Kurum merkezli eğitim, doğumdan zorunlu
öğrenim çağına kadar olan yılları içine alan okul öncesi
dönemdeki çocuklara bakım ve eğitim hizmetinin;
çocukların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden
gelişimlerini destekleyen zengin çevre olanaklarıyla planlı
ve düzenli olarak kurum çatısı altında verilmesini sağlayan
eğitim modelidir. Model dünyada bu alandaki eğitimin ilk
örneği olarak kabul edilebilir. Ç ocuk bakımı ve eğitiminde
kurum merkezli eğitimin ilk örnekleri kadının çalışmaya
başlaması ile ortaya çıkan okul çağına gelmemiş
çocukların bakımı gereksiniminden doğmuştur.
I
·ngiltere’de kadın işçilerin verimliliklerini arttırabilmek
amacıyla oluşturulan eğitim kurumları, bu alanın ilk
örneği sayılabilir. Böylece, çocukların güvenli bakım
gördükleri kurumların bulunması, kadının kendisini işine
daha iyi verebilmesine olanak hazırlamıştır. Kurum
merkezli eğitim, çalışan kadınların çocuklarına hizmet
vermenin yanı sıra koşulları elverişsiz çevrelerden gelen
çocuklara eğitim eşitliği ve fırsatı sunması ve okula daha
iyi hazırlanmalarını sağlaması ve sosyal deneyim olanağı
yaratması açısından dünyada ve Türkiye’de büyük ölçüde
desteklenen bir modeldir (Oktay, 1999).

Kurum merkezli eğitimde hedef kitle, doğumdan
zorunlu öğrenim çağına kadar olan yaş aralığındaki
çocuklardır. Bu yaş aralığı, ülkelerin zorunlu öğretime
başlama yaşındaki farklılıklar nedeniyle değişkenlik
gösterebilir. Örneğin Türkiye’de zorunlu öğretime
başlama yaşının 66 ay (5,5 yaş) olarak düzenlenmesi ile
kurum merkezli okul öncesi eğitim hizmetinin de 0-66 ay
aralığındaki çocuklara verilmesini gerekli kılmıştır. Ancak
burada yalnızca okul öncesi yaş grubu çocukları değil;
aynı zamanda aileleri de kurum merkezli eğitimin
kapsamına girmektedir.

Kurum merkezli eğitimin kapsamını, hedef kitlesi
bakımından 0-66 ay (0-5,5 yaş) grubundaki çocuklar ve
aileleri oluşturmaktadır. Bu yaş grubundaki çocuklara
bakım ve eğitim hizmeti sunan kurumlar genellikle, 0-3
yaş grubu için (0-36 ay) kreş, 3-5,5 yaş grubu için (36-66
ay) anaokulu ve 4-5,5 yaş grubu için (48-66 ay) anasınıfı
olarak isimlendirilmektedir. Ancak Türkiye’de bu yaş
grubu çocuklarına eğitim ve bakım hizmeti veren
kurumlar çok çeşitlilik gösterdiği için buradaki yaş
gruplandırmalarından farklı uygulamaları içeren kurumlar
açılabilmektedir. Kurum merkezli eğitimin kapsamını
hizmet sunan kurum ve kuruluşlar bakımından, Millı^
Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına
bağlı Ç ocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, kamu kurum ve
kuruluşları, özel sektör kuruluşları, belediyeler ve
üniversiteler bünyesinde açılan okul öncesi kurumlar
oluşturmaktadır. Bu kurum ve kuruluşlar okul öncesi
çocuklarına kreş, çocuk yuvası, kreş ve gündüz bakımevi,
anaokulu, anasınıfı, uygulama sınıfı gibi adlar altında okul
öncesi eğitim hizmeti sunmaktadır. Bu kapsama bu
kurumlarda görevli olan tüm personel de girmektedir.
Kurum merkezli eğitimin kapsamını eğitim
programlarında yer verilen ve uygulamada temel alınan
gelişim alanları bakımından, çocukların bedensel,
zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimleri oluşturmaktadır.
Ç ocuklara sunulan kurum merkezli bir eğitimde
çocukların tek bir gelişim alanında değil, bütüncül bir
yaklaşımla tüm gelişim alanlarında desteklenmesi hede
enmelidir. Bu yaklaşım, programların boyutu ve
karmaşıklığı ile ilgilenilmesine yardımcı olur. Süreç
tabanlı bir yaklaşım olan modern yapısal tasarım, sistemin
süreçlerini, hiyerarşik olarak yönetilebilir bileşenlere
ayırır. Böylece, gerçekleme ve yazılım güncellemesi daha
kolay olur. Bu yaklaşım, yukarıdan aşağıya program
tasarımı olarak da adlandırılır. Bir program yukarıdan
aşağıya doğru hiyerarşik bileşenler olarak tasarlanır. Bir
bileşen, bir grup koddan oluşur. Bu kod grubu, bir
paragraf, bir blok, altprogram ya da altyordam olabilir.

Gelişimsel eğitim programları, çocuğun bilişsel,
sosyalduygusal ve psikomotor yönden gelişimini bütüncül
bir yaklaşımla desteklemeyi amaçladığı için bu
programların çocukların eğitim, aile ve toplumsal
yaşamlarında olumlu ve kalıcı etkiler sağladığı
araştırmalarla saptanmıştır. Bunun yanı sıra, belli
becerilerin doğrudan öğretiminin yapıldığı akademik
programların olumlu etkilerinin en fazla bir ya da iki yıl
sürdüğü, uzun dönemde etkili olmadığı ortaya çıkmıştır
(Powell, 1986; Go in, 2000; Wortham, 1998; Caroline,
1998). Gelişimsel programlar çocukların daha sonraki
yaşamlarında kendine güvenli, sosyal sorumluluk sahibi,
kişilerarası iletişim becerileri gelişmiş, mutlu ve iyimser
bir yetişkin olmaları yönünde kalıcı etkiler bırakmaktadır
(Schweinhart, Barnes ve Weikart, 1993; Schweinhart ve
Weikart, 1997). Bu nedenle, gelişimsel programların
geliştirilmesi ve okul öncesi kurumlarda uygulanması
önemlidir. Nitekim, geleceğin yetişkinleri olarak görülen
çocukların okul öncesi yıllarda gelişimlerinin her alanında
ilerlemelerinin desteklenmesi, birbirleriyle ve yetişkinlerle
etkili iletişim kurma, bağımsızlık kazanma ve sorumluluk
alma gibi davranışları kazandıracak etkin öğrenme
ortamlarının oluşturulması gelişimsel programlarla
olanaklı olabilmektedir.

Gelişimsel programların kapsamı, çocuğu
merkeze alan bir yaklaşım içinde çocukların etkin
katılımları ile kendilerini her yönden ifade etmelerine
olanak tanıyan bir çerçeveye sahip olmalıdır. Program,
çocuğun fiziksel, duygusal, sosyal, yaratıcılık ve bilişsel
özelliklerle ilgili yeteneklerini geliştirecek çeşitlilikte ve
en uygun öğrenme deneyimleri sağlayacak biçimde
tasarlanmalıdır. Gerçekleştirilecek etkinlikler ve
deneyimler öğrenmeyi bütünleştirecek biçimde
planlanmalıdır (Hendrick,1991; Williams,1992).
Etkinlikler, çocukları soru sorma, araştırma yapma,
problem çözme ve denemeye teşvik edici özellikte
tasarlanmalıdır. Ç ocuğun gelişiminde etkin olma ve
fiziksel etkinlikler, öğrenmenin önemli unsurları olduğu
için çevre de buna göre tasarlanmalı ve düzenlenmelidir.
Gelişimsel programlarda sınıf içi ve sınıf dışı çevre
olanakları fiziksel, duygusal sosyal, dil ve bilişsel gelişimi
destekleyecek biçimde planlanmalıdır. Ç evrenin çeşitli
etkinlikler ile büyük ve küçük grup etkinlikleri için uygun
ve rahat olması, yaşa ve gelişime uygun materyal ve
donanımı içermesi ve güvenli olması gerekmektedir
(Wortham, 1998). Gelişimsel programlar yemek, uyku,
özbakım becerileri gibi rutin etkinlikleri de kapsamalıdır.
Bu etkinlikler aynı zamanda temel alışkanlıkları
kazandırmaya olanak sağladığı için programda yer
verilmelidir. Gelişimsel programlarda değerlendirme
boyutu da programların oluşturulması ve uygulanması
kadar önemli bir süreçtir. Programların kapsamında, bir yıl
boyunca çocukların gelişimleri ve öğrenmelerinin
değerlendirilmesi, çocuk hakkında bilgiye sahip olunması,
uygulamaların gözden geçirilmesi, öğretmenin kendini
değerlendirmesine yönelik değerlendirmelere mutlaka yer
verilmelidir. Değerlendirme sürecinde elde edilecek
bilgiler programın eğitsel hede erine ne derece ulaşıldığı
ve daha iyiye doğru geliştirilmesi konusunda okul öncesi
kuruma rehberlik edecektir (Leavitt ve
Eheart,1991;Wortham, 1998).

Çocukların gelişimini desteklemek amacıyla
onların gereksinimlerinin karşılanması için uygulanacak
eğitim programının hazırlanmasında doğru kararlar
alınması için öncelikle programın genel yapısının
belirlenmesi gereklidir. Bu yapıyı oluşturmada dikkate
alınması gereken özellikler şu biçimde açıklanabilir:
Gelişimsel program, çocukların sağlığını ve güvenliğini
tam olarak gözetecek şekilde yapılandırılmalıdır. Tüm
gelişim alanlarını kapsamalı ve tüm çocuklar için uygun
olmalıdır. Eğitsel hede er belirlenerek planlanmalıdır.
Sağlam ve olumlu insan ilişkilerini temel alarak
oluşturulmalıdır. Unutulmamalıdır ki iyi bir günün
temelinde iyi insan ilişkileri vardır. Küçük çocukların
davranışlarına devamlı ve uygun bir biçimde karşılık
veren yetişkinleri içermelidir. Ç ocukların kendi seçimleri
ve öğretmenin yönlendirdiği etkinlikler arasında bir denge
kurulmalıdır. Esnekliği içermekle birlikte dengeli, düzenli
ve kurallı da olmalıdır. Ç eşitlilik içermeli, kültürel
deneyimlerdeki farklılıklar her zaman için gözönünde
bulundurulmalıdır. Öğrenme, gerçek deneyimlere ve
katılıma dayalı olmalıdır. Sınıf atmosferi, çocuğun
özgürce keşfetmesini cesaretlendirmeli ve çocuğu en alt
düzeyde sınırlayıcı olmalıdır. Program, etkinlik temelli
eğitim anlayışıyla bireysel farklılıklara uygun, çocukların
yeteneklerini ortaya çıkaracak çeşitlilikte etkinliklerle
yapılandırılmalıdır. Oyun öğrenme için zorunlu bir
yöntemdir. Sınıf çevresi oyun materyalleri bakımından
zengin olmalıdır. Anaokulu memnuniyet verici olmalı,
güven duygusunu geliştirmeyi destekleyen olumlu bir
duygusal hava yansıtmalıdır. Aile, okul yaşamının bir
bölümünü içermelidir (Brophy ve diğerleri, 1975;
Hendrick, 1980). Okul öncesi eğitim kurumlarında
uygulanan gelişimsel programların temelinde, çocuğun ev
ve okulda geçirdiği yaşantılarla ilgili çocuk hakkında bilgi
alışverişinde bulunabilmek için aile ile okul personeli
arasında oldukça güçlü ve iş birlikli bir iletişimin
kurulması yatmaktadır. Bu nedenle program, uygulamada
aile katılımının sağlanmasına olanak verecek biçimde
yapılandırılmalıdır.

 0-36 aylık çocukların okul öncesi kurumlarda
bakım ve eğitimine yönelik olarak Millı^ Eğitim Bakanlığı
tarafından 1994 yılında “0-36 Ay Kreş Programı”
geliştirilmiş ve 2013 yılına kadar uygulanmıştır. Bu
program, 2013 yılında Millı^ Eğitim Bakanlığı tarafından
güncellenmiş ve “0-36 Aylık Çocuklar I
·çin Eğitim
Programı” olarak uygulanmaya başlamıştır. Eğitim
programının ilk bölümünde 0-36 ayda gelişim süreci
açıklanmış ve bu aylarda verilecek eğitimin önemi, aile,
eğitimci, sağlık, bakım ve beslenme etmenleri açısından
açıklanmıştır. Daha sonra programın amacı belirtilmiş ve
temel özellikleri vurgulanmıştır. Eğitim programının
amacı; 0-36 aylık çocukların zengin öğrenme deneyimleri
aracılığıyla sağlıklı büyümelerini; motor, sosyal-duygusal,
dil ve bilişsel alanlarda gelişimlerinin en üst düzeyine
ulaşmalarını; sağlık, bakım ve beslenmelerinin uygun
biçimde desteklenmesini sağlamaktır (MEB, 2013a).
Eğitim programının dayandığı temel özellikler; gelişimsel,
sarmal, dengeli, esnek, bütüncül, oyun temelli, güvenli,
etkileşim temelli, keşfederek öğrenme temelli, bireysel ve
küçük grup etkinliklerine yer verilmesini gerektiren,
duyuların geliştirilmesini temel alan eğitimciye özgürlük
tanıyan, değerlendirmenin çok yönlü yapılmasını
gerektiren, ailenin eğitime katılımını önemseyen,
uyarlanabilir bir program olarak belirlenmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilerek
uygulamaya konulan “Okul öncesi Eğitim Programı”nın
temel amacı, okul öncesi eğitimi kurumlarına devam eden
çocukların zengin öğrenme deneyimleri aracılığıyla
sağlıklı büyümelerini, tüm gelişim alanlarının
desteklenerek en üst düzeye ulaşmasını, öz bakım
becerilerini kazanmalarını ve ilkokula hazır bulunmalarını
sağlamaktır (MEB, 2013b). Eğitim programı 37-72 aylık
çocukları kapsamaktadır. Okul öncesi Eğitim
Programı’nın ilk bölümünde okul öncesi dönemin önemi,
aile ve öğretmenin rolü açıklanmştır. I
·kinci bölümde
programın tanıtımı yapılmıştır. Programın çocukların
gelişimlerini desteklemesinin yanı sıra tüm gelişim
alanlarında görülebilecek yetersizlikleri önlemeyi
amaçladığından destekleyici ve önleyici boyutları olan çok
yönlü bir program olma özelliği taşıdığı belirtilmiştir.
Programda, çocukların gelişim düzeylerine ve
özelliklerine dayanan ve bu anlamda tüm gelişim
alanlarının geliştirilmesini temel alan “gelişimsel” bir
program olduğu vurgulanmıştır. Bu bölümde programın
özellikleri sıralanmıştır. Bu özelliklerden kimileri, çocuk
merkezli, esnek, oyun temelli, yaratıcılığı destekleyici ve
keşfederek öğrenme temelli olmasıdır. Programın üçüncü
bölümünde, her yaş grubu için (36-48 ay; 48-60 ay; 60-72
ay) gelişim özellikleri, kazanımlar, göstergeler ve bunlarla
ilgili açıklamalar tablolar biçiminde sunulmuştur.
Kazanım ve göstergelerle farklı eğitim süreçleri
oluşturularak çocukları desteklemek ve onları
bulundukları gelişim düzeyinden ulaşabilecekleri en üst
aşamaya taşımak, bu programın hedefi olarak
vurgulanmıştır. Programın dördüncü bölümünde okul
öncesi eğitimin planlanması ve uygulanması ile ilgili
öğretmen ve yöneticilere rehber bilgiler yer almıştır. Bu
bölümde, okul öncesi kurumlarda eğitim ortamı ve
öğrenme merkezlerinin nasıl olması gerektiği açıklanmış,
gün içerisinde gerçekleştirilebilecek etkinlik çeşitleri
sıralanarak aylık eğitim planı ve günlük eğitim akışının
nasıl hazırlanacağı açıklanmıştır. Programın beşinci
bölümünde değerlendirme yapılırken izlenecek yaklaşım
açıklanmıştır. Programın değerlendirilmesinde
a) çocuğun gelişiminin tüm gelişim alanlarında hem
ayrıntılarıyla hem de bütünsel olarak gözlenmesi,
gözlem sonuçlarının raporlaştırılması,
b) hazırlanan ve uygulanan planların bütün boyutları
ile değerlendirilmesi,
c) öğretmenin kendini değerlendirmesinin yapılması
gerektiği belirtilmiştir. Programın ekler bölümünde,
gelişim gözlem formu ve gelişim raporu örnekleri
verilmiş, aylık eğitim planı formatı ve örnekleri ile
yarım günlük ve tam günlük eğitim akışı formatı ve
örnekleri sunulmuştur. Bu örnekler, bu programın
uygulandığı kurumlarda görevli eğitimcilere yol
gösterici özelliktedir

Günün bu ilk etkinliği, çocukların gün içerisinde
yapılacak etkinliklere uyumunu sağlamak amacı ile sohbet
edildiği, o gün yapılacak olan etkinlikler, öğrenme
merkezleri hakkında bilgi verildiği ve çocukların hangi
öğrenme merkezlerinde oynayacaklarına karar verdikleri
zaman aralığıdır. Bu sürecin sonunda çocuklar öğrenme
merkezlerinde oyuna başlarlar.
Öğrenme merkezlerinde oyun. (Ancak gün her zaman
böyle devam etmeyebilir. Açık havada oynamak, o gün
yapılacak eğitimle ilgili olarak bir alan gezisine çıkmak,
bir müze ziyaretine gitmek, sabah yürüyüşü yapmak da
güne başlamanın farklı yollarındandır) Bu sürede Türkçe,
Müzik, Matematik, Drama, Oyun, Fen, Hareket, Alan
Gezisi, Okuma Yazmaya Hazırlık ve Sanat
etkinliklerinden birisi veya birkaçı yapılabilir. Etkinlikler
tek başına veya bütünleştirilmiş olarak planlanabilir.
Büyük grup halinde, küçük gruplar halinde veya bireysel
etkinlikler olarak uygulanabilir. O gün bu etkinliklerden
hangisinin/hangilerinin yapılacağına grubun
gereksinimine, belirlenen kazanımlara ve ayrılan süreye
göre karar verilmelidir. Etkinlik uygulamaları sınıf içinde
ve açık havada yapılmalıdır. Öğrencilerin yaş grubuna ve
gereksinimlerine göre süresi değişebilen, özel bir oda,
yatak ve diğer materyallerin kullanılmasını gerektirmeyen,
çocukların kendi tercih ettikleri sakin etkinliklerle (kitap
inceleme, resim yapma, bir yere uzanıp dinlenme,
dinlendirici bir müzik dinleme vb.) vakit geçirebilecekleri
bir zaman aralığıdır. Bu sürede Türkçe, Müzik,
Matematik, Drama, Oyun, Fen, Hareket, Alan Gezisi,
Okuma Yazmaya Hazırlık ve Sanat etkinliklerinden birisi
veya birkaçı yapılabilir. Etkinlikler tek başına veya
bütünleştirilmiş olarak planlanabilir. Büyük grup halinde,
küçük gruplar halinde veya bireysel etkinlikler olarak
uygulanabilir. O gün bu etkinliklerden
hangisinin/hangilerinin yapılacağına grubun
gereksinimine, belirlenen kazanımlara ve ayrılan süreye
göre karar verilmelidir. Etkinlik uygulamaları sınıf içinde
ve açık havada yapılmalıdır. Öğrenme
merkezlerinde/açık havada oyun; Ç ocukların günlerini
planlamaları, planladıklarını uygulamaları ve gün sonunda
da yaptıklarını değerlendirmeyi öğrenmeleri önemli bir
kazanımdır. Bu nedenle, günün sonunda yine bütün grup
bir araya toplanır ve günün değerlendirilmesi amaçlı
sohbet edilir. Açık uçlu sorular aracılığıyla, hangi
öğrenme merkezlerinde ne tür oyunlar oynadıkları, büyük
veya küçük grup etkinlikleri, ortam ve materyaller gibi
konularda çocukların günü değerlendirmesine olanak
tanınır. Gerekli durumlarda çalışma sayfaları
kullanılabilir, kavram oyunları oynanabilir. Resim
yapılabilir, afiş/poster/grafik/hazırlanabilir, etkinlikle ilgili
çekilen fotoğraflar çocuklarla incelenebilir. Ç ocuklar
etkinlikle ilgili konuşabilir, birbirlerine sunum
yapabilirler. Sergiler ve sosyal sorumluluk projeleri
düzenleyebilirler. Ardından ertesi gün yapılabilecek
etkinlikler hakkında konuşulur, evde yapılacak birçalışma,
okula getirilecek bir materyal veya gidilecek bir gezi vb.
konularda hatırlatma yapılır. Gerektiğinde gün içinde de
bu değerlendirme sürecine yer verilebilir. I
·lgili hazırlıklar
tamamlanır ve çocuklarla vedalaşılır.

• Çocuk sayısı kadar sarı, mavi, yeşil, kırmızı renkte şişirilmiş balonların içine farklı özellekte malzemeler konur, Aynı renk balonların içine aynı özellikte malzemeler yerleştirilir.
• Çocuklar renklere göre dört gruba ayrılır. · Aynı grupta olan çocuklar aynı renkte olan balonlardan birer tane alır.
• Gruptaki çocuklar balonlara dokunarak içlerinde hangi malzemelerin olduğunu tahmin etmeye çalışırlar.
• Bu sırada çocuklara balonun rengi içindeki malzemenin sertmi yumuşakmı olduğu, neye benzediği gibi sorular sorulur.
• Çcocukların tahminleriyle ilgili çizim yapılmasına izin verilir.
• Çocukların çizimleri öğretmen tarafından çizimlerin üzerine yazılır.
• Her bir çocuk balonunun içindeki nesneyi çıkararak yapmış olduğu çizimin altına yerleştirir.
• Çizimler ve nesneler hakkında konuşulur.

Etkinlik sonunda çocuklara aşağıdaki sorular yöneltilebilir:

• Balonların içinde ne vardı, biz bunlarla ne yaptık?
• Etkinlikten keyif aldınız mı?
• Dokunarak tahmin etmek hoşunuza gitti mi?
• Balonların içinde ne olduğu, büyüklükleri, dokunsal özellikleri ile ilgili tahminleriniz nelerdi?
• Etrafımınızda da farklı dokunsal özellikte nesneler var mı?
• Bana birbirinden çok farklı dokunsal özellikte iki nesne bulabilir misin?

• Balonlar öğretmen tarafından önceden hazırlanmalıdır.
• Balonlar kapatıldıktan sonra içlerinin dökülmemesi için paket lastiği gibi bir nesneyle kapatılır.
• Çocuklara balonların içinde ne olduğunu tahmin etmeleri için yeterli zaman tanınmalıdır.
• Çocuklara balonların içinde ne olduğunu tahmin etmeleri için açık uçlu sorular sorulmalıdır.

• Herbir gruba değişik renkte boyalar verilebilir.
• Ses kutuları yapılıp içine değişik nesneler konulur.
• Kutular sallanarak içlerinde ne oldukları tahmin etmeye çalışılır.
• Koku keseleri hazırlanıp aynı şekilde ne oldukları tahmin etmeye çalışılır.
• Balon içinden çıkan malzemeler kolaj malzemesi yapılabilir.
• Etkinlik balonların içine konulan malzemeler değiştirilerek küçük çocuklara da uygulanabilir.

Sayın Öğretmen
Gelişim raporu çocukların aşağıda belirtilen alanlardaki
gelişimlerine ilişkin gözlemlerinizi kaydetmeniz amacıyla
hazırlanmıştır. Bu rapor her çocuk için birinci dönemin
başı ve sonu ile ikinci dönemin sonunda olmak üzere yılda
üç kez hazırlanacaktır. Raporun bilgi verici olması, sizin
çocukları ayrıntılı olarak gözlemiş ve “Gelişim Gözlem
Formu EK 1”na kaydetmiş olmanıza bağlıdır. Raporu
oluştururken çocuğun olumlu özelliklerini öne çıkaran
ifadelerle başlayınız. Öncelikle çocukların beklenen
düzeyde gösterdikleri becerileri, daha sonra ise
geliştirilmesi gereken becerilerini yazınız. Bu amaçla
çocuklar için doldurduğunuz. Gelişim Gözlem
Formlarında yer alan bilgilerden yararlanınız. Bu bilgiler
doğrultusunda görüş ve önerilerinizi de yazınız.

Okul öncesi dönemde çocuklar kendilerini zihinsel, duygusal ve sosyal açıdan besleyecek uyarıcıları ararlar. Çocuklara; meraklarını giderici, ilgi ve isteklerini karşılayıcı yönde gözlem, araştırma, inceleme, konuşma ve üzerinde düşünme olanağı veren malzemeler açısından zengin bir çevre sağlanarak büyüme ve gelişmelerinde büyük ilerlemeler kaydetmeleri beklenmektedir. “Bu dönem son derece çekici ve cazip kılınarak çocukların gelişim aşamalarını başarmaları sağlanabilir” (Hendrick, 1980). Çocukların, zengin uyarıcılar ve etkin olarak katıldıkları deneyimlerle elde ettikleri kazanımlar daha sonraki öğrenmelerinde daha bilinçli ve başarılı olma olasılıklarını arttırmaktadır (Gürkan, 1993).
Bu tür deneyimler yalnızca dil, matematik ve problem çözmeye temel oluşturmayacak; aynı zamanda temel güveni, kendine ve başkalarına saygıyı, arkadaşları ve yetişkinlerle etkileşimi de kuvvetlendirecektir. Bu deneyimlerin çocuğa kazandırılması, onun tüm gelişim alanlarında desteklenmesini içeren iyi ve nitelikli eğitim ortamlarıyla olanaklıdır. Tüm bu bileşenlerin planlı ve düzenli bir biçimde sağlanarak çocuklara nitelikli bir eğitim hizmetinin sunulması kurum merkezli eğitim ile gerçekleşebilir.

Kurum merkezli eğitim, doğumdan zorunlu öğrenim çağına kadar olan yılları içine alan okul öncesi dönemdeki çocuklara bakım ve eğitim hizmetinin; çocukların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişimlerini destekleyen zengin çevre olanaklarıyla planlı ve düzenli olarak kurum çatısı altında verilmesini sağlayan eğitim modelidir.

Çocuk bakımı ve eğitiminde kurum merkezli eğitimin ilk örnekleri kadının çalışmaya başlaması ile ortaya çıkan okul çağına gelmemiş çocukların bakımı gereksiniminden doğmuştur. İngiltere’de kadın işçilerin verimliliklerini arttırabilmek amacıyla oluşturulan eğitim kurumları, bu alanın ilk örneği sayılabilir. Böylece, çocukların güvenli bakım gördükleri kurumların bulunması, kadının kendisini işine daha iyi verebilmesine olanak hazırlamıştır. Kurum merkezli eğitim, çalışan kadınların çocuklarına hizmet vermenin yanı sıra koşulları elverişsiz çevrelerden gelen çocuklara eğitim eşitliği ve fırsatı sunması ve okula daha iyi hazırlanmalarını sağlaması ve sosyal deneyim olanağı yaratması açısından dünyada ve Türkiye’de büyük ölçüde desteklenen bir modeldir (Oktay, 1999).

Kurum merkezli eğitimin kapsamını, hedef kitlesi bakımından 0-66 ay (0-5,5 yaş) grubundaki çocuklar ve aileleri oluşturmaktadır. Bu yaş grubundaki çocuklara bakım ve eğitim hizmeti sunan kurumlar genellikle, 0-3 yaş grubu için (0-36 ay) kreş, 3-5,5 yaş grubu için (36-66 ay) anaokulu ve 4-5,5 yaş grubu için (48-66 ay) anasınıfı olarak isimlendirilmektedir. Ancak Türkiye’de bu yaş grubu çocuklarına eğitim ve bakım hizmeti veren kurumlar çok çeşitlilik gösterdiği için buradaki yaş gruplandırmalarından farklı uygulamaları içeren kurumlar açılabilmektedir.

Kurum merkezli eğitimin kapsamını hizmet sunan kurum ve kuruluşlar bakımından, Millî Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör kuruluşları, belediyeler ve üniversiteler bünyesinde açılan okul öncesi kurumlar oluşturmaktadır. Bu kurum ve kuruluşlar okul öncesi çocuklarına kreş, çocuk yuvası, kreş ve gündüz bakımevi, anaokulu, anasınıfı, uygulama sınıfı gibi adlar altında okul öncesi eğitim hizmeti sunmaktadır. Bu kapsama bu kurumlarda görevli olan tüm personel de girmektedir

Kurum merkezli eğitimin kapsamını eğitim programlarında yer verilen ve uygulamada temel alınan gelişim alanları bakımından, çocukların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimleri oluşturmaktadır. Çocuklara sunulan kurum merkezli bir eğitimde çocukların tek bir gelişim alanında değil, bütüncül bir yaklaşımla tüm gelişim alanlarında desteklenmesi hedeflenmelidir.

Gelişimsel Programların Amacı
Bir eğitim kurumunda uygulanan eğitim programının temel amacı, bu kuruma devam eden bir çocuğun eğlenceli ve iyi bir gün geçirmesi, gün içerisinde birçok yaşantı geçirerek gelişiminde ilerlemeler göstermesi ve çeşitli öğrenme deneyimleri yaşayarak mutlu bir biçimde okuldan ayrılması olmalıdır. Gelişimsel programın bir diğer amacı ise, çocukların sosyoekonomik etkenlere ya da cinsiyete bağlı olarak sahip oldukları dezavantaj ve eşitsizliklerin ortadan kaldırılması ya da en aza indirgenmesi ve onların yaşama iyi bir başlangıç
yapmalarına olanak sağlaması olmalıdır. Aynı zamanda bu programlar, sağlıklı bir fiziksel gelişim sürecinde çocukların ilerideki yaşantılarında kullanacakları temel becerileri onlara kazandırarak ilkokula hazır olmalarını da hedeflemelidir. Bir diğer deyişle, gelişimsel eğitim programlarında her çocuğun potansiyelinin en üst düzeye kadar gelişiminin hedeflenerek, bunun oyun yoluyla ve çevreyle birebir etkileşim içinde bulunarak kendi deneyimleriyle gerçekleşmesi amaçlanmalıdır (Egertson, 1987). Gelişimsel programlar, temelde çocuğun potansiyelinin en üst düzeye kadar gelişimini desteklemek ve çevreyle etkileşim içinde sosyalleşerek etkin katılımı ve kendi deneyimleriyle dünyayı keşfetmeyi ve oyun yoluyla öğrenmeyi hedeflemektedir.

Gelişimsel eğitim programları, çocuğun bilişsel, sosyalduygusal ve psikomotor yönden gelişimini bütüncül bir yaklaşımla desteklemeyi amaçladığı için bu programların çocukların eğitim, aile ve toplumsal yaşamlarında olumlu ve kalıcı etkiler sağladığı araştırmalarla saptanmıştır. Bunun yanı sıra, belli becerilerin doğrudan öğretiminin yapıldığı akademik programların olumlu etkilerinin en fazla bir ya da iki yıl sürdüğü, uzun dönemde etkili olmadığı ortaya çıkmıştır (Powell, 1986; Goflin, 2000; Wortham, 1998; Caroline, 1998).
Gelişimsel programlar çocukların daha sonraki yaşamlarında kendine güvenli, sosyal sorumluluk sahibi, kişilerarası iletişim becerileri gelişmiş, mutlu ve iyimser bir yetişkin olmaları yönünde kalıcı etkiler bırakmaktadır (Schweinhart, Barnes ve Weikart, 1993; Schweinhart ve Weikart, 1997). Bu nedenle, gelişimsel programların geliştirilmesi ve okul öncesi kurumlarda uygulanması önemlidir. Nitekim, geleceğin yetişkinleri olarak görülen çocukların okul öncesi yıllarda gelişimlerinin her alanında ilerlemelerinin desteklenmesi, birbirleriyle ve yetişkinlerle etkili iletişim kurma, bağımsızlık kazanma ve sorumluluk
alma gibi davranışları kazandıracak etkin öğrenme ortamlarının oluşturulması gelişimsel programlarla olanaklı olabilmektedir.

Gelişimsel programların kapsamında, çocuğu merkeze alan bir yaklaşım içinde çocukların fiziksel, duygusal, sosyal, yaratıcılık ve bilişsel özelliklerle ilgili yeteneklerini geliştirecek çeşitlilikte, en uygun öğrenme deneyimlerinin, sınıf içi sınıf dışı çevre olanaklarının, yaşa ve gelişime uygun materyal ve donanımın sağlanması gereklidir.

Çocukların temel alışkanlıkları kazanmalarını sağlayacak gün içindeki rutin etkinliklere yer verilmesi ve değerlendirmenin yapılması da gelişimsel
programların kapsamında yer almalıdır.

Gelişimsel program, çocukların sağlığını ve güvenliğini tam olarak gözetecek şekilde yapılandırılmalı, tüm gelişim alanlarını kapsamalı, tüm çocuklar için uygun olmalı ve olumlu insan ilişkilerinin gerçekleşmesini temel alan bir
yapıya sahip olmalıdır. Gelişimsel program esnek olmalı, toplumun kültürel değerleri ve çeşitliliğini yansıtmalı, çocuğun özgür deneyimlerle kendini gerçekleştirmesine olanak veren bir sınıf atmosferini ve güven duygusunu geliştirmeyi destekleyen anaokulu yaşantısını gerektirmeli ve aile katılımını
içermelidir.

Türkiye’de uygulanan kurum merkezli gelişimsel programlar, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen “0-36 Aylık Çocuklar İçin Eğitim Programı” ve “2013 Okul öncesi Eğitim Programı”dır. Bu programlar Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı resmî-özel anaokulu, resmîözel anasınıfı ve kız meslek lisesi bünyesindeki uygulama anaokullarında uygulanmak üzere geliştirilmiştir ve bu kurumlarda uygulanması zorunludur. Türkiye’de okul öncesinde kurum merkezli eğitimin yaygın olarak uygulandığı diğer kurumlar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak açılan ve işletilen kreş ve
gündüz bakımevleridir. Bu kurumlar, gerçek ve tüzel kişiler tarafından açılan ücretli eğitim
biçimindedir.

Kreş, 0-36 aylık çocuklara hizmet veren kuruluşu, gündüz bakımevi ise 37-
66 aylık çocuklara hizmet veren kuruluşu içermektedir. Bu kurumlar ayrı ayrı açılabileceği gibi her iki yaş grubunu da içerecek biçiminde birlikte de açılabilmektedir. Bu kurumların açılış ve işleyişi Aile Bakanlığına bağlı iken eğitim programlarının uygulanması ve denetlenmesinde ise Millî Eğitim Bakanlığına bağlıdırlar. Bu kurumlar, Millî Eğitim Bakanlığının “0-36 Aylık Çocuklar İçin Eğitim Programı” ile 37-72 aylık çocuklar için “2013 Okul öncesi Eğitim Programı” nı uygulamakla yükümlüdürler (Resmî Gazete, 2015).

Eğitim programının ilk bölümünde 0-36 ayda gelişim süreci açıklanmış ve bu aylarda verilecek eğitimin önemi, aile, eğitimci, sağlık, bakım ve beslenme etmenleri açısından açıklanmıştır. Daha sonra programın amacı belirtilmiş ve temel özellikleri vurgulanmıştır. Eğitim programının amacı; 0-36 aylık çocukların zengin öğrenme deneyimleri aracılığıyla sağlıklı büyümelerini; motor, sosyal-duygusal, dil ve bilişsel alanlarda gelişimlerinin en üst düzeyine ulaşmalarını; sağlık, bakım ve beslenmelerinin uygun biçimde desteklenmesini sağlamaktır (MEB, 2013a).

Programın ikinci bölümünde, uygulanmasına yönelik temeller üzerinde durulmuş ve planlama, uygulama ve değerlendirme süreçlerinde eğitimcinin nasıl bir yol izleyeceği açıklanmıştır. Programın son bölümünde 0-36 aylık çocukların gelişim alanları ve göstergeleri verilmiştir. Gelişim alanları, bilişsel, dil, sosyal-duygusal ve motor gelişim alanı özellikleri ve göstergeleri, aylık gelişim olarak tablolar halinde verilerek eğitimcinin planlama ve uygulama sürecinde kullanımı kolaylaştırılmaya çalışılmıştır. Eğitim programının ekler bölümünde ise, eğitimcilere örnek olması amaçlı olarak “0- 36 ay gelişim gözlem formu” örneği her aya göre verilmiş ve nasıl uygulanacağı açıklanmıştır. Yine bu bölümde “eğitimci öz değerlendirme formu” örneği verilerek eğitimcinin kendini nasıl değerlendireceğine yönelik açıklamalar yapılmıştır. Aynı bölümde eğitimcilerin kendi günlük eğitimlerini planlamada dikkat edecekleri noktaları içeren etkinlik
planı örnekleri yer almıştır.

Eğitim programının dayandığı temel özellikler; gelişimsel, sarmal, dengeli, esnek, bütüncül, oyun temelli, güvenli, etkileşim temelli, keşfederek öğrenme temelli, bireysel ve küçük grup etkinliklerine yer verilmesini gerektiren, duyuların geliştirilmesini temel alan eğitimciye özgürlük tanıyan, değerlendirmenin çok yönlü yapılmasını gerektiren, ailenin eğitime katılımını önemseyen, uyarlanabilir bir program olarak belirlenmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilerek uygulamaya konulan “Okul öncesi Eğitim Programı”nın temel amacı, okul öncesi eğitimi kurumlarına devam eden çocukların zengin öğrenme deneyimleri aracılığıyla sağlıklı büyümelerini, tüm gelişim alanlarının desteklenerek en üst düzeye ulaşmasını, öz bakım becerilerini kazanmalarını ve ilkokula hazır bulunmalarını sağlamaktır (MEB, 2013b). Eğitim programı 37-72 aylık çocukları kapsamaktadır.

Okul öncesi Eğitim Programı’nın ilk bölümünde okul öncesi dönemin önemi, aile ve öğretmenin rolü açıklanmştır.

İkinci bölümde programın tanıtımı yapılmıştır. Programın çocukların gelişimlerini desteklemesinin yanı sıra tüm gelişim alanlarında görülebilecek yetersizlikleri önlemeyi amaçladığından destekleyici ve önleyici boyutları olan çok yönlü
bir program olma özelliği taşıdığı belirtilmiştir. Programda, çocukların gelişim düzeylerine ve özelliklerine dayanan ve bu anlamda tüm gelişim alanlarının geliştirilmesini temel alan “gelişimsel” bir program olduğu vurgulanmıştır. Bu bölümde programın özellikleri sıralanmıştır. Bu özelliklerden kimileri, çocuk merkezli, esnek, oyun temelli, yaratıcılığı destekleyici ve keşfederek öğrenme temelli olmasıdır.

Programın üçüncü bölümünde, her yaş grubu için (36-48 ay; 48-60 ay; 60-72 ay) gelişim özellikleri, kazanımlar, göstergeler ve bunlarla ilgili açıklamalar tablolar biçiminde sunulmuştur. Kazanım ve göstergelerle farklı eğitim süreçleri oluşturularak çocukları desteklemek ve onları bulundukları gelişim düzeyinden ulaşabilecekleri en üst aşamaya taşımak, bu programın hedefi olarak vurgulanmıştır.

Programın dördüncü bölümünde okul öncesi eğitimin planlanması ve uygulanması ile ilgili öğretmen ve yöneticilere rehber bilgiler yer almıştır. Bu bölümde, okul öncesi kurumlarda eğitim ortamı ve öğrenme merkezlerinin nasıl olması gerektiği açıklanmış, gün içerisinde gerçekleştirilebilecek etkinlik çeşitleri sıralanarak aylık eğitim planı ve günlük eğitim akışının nasıl hazırlanacağı açıklanmıştır.

Programın beşinci bölümünde değerlendirme yapılırken izlenecek yaklaşım açıklanmıştır. Programın değerlendirilmesinde a) çocuğun gelişiminin tüm gelişim alanlarında hem ayrıntılarıyla hem de bütünsel olarak gözlenmesi, gözlem sonuçlarının raporlaştırılması, b) hazırlanan ve uygulanan planların bütün boyutları ile değerlendirilmesi, c) öğretmenin kendini değerlendirmesinin yapılması gerektiği belirtilmiştir.

Programın ekler bölümünde, gelişim gözlem formu ve gelişim raporu örnekleri verilmiş, aylık eğitim planı formatı ve örnekleri ile yarım günlük ve tam günlük eğitim akışı formatı ve örnekleri sunulmuştur. Bu örnekler, bu programın uygulandığı kurumlarda görevli eğitimcilere yol gösterici özelliktedir.