Esneklik bir çeşit tepki ölçme aracıdır. Bir malın fiyatı değiştiğinde talep miktarındaki değişim nasıl olacaktır? Bu değişim görece daha büyükse, esnek bir talep; görece daha düşükse esnek olmayan bir talep söz konusudur. Emek talep esnekliği ise emek talebinin ücret değişmelerine karşı duyarlılığının bir göstergesidir.

Emek talep eğrisinin negatif eğimli olması, ücret oranı ile istihdam düzeyi arasında ters yönlü bir ilişki olduğu anlamına gelmektedir. İki değişken arasındaki ilişkinin bu yönü bilinmekle beraber, istihdam düzeyinin ücret artışlarına göre ne derece hassas olduğunun bilinmesi de önemlidir. Bu bilgiyi veren kavram emek talep esnekliğidir.

Ücret oranı ile emek talebi ters ilişkili olduğu için (yani biri azalırken diğeri arttığı için) esnekliğin işareti aslında negatiftir. Ancak uygulamada kolaylık sağlamak için ya negatif işareti yok sayılmakta ya da formülün başına eksi işareti konularak esnekliğin pozitif değer alması sağlanmaktadır. Emek talebinin ücret esneklik değerleri 0 ile sonsuz arasında değişmektedir.

Emek talebini esneklik değerine göre beş grupta toplamak mümkündür (S: 57, Şekil 4.1). Bunlar:

1. Ed= 0 Ücret oranındaki bir artış emek talebini hiç etkilemiyorsa emek talep esnekliği 0 olacaktır. Bu durumda emek talep eğrisi tam inelastiktir.
2. Ed<1 Ücret oranındaki artış ya da düşüşler emek talep miktarında oransal olarak daha düşük deği­şimlere yol açıyorsa esnek olmayan talep söz konusudur.
3. Ed=1 Ücret oranındaki değişim emek talebindeki değişime eşitse bu durumda birim talep esnekli­ğinden söz edilebilir.
4. Ed>1 Ücret oranındaki değişim emek talep miktarında oransal olarak daha büyük değişimlere yol açıyorsa bu tür talebe esnek talep denir.
5. Ed= ? Firma cari ücret düzeyinde bütün işçileri istihdam etmeye istekli fakat bu ücretin üzerinde hiçbir işçi istihdam etmeyecekse tam esnek talep söz konusudur.

(S:57, Şekil 4.1)’in ikinci kısmında aynı noktadan geçen iki talep eğrisinden dik olanı için inelastik (esnek olmayan), yatık olanı için ise elastik (esnek) emek talep eğrisi denilebilir. Her iki eğrinin de kesiştiği X noktasını başlangıç noktası olarak alırsak (W₀ ücret düzeyi ve L₀ istihdam düzeyi), ücret W₁’e yükseldiğinde DL₁ talep eğrisinde X noktasından Y noktasına gelinecek istihdam L₂-L₁ kadar (D1) azalacaktır. Öte yandan aynı ücret değişimi DL2 talep eğrisi söz konusu olduğunda X noktasından Z’ye harekete neden olacak, istihdam L₂’den L₀’a (D₂) azalacaktır. Aynı miktarda ücret değişimine DL₁ emek talep eğrisinde daha az, DL₂ emek ta­lep eğrisinde ise daha fazla duyarlılık gösterildiği için DL₁ esnek olmayan, DL₂ esnek talep olarak isimlendirilmiştir.

Sendikalar emek talep esnekliğinin düşük olduğu piyasalarda örgütlenmek isterler.

Emek talep eğrisinin her noktasının esneklik değeri aynı değildir ve eğri hem esnek hem de esnek olmayan kısımlara sahiptir (S: 58, Şekil 4.2).

Doğrusal bir emek talep eğrisinin özelliği, eğri boyunca her noktada ücretlerdeki bir birim değişmenin istihdamda da bir birim olarak aynı miktarda değişmeye neden olmasıdır. Bununla birlikte eğri boyunca birim olarak aynı değişmelerin olması değişmelerin oransal olarak aynı olduğunu göstermez.

Doğrusal bir talep eğrisinin eğimi her noktada aynı iken, aynı miktar ücret değişimine karşılık eğrinin ortası birim esnek, üst kısmı elastik alt kısmı ise inelastiktir. Bunun nedeni eğimin mutlak değer, esnekliğin ise oransal (yüzde) değişimlere göre hesaplanmasıdır.

Toplam ücret ödemesi, firmanın işçilerine yaptığı ücret ödemelerinin toplamıdır ve ücret oranı ile emek miktarı çarpılarak bulunur (W x L). Şekilsel olarak toplam ücret ödemesi talep eğrisi üzerinde seçilen herhangi bir noktanın altında kalan alandır.

Emek talep esnekliği ile firmanın toplam ücret ödemesi birbiriyle yakından ilişkili kavramlardır. Bir firmanın toplam ücret ödemesinde meydana gelen değişmelere bakarak emek talebinin ücret esnekliğini belirlemek mümkündür. 

(S:59, Şekil 4.3)'te emek talep eğrilerinden DL₁’in esnek, DL₂’nin ise esnek olmayan talebi gösterdiğini söyleyebiliriz. Ücret yükseldiği zaman; esnek olmayan emek talebi eğrisi söz konusu olduğunda istihdam ücret yükselmesini dengeleyecek ölçüde azalamamış, bu yüzden toplam ücret ödemesi artmıştır. Öte yandan emek talebi esnek olduğunda, ücret yükselmesine bağlı olarak istihdam önemli ölçüde azaldığından toplam ücret ödemesi azalmıştır. Buradan hareketle aşağıdaki genellemeleri yapmamız mümkündür:

• Genelleme 1: Emek talebi esnekse ücret oranındaki bir değişiklik toplam ücret ödemesinin ters yönde hareketine neden olur.
• Genelleme 2: Emek talebi esnek değilse, ücret oranındaki bir değişiklik toplam ücret ödemesinin de aynı yönde değişmesine neden olur.

Emek talebinin çapraz ücret esnekliği, emek talebinin diğer üretim faktörlerinin fiyatlarındaki değişmelere ne ölçüde duyarlı olduğunun göstergesidir.

Çapraz esneklik değerleri pozitif ya da negatif işaret taşıyabilir. Bu durum faktörler arasındaki ilişkinin türüne bağlıdır. Çapraz esneklik değeri pozitif ise bunlar ikâme faktörlerdir. Yani, girdilerden birinin fiyatındaki artış diğerinin talebini arttırır. Diğer taraftan, emek talebinin çapraz ücret esnekliği negatif işaret taşıyorsa faktörler arasındaki ilişki tamamlayıcıdır. Yani, bir girdinin fiyatındaki artış diğerinin talebini azaltır.

Emek talep esnekliğini belirleyen unsurlar Alfred Marshall ve John R. Hicks tarafından Marshall- Hicks Türetilmiş Talep Kanunları adı altında özetlenmiştir. Buna göre, diğer şeyler sabitken;

• Üretilen malın fiyat esnekliği ne derece yüksekse,
• Emek maliyetinin toplam maliyet içindeki payı ne derece büyükse,
• Üretimde emeği diğer faktörlerle ikame edebilmek ne derece kolaysa,
• Diğer üretim faktörlerinin arz esnekliği ne kadar büyükse emek talebi o ölçüde esnek olacaktır.

Bir endüstride emek talebinin esnek olup olmaması o endüstride üretilen ürünün talebinin esnekliği ile yakından ilgilidir. Diğer şeyler sabitken, üretilen mala olan talep arttıkça emek maliyetlerindeki artışı fiyat artışlarıyla karşılamak daha da kolaylaşacaktır. Fiyatlar yükseldiğinde ürün talebi esnekse fiyat artışı satışlarda büyük miktarda azalmaya neden olacak, bu da emek talebini düşürecektir. Aksine, fiyatlarda meydana gelen düşüş mala olan talebi arttıracağından, emek talebinde de önemli ölçüde bir artışa neden olacaktır.

Diğer şeyler sabitken, firmanın faaliyet gösterdiği ürün piyasası ne kadar rekabetçi ise o firmanın emek talebi o derece esnek olacaktır. Bir malı piyasada satan ne kadar çok firma varsa tüketiciler bu firma yerine diğerlerinden kolaylıkla satın alabilirler. Bu da firmaların ürün talep esnekliklerini fiyat değişimlerine karşı duyarlı yapacaktır. Bu nedenle eksik rekabetçi firmanın emek talep eğrisi rekabetçi firmanın talep eğrisinden daha az esnek olacaktır. Bu durum sendikaların daha yüksek ücret sağlama bakımından neden eksik rekabetçi firmalarda daha başarılı olduğunun açıklamasıdır.

Türetilmiş Talep Kanunlarının ikinci önemli özelliği ise piyasanın tümü için emek talep eğrisinin tek bir firmanın emek talep eğrisine nazaran daha dik (az esnek) olmasıdır. Örneğin, bir lastik piyasasında bir üreticinin işyerinde ücretlerin yükselmesi, o markanın fiyatını yükselterek firmanın satışlarını önemli ölçüde düşürecektir. Çünkü bir marka otomobil lastiği diğerinin yakın bir ikâmesidir. Öte yandan, sadece bir firmada değil de piyasanın tamamında ücretler yükselirse piyasadaki her marka lastiğin fiyatı yükseleceğinden, tüketici için yukarıda belirtilen ikâmeyi gerçekleştirmek mümkün olmayacaktır. Bu nedenledir ki sendikalar genellikle bir piyasanın tamamında örgütlenmeye çalışırlar.

Toplam üretim maliyeti içerisinde emek maliyetinin payı %80 iken ücretlerde %10’luk bir artış olursa, bunun ürün maliyetine yansıması %8 olacaktır. Aksine, üretim maliyetleri içinde %20’lik bir emek maliyeti söz konusu ise %10’luk bir ücret artışının ürün maliyetine yansıması %2 olacaktır. Dolayısıyla emek maliyetinin yüksek olduğu ürün daha fazla etkilenecektir.

Ücretler yükseldiğinde firmalar ikame etkisi nedeniyle emek talebini kısarak daha fazla sermaye kullanmaya karar verebilirler. Dolayısıyla emek talep esnekliği, emeğin diğer faktörlerle kolayca ikame edilip edilmediğine bağlıdır. Örneğin, tarım işçilerinin ücretleri yükseldiğinde, çiftlik sahipleri sermayeyi emeğe ikame ederek mekanizasyona gitmeye yönelirler. Dolayısıyla tarımda emek ile sermayenin kolaylıkla ikâme edilebilmesi, uzun dönem tarımsal emek talep eğrisinin görece esnek olmasına neden olacaktır. Bunun aksi bir durum pilotlar için geçerlidir. Pilotların ücretleri yüksel­diğinde ikâme için az da olsa imkân olmakla beraber hava ulaşım teknolojisi iki faktör arasındaki ikâmeyi sınırlar. O hâlde tarım işçileri ile pilotları temsil eden sendikaların güçlerinin aynı olması beklenebilir mi?

Ücretlerin sermayenin fiyatına oranla artması, firmaları emek yerine sermaye kullanmaya yöneltiyordu. Sermaye talebi arttığında bu durum sermaye fiyatını arttırarak firmanın ikâme konusundaki isteklerinden vazgeçmesine neden olacaktır. Sermaye fiyatının, talep artışına bağlı olarak ne derece artacağı sermaye arz eğrisinin esnekliğine bağlıdır. Arz eğrisi ne kadar az esnekse sermaye fiyatındaki artış o ölçüde fazla olacak, firmanın emek yerine sermaye ikâme etme isteği de o derece düşük olacaktır. Dola­yısıyla, diğer rakip üretim faktörlerinin arz esnekliği ne kadar düşük ise ücret artışı sonucunda ikâme et­kisi o derece düşük olacak, uzun dönem emek talep eğrisinin esnekliği de o ölçüde küçük olacaktır.