Sindirim, besin maddelerinin sindirim ve emilim için hazırlanması, sindirim sonucu oluşan artık ürünlerin dışarıya atılması, sindirim kanalının hareketleri ve salgılarıyla şekillenen son ürünlerin emilerek dolaşım sistemiyle alınıp dokulara taşınması anlamına gelmektedir.

Sindirim sistemi, sindirim kanalı içerisinde ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak (duodenum, ileum, jejunum), kalın bağırsak (kolon, sekum, rektum) ve anüs’ten oluşmaktadır.

Sindirim kanalı içerisinde besin maddeleri mekanik, kimyasal ve mikrobiyolojik işlemlere uğratılır. Sonuçta canlının yaşamı, üremesi ve verimi için gerekli enerji üretilir. Mekanik hareketler denilince, besinlerin ağıza alınması, çiğnenip tükürüklenmesi, yutulması, geviş getiren hayvanlarda (ruminant) ruminasyon, kusma, besinlerin geriye hareketi, mide, ince ve kalın bağırsaklardaki hareketler ile dışkılama anlaşılır. Sekretorik işlemler tükürük bezi, mide, pankreas, karaciğer ve bağırsak salgısı ile ilgili olaylardır. Mikrobiyolojik işlemler ise sindirim kanalında yerleşmiş olan mikroorganizmaların görevlerini içermektedir.

Açlıkta organizmada önce karbonhidratlar sonra yağlar, besin almamadurumu sürdüğü takdirde en son olarak proteinler yıkımlanmaktadır.

Tükürüğün Görevleri
• Tükürükte bulunan müsin maddesi ağız mukozasının nemli ve kaygan tutulmasını sağlayarak mukozayı korur.
• İçerisinde bulunan bikarbonat sayesinde pH’yı nötrleştirir. Böylece dişlerin Ca⁺⁺ kaybetmesini önler.
• İçerisinde bulunan lizozim maddesi bazı mikrop türlerine karşı yok edici özellik gösterir.
• Omnivorlarda (rat, domuz ve insan) ve karnivorlarda tükürükte bulunan pityalin (alfaamilaz enzimi) nişastanın parçalanmasını sağlar.
• Civa, kurşun, üre gibi toksik etkili maddeler ile kuduz virüsü gibi etkenler tükürükle dışarıya çıkartılır.
• Ruminantlarda tükürük ayrı bir öneme sahip olup, içerisinde bulunan bikarbonat ve fosfat tamponları sayesinde rumenin asit pH’sını nötralize etmektedir.

Besin maddelerinin ağızdan mideye geçirilmesi olayına yutma denir. Karışık bir mekanizma olan yutma üç aşamada oluşur: (1) İstemli olarak ağız boyunca, (2) refleks şeklinde farenkse (yutak) doğru ve (3) refleksif (kendiliğinden) olarak özefagusa doğru.

Yutulan besin maddelerinin mideye gönderilmesi yemek borusu (özefagus) aracılığıyla olur.

Basit midelilerde midenin görevi şunlardır:
• Besinleri geçici bir süre depolayabilir.
• Besinlerin mekanik parçalanmasına ve kimyasal parçalanma sonucu sindirilmiş kısımların bağırsaklara gönderilmesine yardımcı olur.

• Mideden B ₁₂ vitamininin emilmesiyle ilgili intrinsik faktör salgılanır. Yokluğunda pernisiyöz anemi şekillenir.
• Mideden tuz asidi (HCl) salgılanır.
• Mideye kadar gelen yabancı madde ve mikroplar tuz asidinin düşük pH’sı sayesinde ölürler. Bu nedenle midenin organizmayı koruyucu görevi vardır.

Kardia, fundus ve piloris’te mukoid özellik gösteren hücreler bulunmaktadır. Bu hücrelerden sadece müsin salgılanmaktadır. Esas (prinsipal) hücrelerden enzimler (pepsinojen, rennin), kenar (pariyetal) hücrelerden ise tuz asidi (HCl) ve intrinsik faktör salınmaktadır. Ayrıca midede bulunan argentaffin hücreler salgılarıyla (serotonin-5 Hidroksitriptamin) mide bağırsak kanalını uyarırlar.

Organik madde olarak enzimler bulunmaktadır. Bunlar:
Müsin: Midedeki tüm bölgelerden salgılanmaktadır. Mide mukozasını örtücü görev yapar. Mukus ve bikarbonat salgıları ile mideyi mekanik ve kimyasal zararlardan korur.
Pepsin: Fundus bezi prinsipal hücrelerinden pepsinojen halinde salgılanır, tuz asidi ile aktif hale gelir. Proteinleri midede peptonlara kadar parçalar.
Renin: Ruminantlarda süt emme döneminde abomazumda bulunur. Sütün kazeini üzerine etkir. Prinsipal hücrelerden salınır. Pepsinle birlikte onları peptonlara ve paranükleik asit haline çevirir.
İntrinsik faktör: Midede parietal hücrelerden salınır.
Gastrin: Midenin G hücreleri tarafından salgılanan gastrin hormonu, tuz asidi ve pepsinojenlerin salgılanmasına yardımcı olur.

• Midenin en önemli salgılarından biri olan tuz asidi parietal hücrelerden salgılanmaktadır. Görevleri şunlardır:
  • Pepsinojen, prosekretin ve prorennini, aktif pepsin, sekretin ve rennin haline getirir ve etkimeleri için uygun asit ortamı sağlayarak protein sindirimini kolaylaştırır.
• • Nükleoproteinleri eritir, parçalar.
• • Süt içerisinde bulunan kazeinojene etkir.
  • Sakkaroz üzerine etkiyerek, emilebilir olan glikoz ve fruktoza parçalar.
  • Demir emilimini kolaylaştırır.
  • Mideye gelen mikropları yok ederek üremelerine engel olur.

Kusma, mide ve duodenum’un başlangıç bölümündeki içeriğin zararlı maddelerin oluşturduğu zehirlenmelerden korunmak amacıyla ağız yoluyla dışarı çıkartılması olayıdır. Kusma merkezi beyin kökünde (medulla oblongata) bulunmaktadır. Kusma olayı,refleks olarak değişik organlarda (farenks, sidik kesesi, kalp, böbrek, uterus, beyin, iç kulak vb.) bulunan reseptörlerin herhangi bir nedenle uyarılması sonucu oluşmaktadır. Midenin fazla dolgunluğu, midenin irritasyonu, şiddetli ağrılar, toksinler, X ışınları, beyin kanaması, bağırsak tıkanması, dehidrasyon, üremi (kandaki üre oranının normalin üzerinde olması) anoksi, anemi ve elektrolit dengesinin bozulması kusma nedenleri arasında sayılabilir.

Keçi, sığır, koyun, manda gibi ruminantlarda mide rumen (işkembe), retikulum (börkenek), omazum (kırkbayır) ve abomazum (şirden) olarak adlandırılan dört odacıktan oluşmuştur.

Ağıza getirilen rumen içeriğinin yeniden çiğnenerek yutulmasıdır. Ruminasyon merkezi medulla oblongata’ dadır ve vagus sinirinin uyarılmasıyla kontrol edilmektedir.

İnce bağırsaklar üç bölümden oluşmuştur. Bunlar duodenum, jejenum ve ileum’dur. İnce bağırsaklarda başlıca;
• Peristaltik hareketler (solucanvari ileri giden hareketler)
• Segmentasyon hareketleri (kısa mesafe kasılmaları ile şekillenen karıştırıcı hareketler)
• Antiperistaltik hareketler (solucanvari geriye giden hareketler)
• Villus hareketleri bulunmaktadır.

Karaciğer, vücutta önemli görevleri olan bir organdır. Karaciğerin kanın depolanması ve filtrasyonu, heparin yapımı, bağırsaktan emilen çeşitli ilaç ve zehirlerin vücuttan atılması, karbonhidratların glikojen şeklinde depolanması, yağ ve protein metabolizmalarının kontrolü, keton bileşikleri ve üre yapımı, vitaminlerin ve demirin depo edilmesi ve bazı hormonların etkisiz hale getirilmesi gibi görevleri bulunmaktadır. Sindirim sistemi ile ilgili görevi ise safrayı yapmak olup, pankreastan salgılanan lipaz enzimi safra asitleriyle aktif hale gelmektedir.

Pankreas bezi iç (endokrin) ve dış (ekzokrin) salgı olmak üzere iki çeşit salgı oluşturur. Pankreasın glikoz metabolizmasında önemli rol oynayan insülin ve glukagon hormonları endokrin salgılarıdır. Pankreasın ekzokrin salgıları ise besin maddelerinin sindiriminde görev alır ve bileşimi alınan besinlerin türüne (karbonhidrat, protein, yağ oluşu) ve miktarına göre değişir. Pankreas salgısı inorganik ve organik maddeler içermektedir. Su ve elektrolitlerce zengin olan inorganik kısım sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, klor ve demir bileşiklerinin yanı sıra bikarbonat, karbonat, klorür ve fosfat gibi anyonları içerir.

Basit midelilerde tükürükte bulunan alfa amilaz enzimi nişastayı parçalar. Ağızda hidroliz olan karbonhidratlı maddelerin az bir kısmı disakkarit olan maltoz ve nişasta moleküllerine ayrılır. Mideye gelen tükürük ile karışmış nişastalı besinler bir süre daha alfa amilazın etkisiyle hidrolize olmaya devam eder. Nişastalı besin maddeleri, midedeki asit pH ile karşılaştığında amilaz enziminin aktivitesi kaybolur ve karbonhidratların sindirimi ince bağırsaklarda devam eder. Karbonhidratlı besinler bağırsakta tükürükteki alfa amilazdan daha etkili olan pankras alfa amilazı ile sindirilir. Böylelikle maltoz ve glikoz bileşikleri oluşur. İnce bağırsaktaki epitelyum hücrelerinde bulunan laktaz, sakkaraz, maltaz, alfa dekstrinaz enzimleri ile de glikoz, galaktoz ve
früktoz gibi monosakkaritlere parçalanır. Karbonhidratların kana alınması monosakkaritler halinde olur.

Basit midelilerde mide bezleri pariyetal hücrelerinden hidroklorik asit-tuz asidi (HCl) salgılanmaktadır. Tuz asidi, midenin prinsipal hücrelerinden salgılanan pepsinojeni mide pH’sında aktif hale getirir. Pepsin haline gelen enzim, proteinli maddeleri parçalayıp hidrolize etmektedir. Böylelikle pepsin protein sindirimini başlatır ve midede polipeptid ve pepton bileşiklerini oluşturur. Proteinler midede kısmen parçalandıktan sonra pankreas enzimleri olan tripsin, kimotripsin, karboksipeptidaz ve proelestaz enzimleri ile küçük polipeptidlere dönüşür. Proteinlerin aminoasitlere dönüşmeleri sınırlı kalmakta, daha çok dipeptid, tripeptid ve büyük peptidlere dönüşüm olmaktadır. Büyük peptidler ise bağırsağın duodenum ve jejenumunda mikrovillustaki fırçamsı kenarda bulunan peptidazlardan aminopeptidaz, dipeptidazlar tarafından tripeptid, dipeptid ve aminoasitlere çevrilmektedir. Proteinlerin kana aktarılması son ürün olan aminoasit şeklinde olmaktadır.

Yağların sindirimi en çok pankreastan salgılanan pankreatik lipaz ile olmaktadır. Besinlerde bulunan trigliseritler, safra tuzları, kalsiyum tuzları ve albüminin etkinleştirdiği pankreatik lipaz enzimi aracılığıyla serbest yağ asitleri ve monogliseritlere parçalanmaktadır. Yağların son parçalanma ürünleri olan bu maddeler safra tuzlarının aracılığıyla fırçamsı kenara (mikrovilluslar) şilomikronlar halinde taşınmakta ve buradan emilmektedir.

1.Pasif taşıma (pasif transport)
Diffüzyon, osmoz, filtrasyon, elektriksel farklılık, villus kasılmaları bu tür taşımaya girmektedir. Bu taşımada taşıyıcı sisteme ve enerjiye gereksinim yoktur.

Osmoz: Suyun hücre membranından yüksek yoğunluktan düşük yoğunluktaki ortama geçişidir. Üç çeşit ortam bulunmaktadır. Bu ortamlar, hipertonik (yoğun), hipotonik (az yoğun), izotonik (denge) olarak adlandırılmaktadır.
2.Aktif taşıma (aktif transport)
Maddelerin hücre içerisine taşınması için enerji (ATP) gerekli olup oksijen harcanarak tek yönlü olarak yapılır. Taşıyıcı sisteme ihtiyaç vardır. Taşıyıcı sistem bir maddenin taşınması için bir başka madde ile birlikte ise buna ko-transport (birlikte taşınım) adı verilir. Sodyum ile birlikte glikoz ve aminoasitlerin taşınması bu taşınıma örnek olarak gösterilebilir.

3.Kolaylaştırılmış diffüzyon
Maddenin yüksek yoğunluktan düşük yoğunluğa bir taşıyıcı sistem aracılığıyla geçirilmesidir.
4.Endositoz (Reseptör aracılı endositoz, pinositoz)
Reseptör aracılı endositoz: Bir maddenin hücre membranından vezikül (kesecik) şeklinde sitoplazmaya geçişidir. Eğer taşınan madde hücre membranında taşınıp bir reseptöre bağlanarak sitoplazmaya geçiyorsa buna reseptör aracılı endositoz adı verilir.
Pinositoz: Bir maddenin hücre dışında bulunan küçük moleküller ile hücre içine geçmesi olayıdır. Hem aktif hem pasif taşınım vardır.
5.Ekzositoz
Bir maddenin veziküller (kesecik) halinde plazma membranı ile hücre dışına geçmesidir.

Yağda çözünen vitaminlerden A, D, E, K vitaminlerinin hücrelere alınması yağ asitlerinin emilimine benzemektedir. Emilim daha çok duodenum ve jejunumdan olup lenf kanalları yoluyla taşınmaktadır.
Suda eriyen vitaminlerden C vitamini ve diğerleri pasif diffüzyonla bağırsak hücresine alınmaktadır.
B12 vitamininin bağırsak epitel hücresinden emilmesi pasif ve aktif transportla ileumdan şekillenmektedir. Emilim için mideden salgılanan intrinsik faktör ile Ca, Mg iyonlarına gereksinim vardır.