve benzeri gibi inşaat yapımlarında da değerlendirilir.
• Sap ve tablaları öğütülüp un haline getirilerek kümes hayvanlarının yem rasyonlarına karıştırılmaktadır.
• Yeşil yem olarak hayvan beslenmesinde kullanılabileceği gibi, silajda yapılır.
• Yeşil gübre olarak değerlendirilir.
• Yaprak ve çiçek çayları ateş düşürücü ve göğüs yumuşatıcı olarak kullanılmaktadır.
• Elek ve selektör altında kalan daneler kuşyemi olarak kümes hayvanlarına verilmektedir.

% 35 protein içermektedir.

Campanulates (Kampana çiçekliler) takımından olan ayçiçeği, Compositeae ( Bileşikgiller) familyasındandır.

Türkiye’de ayçiçeği, günebakan, gündöndü, güngördü ve şemsiahmer gibi isimler ile bilinmektedir.

Anavatanı Amerika ve Meksika’dır.

Türkiye’ye, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Romanya ve Bulgaristan göçmenleri getirmiştir. Önce Trakya’da yetiştirilmiş, sonra Anadolu’ya geçmiştir.

Helianthııs annuus türüne ait 108 varyeteden 50’si Kuzey Amerika’da, 15’nin Güney Amerika’da bulunmuş olması, ayçiçeğinin kökeninin Amerika olduğunu ispatlamaktadır.

Ayçiçeği önce çerez, sonra ekmek ununa karıştırılarak ve daha sonra ilaç olarak değerlendirilmiştir. Ancak 1590’da yağ elde edilmeye başlanmıştır. İspanyollar Madrid’deki botanik parkında süs bitkisi olarak yetiştirmiştir. Sonraları Avrupa’ya yayılmış, yiyecek ve yağ elde edilmesinde kullanılmış ve bütün dünyaya yayılmıştır.

Meyve kabuğu sert yapılı, rengi beyaz, siyah, grimsi-siyah veya alaca olabilir.

Ayçiçeği iyi gelişmemiş bir kazık- köke sahiptir. İyi gelişmiş kuvvetli yan kökleri de vardır. Bunlar üzerinde ince tali kökler oluşur. Kökler 150-250 cm gibi çok derinlere kadar uzayabilir.

Sap düz, hafif köşeli, içi özle dolu olup, 50’ cm den 250’ cm ye kadar boylanır.  Sap üzerinde boylamasına şeritvari çizgiler bulunur. Sap kalınlığı 2-10 cm arasında değişir. Sapın üzeri tüylü, kabuk kısmı lignince zengindir. Sap rengi açık veya koyu yeşildir. 

Ayçiçeği yaprakları ters kalp şeklinde 3 köşeli ve 3 ana damarlı olup, uçları sivridir. Yapraklar boğumlardan çıkar almaşıklı ve renk yeşildir. Yaprak sapları uzun, elastiki ve 10-30 cm’dir. Tablaların arka kısmını brakte yaprakları sarmış, tüylü ve kiremitvari dizilmişlerdir.

Bitkide ortalama 15-30 yaprak bulunur.

Tablaların sabahları doğuya, öğleden sonra batıya ve geceleri de normal durumda olmaları heliotropik bir mutasyondur, yani tablalar güneşi takip ederler.

Ayçiçeği türleri dekoratif, yabani ve kültürü yapılan çeşitler olarak üçe ayrılır. Kültürü yapılanlar da çerezlik ve yağlık olarak ikiye ayrılır.

Ayçiçeği çeşitleri vegetasyon bakımından üçe ayrılır:

• Erkenci çeşitler 70-110 günlük,
• Ortacı çeşitler 110-150 günlük,
• Geççi çeşitler 150-165 günlüktür.

Derin ve kazık kök sistemine sahip olması nedeniyle, kuraklık, tuzluluk gibi problemleri olan topraklardaki üretim durumu diğer bitkilerden iyidir. İyi drenajlı, nötr veya pH: 6.5 - 7.5’a sahip ve su tutma kapasitesi yüksek toprakları sever. Taban suyu yüksek, asitli topraklardan hoşlanmakta olup tuza dayanır. Ayçiçeği organik maddece zengin, derin ve su tutma kapasitesi iyi topraklarda yüksek verim potansiyeline sahiptir.

Ayçiçeğinin aynı tarlaya üst üste ekilmesi toprağın fakirleşmesine ve hastalıklarının artmasına neden olur. İyi verim için ekim nöbeti yapılmalıdır. Uygun ekim nöbetleri;

• Buğday +Ayçiçeği + Fiğ + Mısır
• Şeker Pancarı + Ayçiçeği + Buğday + Fiğ
• Çeltik + Ayçiçeği + Kavun-karpuz + Pamuk
• Pamuk + Buğday + Ayçiçeği + Baklagil’dir.

Ayçiçeği ekilecek tarla 20-25 cm derinlikte sürülür. İlk sürümden sonra, tarla otlanırsa kazayağı ile toprak 10-15 cm işlenerek otlar temizlenir. Ayçiçeği düzgün bir çıkış için nemli bir tohum yatağı ister. İlkbaharda kazayağı, diskaro veya tırmık ile 10-15 cm derinlikte toprak tekrar işlenerek ekime hazır hale getirilir. Tarla ve tohum ekimden önce yabancı ot, hastalık ve zararlılara karşı ilâçlanır.

Pnömatik: Hava akımlı, hava akımı ile çalışan makine

Ayçiçeğinin en önemli zararlısı orobanş (Orobanche cumana) parazitidir.

Hasat için tablanın, gövdenin ve yaprakların tamamen kahverengine dönüşmüş olması ve danedeki nem oranının % 9-10’a düşmesi gereklidir. Dane neminin % 10’un altında olması şarttır.

Uygun depolama için, nem % 10’un altında ve daneler temiz olmalıdır. Hasat sonrası % 11-12 nemle depolanan daneler sık sık havalandırılmalı, serin tutulmalı, kızışma önlenmelidir.

Susam en fazla Sudan, Hindistan, Myanmar, Tanzanya, Nijerya, Çad ve Türkiye’de üretilmektedir.

Susamın 16 cins ve 60 türü vardır.