ORHON TÜRKÇESİ Dersi ORHUN TÜRKÇESİ-METİN I soru cevapları:
Toplam 86 Soru & Cevap#1
SORU: Köl Tigin metnine ait “te?ri teg” öbeğinin anlamı nedir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “te?ri teg” öbeğinin anlamı “tanrı gibi”dir.
#2
SORU: Köl Tigin metnine ait “boşgurur ermiş = öğretir imiş” yükleminde geçen ettirgenlik ekini tespit ediniz.
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “boşgurur ermiş = öğretir imiş” yükleminde geçen ettirgenlik eki, boşgu-r-ur fiilinde görülen -r- ekidir.
#3
SORU: Köl Tigin metnine ait “anta kalmışı = orada (sağ) kalmış olanları(nız)” söz öbeğinde geçen /mış/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “anta kalmışı = orada (sağ) kalmış olanları(nız)” söz öbeğinde geçen -mış eki, “geçmiş zaman sıfat-fiil eki”dir.
#4
SORU: Köl Tigin metninde geçen “sakınmatı = düşünmeden” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “sakınmatı = düşünmeden” sözcüğü < sakın- “düşünmek” < sa- “hesap etmek, saymak”, -k “düşünen, tedbirli” (fiilden isim yapım eki), +ı (isimden fiil yapım eki) ,-n- (dönüşlülük eki), -matı (olumsuz zarf-fiil eki) şeklinde çözümlenebilir.
#5
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü onuncu satırda geçen “(a)zu bu s(a)b(ı)mda ig(i)d b(a)rgu” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, onuncu satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Acaba bu sözümde yalan var mı?” şeklindedir.
#6
SORU: Köl Tigin metnine ait “bilig bilmez kişi = cahil kişi” söz öbeğinde görülen /mez/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “bilig bilmez kişi = cahil kişi” söz öbeğinde görülen -mez eki, “olumsuz geniş zaman sıfat-fiil eki”dir.
#7
SORU: Köl Tigin metninde geçen “t(a)şra yor(ı)y(u)r tiy(i)n kü (e)ş(i)d(i)p b(a)l?ıkd(a)kı t(a)g?ıkmış t(a)gd(a)kı inm(i)ş tir(i)l(i)p y(e)tm(i)ş (e)r bolm(ı)ş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “İlteriş) dışarı yürüyor (baş kaldırıyor) diye ses (haber) işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş, toplanıp yetmiş kişi olmuşlar.” şeklinde aktarılabilir.
#8
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, beşinci satırda geçen “t(a)bg(a)ç bod(u)n s(a)bı süçig (a)gısi yimşak (e)rm(i)ş” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, beşinci satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Çin halkının sözü tatlı, ipekli kumaşları yumuşak imiş.” şeklindedir.
#9
SORU: Orhun Türkçesindeki “t(a)luyka kiç(i)g t(e)gm(e)d(i)m = denize pek az kala durdum” cümlesinin yüklemi olan “tegmedim” sözcüğü hangi zaman ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “t(a)luyka kiç(i)g t(e)gm(e)d(i)m = denize pek az kala durdum” cümlesinin yüklemi olan “tegmedim” sözcüğü belirli geçmiş zaman birinci tekil kişi ekiyle çekimlenmiştir.
#10
SORU: Köl Tigin metnine ait “bardıg = gittin” yüklemi hangi zaman ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “bardıg = gittin” yüklemi, -dı belirli geçmiş zaman eki ve ? ~ g nöbetleşmesinin görüldüğü 2. tekil kişi ekiyle (-g) çekimlenmiştir.
#11
SORU: Köl Tigin metnine ait “te?ride bolmış türük bilge kagan = gökte olmuş (yaratılmış) Türk bilge kağan” tamlamasında geçen /de/ ve /miş/ ekleri ne şekilde çözümlenmelidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “ te?ride bolmış türük bilge kagan = gökte olmuş (yaratılmış) Türk bilge kağan” tamlamasında geçen +de eki “bulunma-çıkma durumu eki”, -mış eki ise “geçmiş zaman sıfat-fiil eki” olarak çözümlenmelidir.
#12
SORU: Köl Tigin metninde “bu?suz = sıkıntısız” sözcüğünde geçen /suz/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metninde “bu?suz = sıkıntısız” sözcüğünde geçen +suz eki “yokluk eki”dir.
#13
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, üçüncü satırda geçen “ol (a)mtı (a)n(ı)g yok” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, üçüncü satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “O şimdi kötü (durumda) değil.” şeklindedir.
#14
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, birinci satırda geçen “sab(ı)m(ı)n tük(e)ti (e)şidg(i)l” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, birinci satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Sözlerimi tamamıyla işit.” şeklindedir.
#15
SORU: Köl Tigin metninde geçen “ölsiki?in = öleceğini” sözcüğünde hangi ekler yer almaktadır?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen öl-sik+i?+in sözcüğünde öl- fiil kökünden sonra -sik gelecek zaman sıfat-fiili, +i? ikinci tekil kişi iyelik eki ve iyelik eklerinden sonra gelen +in belirtme durumu eki yer almaktadır.
#16
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü sekizinci satırda geçen “türü?k bod(u)n tok (a)rk(u)k s(e)n açs(ı)k tos(ı)k öm(e)z sen” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, sekizinci satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Türk milleti tok (ve) aksisin, acıkacağını doyacağını düşünmezsin.” şeklindedir.
#17
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, birinci satırda geçen “t(e)?ri t(e)g t(e)?ride bolm(ı)ş türü? k bilge k(a)g(a)n bu ödke ol(u)rt(u)m” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, birinci satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Tanrı gibi gökte olmuş (yaratılmış) Türk Bilge Kağan, bu zamanda oturdum (tahta çıktım).” şeklindedir.
#18
SORU: Köl Tigin metninde geçen “ilg(e)rü k?uur(ı)g(a)ru sül(e)p tirm(i)ş kubr(a)tm(ı)ş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Doğuya ve batıya asker gönderip (adam) toplamış, bir araya getirmiş.” şeklinde aktarılabilir.
#19
SORU: Orhun Türkçesindeki “eşidgil = işit” çekimli filindeki /gil/ eki nedir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “eşidgil = işit” çekimli filindeki -gil eki, ikinci tekil kişi emir ekidir.
#20
SORU: Köl Tigin metninde geçen “itinü yaratunu umaduk = kendini düzene sokup örgütlenememiş” cümlesinde yer alan “umaduk” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Bu sözcük u- “yapabilmek, muktedir olmak, gücü yetebilmek” (yeterlilik fiili), -ma- (olumsuzluk eki), -duk (olumsuz tabanlarda 1. çoğul kişi belirsiz geçmiş zaman eki) şeklinde çözümlenebilir.
#21
SORU: Köl Tigin metnine ait “konayın = yerleşeyim” yüklemi hangi zaman/kip ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “konayın = yerleşeyim” yüklemi, emir kipi 1. tekil kişi ekiyle çekimlenmiştir.
#22
SORU: Köl Tigin metninde geçen “türü?k bod(u)n yoo?k bolm(a)zun tiy(i)n bod(u)n bolçun tiy(i)n k(a)?(ı)m ilt(e)r(i)ş k(a)g(a)n(ı)g ög(ü)m ilbilge k(a)tun(u)g t(e)?ri töp(ü)sinte tut(u)p yüg(e)rü kötürm(i)ş (e)r(i)n?ç” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Türk milleti yok olmasın diye millet olsun diye babam İlteriş Kağanı annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup (daha) yükseğe kaldırmış muhakkak ki.” şeklinde aktarılabilir.
#23
SORU: Köl Tigin metninde geçen “yok(a)du b(a)rır (e)rm(i)ş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Türk halkı) yok olmak üzere imiş.” şeklinde aktarılabilir.
#24
SORU: Köl Tigin metnine ait “kün tugsıkka = gün doğusuna” söz öbeğinde geçen /sık/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “kün tugsıkka = gün doğusuna” söz öbeğinde geçen -sık eki “gelecek zaman sıfat-fiil eki”dir.
#25
SORU: Köl Tigin metnine ait “alkıntıg = tükendin, mahvoldun” yüklemi hangi zaman ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “alkıntıg = tükendin, mahvoldun” yüklemi, -tı belirli geçmiş zaman eki ve ? ~ g nöbetleşmesinin görüldüğü 2. tekil kişi ekiyle (-g) çekimlenmiştir.
#26
SORU: Köl Tigin metnine ait “yorıyur ertig = yürüyor idin” yüklemi hangi birleşik fiil çekimindedir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “yorıyur ertig = yürüyor idin” yüklemi, “geniş zamanın hikayesi, 2. tekil kişi çekimindedir. Burada kişi ekinde ? ~ g nöbetleşmesi görülmektedir.
#27
SORU: Köl Tigin metnine ait “ölsikig = öleceksin” yüklemi hangi zaman ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “ölsikig = öleceksin” yüklemi, gelecek zaman 2. tekil kişi ekiyle çekimlenmiştir.
#28
SORU: Köl Tigin metninde geçen “k(a)?(ı)m k(a)g(a)n yiti y(e)g(i)rmi (e)r(i)n t(a)ş(ı)km(ı)ş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Babam Kağan on yedi adamla dışarı çıkmış (baş kaldırmış).” şeklinde aktarılabilir.
#29
SORU: Köl Tigin metnine ait “yorıtmaz ermiş = yürütmez imiş” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi hangisidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “yorıtmaz ermiş = yürütmez imiş” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi “olumsuz geniş zamanın rivayeti, 3. tekil kişi”dir.
#30
SORU: Köl Tigin metnine ait “arıltıg = zayıf düştün” yüklemi hangi zaman ve kişi ekiyle çekimlenmiştir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “arıltıg = zayıf düştün” yüklemi, -tı belirli geçmiş zaman eki ve ? ~ g nöbetleşmesinin görüldüğü 2. tekil kişi ekiyle (-g) çekimlenmiştir.
#31
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, yedinci satırda geçen “bil(i)g bilm(e)z kişi ol s(a)b(ı)g (a)l(ı)p y(a)gru b(a)r(ı)p ük(ü)ş kişi ölt(ü)g” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, yedinci satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Cahil (bilgi bilmeyen) kişi o sözü alıp yakınlarına gidip, çok insan öldün.” şeklindedir.
#32
SORU: Köl Tigin metnine ait “iniygünüm = erkek kardeşlerim” sözcüğünde yer alan /gün/ eki ne ekidir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “iniygünüm = erkek kardeşlerim” sözcüğünde yer alan +gün eki “çokluk eki”dir.
#33
SORU: Köl Tigin metninde geçen “itinü yaratunu umaduk = kendini düzene sokup örgütlenememiş” cümlesinde yer alan “yaratunu” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Bu sözcük yaratun- “örgütlenmek” < yarat- “yapmak, düzenlemek”, -(u)n- (dönüşlülük eki), -u (zarf fiil eki) şeklinde çözümlenebilir.
#34
SORU: Köl Tigin metninde geçen “itinü yaratunu umaduk = kendini düzene sokup örgütlenememiş” cümlesinde yer alan “itinü” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Bu sözcük it- “düzenlemek” fiil köküne -(i)n dönüşlülük eki ve -ü zarf-fiil ekinin getirilmesiyle oluşmuştur.
#35
SORU: Köl Tigin metninde “bir(i)gerü = güneyde” sözcüğünde yer alan /gerü/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metninde “birigerü = güneyde” sözcüğünde yer alan /gerü/ eki “yön gösterme eki”dir.
#36
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, dördüncü satırda geçen “ötük(e)n yışda yig idi yok (e)rm(i)ş” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, dördüncü satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Ötüken yaylasından daha iyisi hiç yok imiş.” anlamına gelmektedir.
#37
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü dokuzuncu satırda geçen “t(e)?ri y(a)rl(ı)kadukin üçün (ö)z(ü)m k?uutum b(a)r üçün k(a)g(a)n ol(u)rt(u)m” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, dokuzuncu satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “Tanrı buyurduğu için kendim bahtım olduğu için kağan (olarak tahta) oturdum.” şeklindedir.
#38
SORU: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, altıncı satırda geçen “t(a)bg(a)ç bod(u)n s(a)bı süçig (a)gısi yimşak (e)rm(i)ş” cümlesinin Türkiye Türkçesine aktarımı hangi anlama gelmektedir?
CEVAP: Köl Tigin yazıtı, güney yüzü, altıncı satırda geçen bu cümlenin Türkiye Türkçesine aktarımı “İyi bilge insanı, iyi yigit insanı yürütmez (ilerletmez) imiş.” şeklindedir.
#39
SORU: Orhun Türkçesindeki “yagutır ermiş = yaklaştırırmış” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi hangisidir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “yagutır ermiş = yaklaştırır imiş” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi, “geniş zamanın rivayeti üçüncü tekil kişi”dir.
#40
SORU: Köl Tigin metninde geçen “işig küçüg = işi gücü” ikilemesi nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “işig küçüg = işi gücü” sözcüğü < iş “iş”, +(i)g (belirtme durumu eki), küç “güç”, +(ü)g (belirtme durumu eki) şeklinde çözümlenebilir.
#41
SORU: Köl Tigin metnine ait “oğ(u)lanım = erkek kardeşlerim” sözcüğünde yer alan /an/ eki ne ekidir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “oğ(u)l+an+ım = erkek kardeşlerim” sözcüğünde yer alan +an eki çokluk ekidir.
#42
SORU: Köl Tigin metninde geçen “süledim = asker sevk ettim” sözcüğünü çözümleyiniz.
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “süledim = asker sevk ettim” sözcüğü, sü+le-di-m = isim kökü, isimden fiil yapma eki, belirli geçmiş zaman eki, birinci tekil kişi eki eklerinden oluşmaktadır.
#43
SORU: Köl Tigin metninde geçen “t(e)?ri k?üüç birtü?k üç(ü)nk(a)?(ı)m k(a)g(a)n süsi böri t(e)g (e)rm(i)ş y(a)gısi k?ooñ t(e)g (e)rmiş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Tanrı güç verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş.” şeklinde aktarılabilir.
#44
SORU: Orhun Türkçesindeki “t(a)luyka kiç(i)g t(e)gm(e)d(i)m = denize pek az kala durdum” cümlesinin yüklemi hangi sözcüktür?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “t(a)luyka kiç(i)g t(e)gm(e)d(i)m = denize pek az kala durdum” cümlesinin yüklemi “tegmedim” sözcüğüdür.
#45
SORU: Köl Tigin metninde geçen “ka?ım = babam” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “ka?ım = babam” sözcüğü < ka? “baba”, +(ı)m (1. tekil kişi iyelik eki) şeklinde çözümlenebilir.
#46
SORU: Köl Tigin metninde geçen “balıkdakı = kentteki” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “balıkdakı = kentteki” sözcüğü < balık “şehir”, +da (bulunma durumu eki), +kı (aidiyet eki) şeklinde çözümlenebilir.
#47
SORU: Orhun Türkçesindeki “yagru kontukda kisre = yaklaşıp yerleştikten sonra” öbeğindeki sıfat-fiil eki nedir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “yagru kontukda kisre = yaklaşıp yerleştikten sonra” öbeğindeki sıfat-fiil eki “-tuk” ekidir.
#48
SORU: Köl Tigin metninde geçen “y(a)gı bol(u)p it(i)nü y(a)r(a)tunu um(a)du?k y(a)na iç(i)km(i)ş” cümlesi Türkiye Türkçesine nasıl aktarılabilir?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Düşman olmuş (ama) kendini düzene sokup örgütlenememiş, yine (Çinlilere) bağımlı olmuş.” şeklinde aktarılabilir.
#49
SORU: Orhun Türkçesindeki “öyür ermiş = düşünür imiş” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi hangisidir?
CEVAP: Orhun Türkçesindeki “öyür ermiş = düşünür imiş” yükleminde yer alan birleşik fiil çekimi “geniş zamanın rivayeti üçüncü tekil kişi”dir.
#50
SORU: Köl Tigin metninde geçen “içikmiş = bağımlı olmuş” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “içikmiş = bağımlı olmuş” sözcüğü < içik- “bağımlı olmak” < iç “iç”, +(i)k- (isimden fiil yapım eki), -miş (3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki) şeklinde çözümlenebilir.
#51
SORU: Köl Tigin metninde geçen “tutsıkı?ın = tutacağını” sözcüğünde hangi ekler yer almaktadır ?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen tut-sık+ı?+ın sözcüğünde tut- fiil kökünden sonra -sık gelecek zaman sıfat-fiili, +ı? ikinci tekil kişi iyelik eki ve iyelik eklerinden sonra gelen +ın belirtme durumu eki yer almaktadır.
#52
SORU: Köl Tigin metninde geçen “yana = yine, yeniden, tekrar” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “yana = yine, yeniden, tekrar” sözcüğü < yan- “dönmek”, -a (kalıplaşmış zarf-fiil eki) şeklinde çözümlenebilir.
#53
SORU: Köl Tigin metninde geçen “birtükgerü = vermesini” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “birtükgerü = vermesini” sözcüğü < bir- “vermek”, -tük (sıfat-fiil eki), +gerü (yön gösterme eki) şeklinde çözümlenebilir.
#54
SORU: Köl Tigin metnine ait “igidmiş kagan = besleyip doyurmuş kağan” söz öbeğinde görülen /miş/ eki ne ekidir?
CEVAP: Köl Tigin metnine ait “igidmiş kagan = besleyip doyurmuş kağan” söz öbeğinde görülen -miş eki, geçmiş zaman sıfat-fiil ekidir.
#55
SORU: Köl Tigin metninde geçen “bun?ça iş(i)g küç(ü)g birtü?kg(e)rü s(a)k(ı)nm(a)tı türü?k bod(u)n ölür(e)yin ur(u)gs(ı)r(a)t(a)yin tir (e)rm(i)ş” cümlesini Türkiye Türkçesine nasıl aktarabiliriz?
CEVAP: Bu cümle Türkiye Türkçesine “Çin halkı) bunca işi gücü vermesini (hizmetini) düşünmeden ‘Türk halkını öldüreyim, neslini yok edeyim’ dermiş.” şeklinde aktarılabilir.
#56
SORU: Köl Tigin metninde geçen “erinç = şüphesiz, muhakkak ki; +Dır/+DUr” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “erinç = şüphesiz, muhakkak ki; +Dır/+DUr” sözcüğü < er- “olmak”, -(i)nç (fiilden isim yapım eki) şeklinde çözümlenebilir.
#57
SORU: Köl Tigin metninde geçen “taşıkmış = dışarı çıkmış” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “taşıkmış = dışarı çıkmış” sözcüğü < taşık- “dışarı çıkmak, baş kaldırmak” < taş “dış, dışarı”, +(ı)k- (isimden fiil yapım eki), -mış (3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki) şeklinde çözümlenebilir.
#58
SORU: Köl Tigin metninde geçen “yokadu barır ermiş = yok olmaya doğru gidermiş” ifadesi nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen bu ifade < yokad- “yok olmak” < yo- “yok olmak”, -k (fiilden isim yapım eki), +ad- (isimden fiil yapım eki), -u (zarf-fiil eki), bar-ır ermiş (geniş zamanın rivayeti, 3. tekil kişi eki) şeklinde çözümlenebilir.
#59
SORU: Köl Tigin metninde geçen “urugsıratayın = nesilsiz bırakayım” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “urugsıratayın = nesilsiz bırakayım” sözcüğü < urugsırat- “nesilsiz bırakmak” < urug “kabile”, +sıra- (isimden fiil yapım eki), -t- (ettirgenlik eki), -ayın (1. tekil kişi emir eki) şeklinde çözümlenebilir.
#60
SORU: Köl Tigin metninde geçen “tir ermiş = der imiş” birleşik fiil çekimi nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “tir ermiş = der imiş” birleşik fiil çekimi < ti- “demek”, -r er-miş (3. tekil kişi geniş zamanın rivayeti) şeklinde çözümlenebilir.
#61
SORU: Köl Tigin metninde geçen “bolmazun = olmasın” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “bolmazun = olmasın” sözcüğü < bol- “olmak”, -ma- (olumsuzluk eki), -zun (3. tekil kişi emir eki) şeklinde çözümlenebilir.
#62
SORU: Köl Tigin metninde geçen “bolçun = olsun” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “bolçun = olsun” sözcüğü < bol- “olmak”, –çun (3. tekil kişi emir eki) şeklinde çözümlenebilir.
#63
SORU: Köl Tigin metnindeki “te?ri töpüsinte = göğün tepesinden” öbeğinde geçen “töpüsinte” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metnindeki “te?ri töpüsinte = göğün tepesinden” öbeğindeki töpüsinte < töpü “tepe” (> töpe > tepe), +si (3. tekil kişi iyelik eki), +n (zamir n’si), +te (bulunma-çıkma durumu eki) şeklinde çözümlenebilir.
#64
SORU: Köl Tigin metninde geçen “içikmiş = bağımlı olmuş” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen tagık- “dağa çıkmak” < tag “dağ”, +(ı)k (isimden fiil yapım eki), -mış (3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki) şeklinde çözümlenebilir.
#65
SORU: Köl Tigin metninde geçen “ölüreyin = öldüreyim” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “ölüreyin = öldüreyim” sözcüğü < ölür- “öldürmek” < öl- “ölmek”, -ür- (ettirgenlik eki), -eyin (1. tekil kişi emir eki) şeklinde çözümlenebilir.
#66
SORU: Köl Tigin metninde geçen “kötürmiş = kaldırmış” sözcüğü nasıl çözümlenebilir?
CEVAP: Köl Tigin metninde geçen “kötürmiş = kaldırmış” < kötür- “yukarıya kaldırmak, yüceltmek”, -miş (3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki) şeklinde çözümlenebilir.
#67
SORU:
"tüketi" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“tamamyla” < tü- “tükenmek” [krú. tü-m, tü-men] –k [fiilden isim yapım
eki] +e [isimden fiil yapım eki] –t “tüketmek” [fiilden fiil yapım eki,
ettirgenlik eki] –i [kalplaşmış zarf-fiil eki]
#68
SORU:
"ulayu" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“ve” < ul “temel, esas” +a “ulamak, eklemek” [isimden fiil yapım eki] -
(y)u [kalplaşmış zarf-fiil eki]
#69
SORU:
"ini(y)" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“erkek kardeş” +gün [çokluk eki] +üm [1. tekil kişi iyelik eki]
#71
SORU:
"türük" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“Türk” (“Türk” adının Orhun Türkçesinde iki heceli olduğu yazımından
anlaşılmaktadır.)
#72
SORU:
"biriki" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“birleşik” < bir “bir (1)” +ik “birikmek” [isimden fiil yapım eki] –i
[kalıplaşmış –yapım eki görevini üstlenmiş- zarf-fiil eki]
#73
SORU:
"katıgdı" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“sağlamca” < kat- “katmak, katılaştırmak” –()g “kat” [fiilden isim yapım eki] +t [isimden isim -zarf- yapım eki]
#74
SORU:
"tug-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“doğmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ka [yönelme durumu eki]
#75
SORU:
"kör-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“tâbi olmak, itaat etmek” –ür [3. tekil kişi geniş zaman eki]
#76
SORU:
"it-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“düzene sokmak, toplamak” –dim [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
#80
SORU:
"urugsrat-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“nesilsiz brakmak” < urug “kabile” +sıra “çocuksuz bırakmak”
[isimden fiil yapım eki] –t [ettirgenlik eki] –ayn [1. tekil kişi emir eki]
#81
SORU:
"kötür-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“yukarıya kaldırmak, yüceltmek” –miş [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
#82
SORU:
"taşık-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“dışarı çıkmak, baş kaldırmak” < taş “dış, dışarı” +(ı)k [isimden fiil
yapım eki] –mış [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
#83
SORU:
"balık" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“şehir” +da [bulunma durumu eki] +kı [aidiyet eki]
#84
SORU:
"süle-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“ordu sevk etmek, asker göndermek” sü “ordu, asker”, +le [isimden fiil yapım eki] –p [zarf-fiil eki]
#85
SORU:
"kubrat-" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
“toplamak, bir araya getirmek” < kubra- “toplamak” –t [ettirgenlik eki]
–mış [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
#1
#2
#3
#4
#5
#6
#7
#8
#9
#10
#11
#12
#13
#14
#15
#16
#17
#18
#19
#20
#21
#22
#23
#24
#25
#26
#27
#28
#29
#30
#31
#32
#33
#34
#35
#36
#37
#38
#39
#40
#41
#42
#43
#44
#45
#46
#47
#48
#49
#50
#51
#52
#53
#54
#55
#56
#57
#58
#59
#60
#61
#62
#63
#64
#65
#66
#67
#68
#69
#70
#71
#72
#73
#74
#75
#76
#77
#78
#79
#80
#81
#82
#83
#84
#85
#86