Eğitim, bireyin doğumundan ölümüne kadar
yaşam boyu süren kapsamlı bir süreçtir.

Platon, eğitimi bütün güzellik ve kusursuzluğa
sahip olan öğrencilerin bedenleri ve ruhlarındaki gelişme
olarak tanımlamıştır.

Aristo, eğitimi sağlam bir zihin ve bedende
gelişen insanın yetenekleri ve özellikle zihninde
şekillenerek o insanın gerçeğe, iyiliğe ve güzelliğe
ulaşmasını sağlayan şey olarak tanımlamıştır.

Rousseau, eğitimi çocuğun içten dışa gelişimi
olarak tanımlamıştır.

Froebel, eğitimi insanın özünde var olanı ortaya
çıkararak çocuğun içsel varlığını dışsal duruma getirmek
olarak tanımlamıştır.

Pestalozzi, eğitimi bütün içsel güçlerin fiziksel,
bilişsel ve ahlaki yeterliliklerin uyumlu ve sürdürülebilir
gelişimi olarak tanımlamıştır.

Dewey, eğitimi deneyimlerin sürekli yeniden
yapılanmasıyla oluşan yaşam süreci olarak açıklamaktadır.

Bir toplumun tarihsel süreç içerisinde yarattığı ve
kullandığı maddi ve manevi değerlerin tümüne kültür adı
verilmektedir.

Kültürel özelliklerin yeni kuşaklara aktarılması
kültürleme olarak adlandırılmaktadır

Kültürlemenin amaçlı olarak yapılması olan
eğitim, “kasıtlı kültürleme süreci” olarak
tanımlanmaktadır

Eğitime ilişkin tanımlara bakıldığında üç temel
özelliğin vurgulandığı göze çarpmaktadır:
• Eğitimin bir süreç olması. Eğitim süreci bugün
başlayıp yarın biten bir süreç değil, zaman ve
kapsam bakımından çok geniş ve çok yönlü bir
süreçtir.
• Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliğinin
oluşması. Davranış, organizmanın etkiye karşı
gösterdiği tepkidir. Eğitim sonucunda bireyin
davranışlarında gözlenebilir, ölçülebilir ve
istendik değişiklik olması beklenir.
• Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları
sonucunda oluşması. Yaşantı, bireyin çevresiyle
kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan
izlerdir. Bu izler birikerek bireyin davranışlarında
değişiklik olmasını sağlar.

Davranış bireyin diğer insanlarca da doğrudan
doğruya gözlemlenebilen eylemleri olarak tanımlanabilir.
Davranışlar, öğrenilmiş ve öğrenilmemiş davranışlar
olarak sınıflandırılmaktadır.

 Öğrenilmemiş davranışlar kendi içinde doğuştan
gelen, geçici ve büyüme, sakatlanma, olgunlaşma sonucu
ortaya çıkan davranışlar olarak sınıflandırılmaktadır.

Doğuş- tan gelen davranışlar kuşların göç etmesi
ve bebeklerin emmesi gibi türe özgü davranış örüntüleri
olarak adlandırılan içgüdüsel davranışları ve göz
bebeğinin ışık karşısında tepki vermesi gibi belli bir
uyarıcıya karşı organizmanın gösterdiği tepki eğilimi
olarak adlandırılan refleksleri içermektedir.

Geçici davranışlar alkol, ilaç ve uyuşturucu
madde kullanımı ya da hastalık ve yorgunluk sonrasında
gözlenen, belli bir etmenin etkisi sonucunda ortaya çıkan
ve organizma bu etkiden kurtulduğunda kendiliğinden
ortadan kalkan davranışlardır.

Büyüme, sakatlanma ve olgunlaşma sonucu
ortaya çıkan davranışlar yürüme, ses çıkarma ve dik
durma gibi öğrenme ürünü ortaya çıkmayan olgunlaşma
ürünü davranışlardır.

Öğrenilmiş davranışlar, sonradan kazanılan,
başka bir deyişle öğrenme ürünü olan davranışlardır.
Öğrenilmiş davranışlardan istendik davranışlar etkili
okumak, kompozisyon yazmak gibi planlı, eğitim ürünü
davranışlardır. İstenmedik davranışlar ise kopyaya
teşebbüs etmek, yalan söylemek gibi eğitimin hatalı,
istenmeyen ya da yan ürünü davranışlardır

Eğitimin en genel amacı; bireylerin topluma,
toplum dinamiklerine sağlıklı ve verimli bir biçimde
uyumuna yardım etmek ve bireyde var olan yeti ve
yeteneklerin üst sınırına kadar gelişmesini sağlamaktır.
Daha yalın bir anlatımla eğitim, insan davranışlarını millî
eğitimin amaçları doğrultusunda değiştirmeyi amaç
edinmektedir.

Eğitimin işlevleri toplumsal, siyasal, bireysel ve
ekonomik olmak üzere dört grupta toplanmaktadır

Toplumun sürekliliğini sağlayacak, topluma
uyum sağlayan bireyler yetiştirmektir. Bu kapsamda
eğitimin toplumsal işlevleri, toplumsal kültürün
aktarılması, bireyin topluma uyumunun sağlanması,
araştıran ve kültüre dinamik ögeler katan, yenilikçi ve
toplum kültürünü geliştirecek bireyler yetiştirilmesi
amaçlanmaktadır.

Toplumdaki bireylere millî değerleri
kazandırarak millet bilinci oluşturma ve mevcut siyasal
düzeni korumaktır. Bu kapsamda ülkenin anayasal
yapısına uygun, lider özellikleri olan girişimci ve bilinçli
seçmen yetiştirilmesi amaçlanmaktadır.

 Toplumdaki bireyleri çok yönlü olarak
geliştirmektir. Bu kapsamda bireyin beden, zihin ve ruhsal
yapısını geliştirmek amaçlanmaktadır.

Toplumdaki bireylere belli beceriler kazandırarak
bireyleri üretici duruma getirmek ve toplumun gereksinim
duyduğu insan gücünü yetiştirmektir. Bu kapsamda
bilinçli üretici ve bilinçli tüketici yetiştirilmesi
amaçlanmaktadır.

 Eğitim süreçleri, kendiliğinden ya da amaçlı
olarak oluşmasına göre formel ve informel eğitim olarak
adlandırılmaktadır. Formel eğitim de örgün ve yaygın
eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Yaşam içinde kendiliğinden oluşan bir süreçtir.
Belli bir plan ve program uygulanmadan yaşam içinde
kendiliğinden ve gelişigüzel gerçekleşen eğitimdir. Kişi,
karşılaştığı durum ve içinde bulunduğu toplumun diğer
üyeleriyle etkileşimde bulundukça farkında olmadan bir
şeyler öğrenir. Bu nedenle, informel eğitim, bireyin
doğumundan ölümüne değin ailede, sokakta, okulda, iş
yerinde ve kitle iletişim araçları yoluyla, yaşamın her
alanında gerçekleşmektedir. O hâlde informel eğitim, “her
an, her yerde, bir plana bağlı olmaksızın yapılan eğitim
etkinlikleri” olarak tanımlanabilir. İnformal eğitimde
birey, gözlem ve taklit yoluyla öğrenir

İnformal eğitim süreci plansız, gelişigüzel ve
amaçsız olarak gerçekleştiği için bireyler, doğru ve
istenilen davranışların yanı sıra doğru olmayan ve
istenmeyen davranışlar da edinebilir. Bu kapsamda yalan
söylemek, sigara içmek, kopya çekmek, hırsızlık yapmak,
arkadaşlarını ispiyonlamak bu türden olumsuz
davranışlardır.

Okullarda ya da kurumlarda bir plan ya da
program dâhilinde gerçekleştirilen eğitime formel eğitim
denilmektedir. Formel eğitim sürecinde bireyde davranış
değişikliği oluşturmak için bilinçli, planlı ve kasıtlı
öğrenme ortamları oluşturulur. Formel eğitimde bireyin
davranışları belli amaçlar doğrultusunda değiştirilir. Okul
dışında, değişik alanlarda kişileri mesleğe hazırlamak,
meslekte iken ilerlemesini sağlamak amacıyla yapılan
etkinlikler, açılan kurslar, orduda asker yetiştirme vb.
formel eğitime örnek olarak verilebilir. Bu tür eğitimin
okulda yapılan eğitimden farkı, gereksinime dönük, kısa
süreli olması, belli konularla sınırlandırılması ve eğitim
isteyen bireylerin yaşa göre gruplandırılmamasıdır.

Formal eğitim süreci, okulda ve okul dışında
gerçekleştirilmesine göre örgün ve yaygın eğitim olarak
iki başlıkta incelenmektedir.

Örgün eğitim, belli bir yaş grubu içerisindeki
bireylerin, çalışma yaşamına atılmadan önce belirlenen
amaçlar doğrultusunda okul ya da okul niteliği taşıyan
kurumlarda yapılan eğitimdir. Başka bir deyişle örgün
eğitim, belli bir yaş grubundaki ve aynı düzeydeki
bireylere, amaca göre hazırlanmış eğitim programları
yoluyla okul çatısı altında düzenli olarak yapılan
eğitimdir. Örgün eğitim; okul öncesi eğitim, ilköğretim,
ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarından
oluşmaktadır. Örgün eğitim, aşamalılık ve süreklik
gösteren bir süreçtir ve her öğretim basamağı bir
sonrakine temel oluşturur; bu nedenle bir eğitim
basamağını başarıyla tamamlayamayan bir öğrenci, bir üst
basamağa geçemez. Örneğin ilköğretim basamağına hiç
girmemiş ve bu basamağı başarıyla tamamlayamamış bir
birey ortaöğretim basamağına kayıt yaptıramaz. Bir
öğretim basamağını başarıyla bitirenlere ise diploma ya da
akademik bir derece verilir

Yaygın eğitim, örgün eğitimden hiç
yararlanmamış durumda olanlara, gittikleri okuldan erken
ayrılanlara ya da örgün eğitim kurumlarında okumakta
olanlara ve meslek dallarında daha yeterli duruma gelmek
isteyenlere uygulanan eğitimdir. Başka bir deyişle yaygın
eğitim, örgün eğitim sistemi içine hiç girmemiş, bu
sistemin herhangi bir basamağında bulunan ya da bu
basamaklardan birinden ayrılmış olan kişilere ilgi ve
gereksinimleri doğrultusunda yapılan eğitimdir. Bu
tanımlardan yaygın eğitimin örgün eğitim kurumlarının
yanında ya da dışında düzenlenen kısa ve uzun dönemli
eğitimler olduğu söylenebilir. Halk eğitim merkezlerinde
çeşitli konularda verilen kurslar, resmî ve özel kurum ve iş
yerlerinde düzenlenen hizmet içi eğitim etkinlikleri yaygın
eğitim kapsamı içerisindedir.

Örgün ve yaygın eğitimin ortak noktası ise eğitim
etkinliklerinin planlı ve programlı olmasıdır.

Örgün eğitim belli ya da aynı yaş gruplarına
yöneliktir, eğitim tamamlandığında diploma verilir, okul
öncesi eğitimden yükseköğretime doğru aşamalılık
özelliği gösterir ve uzun sürelidir. Buna karşılık yaygın
eğitim farklı yaş gruplarına yöneliktir, eğitimin sonunda
sertifika ya da katılım belgesi verilir, süreklilik özelliği
göstermez, aşamalı değildir, gereksinim duyuldukça
gerçekleştirilir, kısa sürelidir ve bireylerin ilgi ve
gereksinimlerine yönelik olarak düzenlenir. Yaygın
eğitim, örgün eğitimi tamamlayıcı bir nitelik taşımaktadır

Öğrenme, bireyin çevresiyle etkileşimi
sonucunda davranışta ya da potansiyel davranışta
meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişmeleri
olarak tanımlanmaktadır. Daha yalın bir tanımla öğrenme
“yaşantı ürünü ve nispeten kalıcı izli davranış değişikliği”
olarak tanımlamaktadır.

Öğrenmenin üç temel özelliği vardır. Bunlar;
• Öğrenme sonucunda davranışlarda gözlenebilir
bir değişme olması.
• Bireydeki davranış değişikliğinin yaşantı ürünü
olması.
• Bireyin davranışındaki değişikliğin nispeten
kalıcı izli olması

Söz konusu davranış değişikliği ise üç biçimde
olabilir:
• Bireyin hiç göstermediği bir davranışı
göstermeye başlaması
• Bireyin kendinde varolan bir davranışı
geliştirmesi
• Bireyin daha önce yanlış öğrendiği bir davranışı
değiştirmesi

 Öğrenme, bireyin çevreyle etkileşimi sırasında
geçirdiği yaşantılar sonucu oluşur. Her bireyin geçirdiği
yaşantılar farklı olduğundan öğrenme bireysel bir süreçtir.
Örneğin, ders sırasında öğretmenini dinleyen
(öğretmeniyle etkileşim kuran) öğrenciler dersin
amaçlarına uygun davranışlar kazanırken arkadaşları ile
konuşan (arkadaşlarıyla etkileşim kuran) öğrenciler
diğerlerinden farklı davranışlar gösterirler.

Öğrenmeden söz edilebilmesi için bireyin
gösterdiği davranış değişikliğinin sürekli olması gerekir.
Örneğin, anaokulunda paylaşmanın önemini öğrenen bir
çocuğun okul dışındaki yaşamında da bu konuda duyarlı
davranışlar göstermesi ve bunu yaşam boyu sürdürmesi
beklenir.

 Bireyin kendi kendine gerçekleştirdiği bir eylem
sonucunda meydana gelen davranış değişikliği
kendiliğinden öğrenme, öğrenmenin bir başka kişi ya da
aracın varlığıyla gerçekleşmesine ise yönlendirilmiş
öğrenme adı verilmektedir.

En genel anlamda öğretim, öğrenmenin
gerçekleşmesi ve bireyde istenilen davranışların gelişmesi
için uygulanan süreçlerin tümüdür. Daha yalın bir tanımla
öğretim, okullarda yapılan planlı, kontrollü ve örgütlenmiş
öğretme etkinlikleridir. Başka bir deyişle öğretim, eğitim
kurumlarında gerçekleştirilen planlı, denetimli ve
örgütlenmiş etkinliklerdir. O hâlde öğretim kısaca
“öğrenmeyi sağlama etkinlikleri” olarak tanımlanabilir.

Öğretme, öğrenmenin kolaylaştırılması,
öğrenmeye rehberlik edilmesi, öğrenene öğrenmeyi
gerçekleştirmesinde yardımcı olunması sürecidir. Öğretme
kısaca öğrenmeyi sağlama ve kılavuzlama etkinliğidir.
Öğretme, bilinçli ve amaçlı bir etkinliktir. Öğretme,
bireyde istenilen davranış değişikliklerini sağlayabilmek
için önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda yürütülür.

Öğretimi etkileyen iki temel değişken, öğrenci
nitelikleri ve öğretim hizmetinin niteliğidir.

Öğrenci niteliklerini belirleyen değişkenler ön
koşul öğrenmeler olarak adlandırılan ve öğrencinin bir
konu ya da beceriyi öğrenmesi için sahip olduğu bilişsel
giriş davranışları ile öğrencinin okula, derse ve üniteye
ilişkin ilgi tutumu ve öz güvenini içeren duyuşsal giriş
özellikleridir

Öğretim hizmetinin etkililiği ve verimliliği ise
dört temel değişkene bağlıdır. Bunlar; ipuçları, katılma,
pekiştirme ve dönüt-düzeltmedir. İpuçları öğrencilere
neyin öğrenileceğini açıklayan mesajların tümü,
pekiştirme bir davranışı gösterme eğiliminin
güçlendirilmesi, katılım öğrencilerin öğrenme sürecinde
kendilerine sunulan ipuçları ve yönergeler doğrultusunda
bir şeyler yapması, dönüt öğrencilerin neyi öğrenip neyi
öğrenmediklerini bildirme, düzeltme ise yanlışların
düzeltilmesi ve eksikliklerin giderilmesidir.

• Eğitim zaman ve mekan yönünden kapsamlıdır
ancak öğretim bu bağlamda sınırlıdır.
• Eğitim sürekli ve çok boyutlu olmasına rağmen,
öğretim planlı, programlı, güdümlü, desteklidir.
• Eğitimde bilgi dahil her türlü yaşantı üzerinde
durulurken, öğretimde öğretmen, öğrenci ve veli
beklentisi önem taşır.
• Eğitimde öğrenme yaşantıları eğitsel olmayabilir
ancak öğretimde yaşantıların eğitsel olması
esastır

Eğitim ve öğretimin ortak yönleri:
• Süregeldiği toplumun sosyal, kültürel ve
ekonomik olgularından etkilenir.
• Yerel ve uluslararası özellik taşır.
• Araştırma alanları benzerdir.

 Program;
• İzlence.
• Okullarda, hafanın belli günlerinde, belli
saatlerde verilecek dersleri gösteren çizelge.
• Tören, gösteri, gezi vb. nin öngörülen
ayrıntılarını gösteren basılı kâğıt)
• Siyasi partinin, toplumsal örgütün veya
hükûmetin açıkladığı ana ilkelerin tümü.
• Radyo ve televizyonda sunulan, haber, müzik,
eğlence gibi kendi başına bir bütün oluşturan
yayınlardan her biri.
• Bilgisayara bir işlemi yaptırmak için yazılan
komutlar dizisi.
• Yapılacak bir işin bölümlerini, bölümlerin
sırasını ve zamanını gösteren tasarı, yetişek
şeklinde tanımlanmaktadır.

• Program okulda öğretilendir.
• Konu listesidir.
• İçeriktir.
• Kaynaklar setidir.
• Dersler dizinidir.
• Performans amaçları setidir.
• Günlük plandır.
• İlave sınıf etkinlikleri, rehberlik, kişiler arası
ilişkiler gibi okulda gerçekleşen her şeydir.
• Okul personeli tarafından planlanan herşeydir.
• Öğrenenler tarafından okul içinde deneyimlenen
yaşantılar dizinidir.
• Öğrencinin okulda öğrendikleridir.

Müfredat, Arapça kökenli bir kavram olup tek tek
ders listesi anlamına gelmektedir. Eğitim programı ile eş
anlamlı olarak kullanılan kavramlardan biri müfredat
kavramıdır.

Eğitim programlarının temel işlevi, millî eğitim
teori ve politikasının uygulamaya dönüştürülmesidir. Buna
göre programlar, Türk ulusunun birlik beraberlik içinde
kalkınmasına dayanan millî eğitim politikasının, ülkenin
en uzak köşesine kadar yayılması ve gerçekleşmesinde
köprü rolü oynamaktadır. Bunun tersi de doğrudur; eğitim
kurumu, programın uygulamada geliştirilmesinden doğan
sorunları merkeze yansıttıkça millî eğitim politikasında,
gereken durumlarda yeni uygulamalara gidilmektedir.

 Bu programlar kapsamı açısından genelden özele
doğru hiyerarşik biçimde sınıflandırıldığı gibi işlevleri
bakımından da sınıflandırılmaktadır. Kapsam açısından
programlar hiyerarşik olarak eğitim programı, öğretim
programı ve ders programı olarak sınıflandırılmaktadır. Bu
sınıflamaya ünite programı ve konu planı da dâhil
edilmektedir.

Eğitim programı değişik biçimlerde
tanımlanmaktadır. Program hiyerarşisi içinde en
kapsamlısı olan eğitim programı, bir eğitim kurumunun
çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı millî
eğitimin ve kurumun amaçlarını gerçekleştirilmesine
dönük tüm etkinlikleri kapsayan programdır. Öğretim ders
dışı kol etkinlikleri, özel günlerin kutlanması, geziler, kısa
kurslar, rehberlik, sağlık vb. hizmetler ve işlevler bu
çerçeve içine girer. Eğitim programı en kapsamlı program
türüdür. Eğitim programı öğrenmeyi gerçekleştirmek
üzere düzenlenen okul içi ve okul dışı tüm etkinlikleri
içeren programdır.

Öğretim programı, eğitim programı içinde ağırlık
taşıyan, belli bilgi kategorilerinden olu- şan, bir kısım
okullarda beceriye ve uygulamaya ağırlık tanıyan, bilgi ve
becerinin eğitim programının amaçları doğrultusunda
planlı biçimde kazandırılmasına yönelik programdır
(Varış, 1996). Öğretim programı eğitim programının
amaçları doğrultusunda öğrenciye kazandırılması istenen
bilgi, beceri, tutum ve davranışların ders kümeleri olarak
planlanmasıdır.

Ders programı, öğretim programlarında yer alan
bilgi kategorilerinin, disiplinlerin ve etkinlik alanlarının
eğitim amaçları ile ilgili özel amaçlarını gerçekleştirmeleri
için öğretim ilkelerini, konuların alt kategorilerini ve
değerlendirme temellerini içeren, eğitim ve öğretim
programındaki esasları öğrenci davranışına dönüştüren
programdır. Ders programı, bir disiplinin (dersin)
amacından içeriğine, içeriğinden öğretme- öğrenme
süreçlerine ve değerlendirmeye kadar tüm ögelerini içeren
programdır.

Eğitim programı amaç ve işlevlerine göre;
• Resmi
• İşe vuruk
• Örtük
• Öğretisiz
• Destekleyici
olarak sınıflandırılmaktadır.

Program kılavuzunu; hedefleri, ders planlarını,
konuların işleniş sırasını, kullanılacak araç-gereçleri ve
değerlendirmeyi içeren yazılı programdır

Öğretmenin sınıfa öğrettikleri, bunların nasıl
öğretildiği ve öğrencilerin öğrenme ürünlerini kapsayan
programdır.

Resmî programda açık olarak belirtilmediği hâlde
öğrencilerin yaşantılarını etkileyen, toplumun norm ve
değerlerini içeren programdır.

Resmî ya da işevuruk programa dâhil edilmeyen,
öğretilmeyen konuları ve bu konuların öğretilmeme
nedenini içeren programdır.

Resmî program dışında öğrencilerin ilgilerine ve
gönüllülük esasına göre planlanmış öğrenme yaşantılarını
destekleyen programdır.

Resmî eğitim programının resmi birimlerce
hazırlanarak ve onaylanarak okullara gönderilen; işevuruk
eğitim programının öğretmenin neyi, nasıl öğrettiği ve
öğrencilerin neyi ne kadar öğrendiklerini içeren; örtük
eğitim programının, öğrencilere resmî programın
öngörülerinin dışında bilgi, anlayış ve değerleri
kazandıran; öğretisiz eğitim programının, resmî ya da
işevuruk programın atlanılan, dâhil edilmeyen, eksik
bırakılan ya da öğretilmeyen konularını ve neden ihmal
edildiğini ortaya koyan; destekleyici eğitim programının;
resmî programı öğrencilerin ilgilerine ve gönüllülük
temeline göre destekleyen program olduğu söylenebilir

Bir eğitim programı, birbiriyle dayanışma hâlinde
bulunan dört temel ögeden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla
amaçlar, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve
değerlendirmedir. Programın bu ögeleri birbirinden
bağımsız değildir; her öge diğerini etkilemektedir.

Programın amaç (hedef) boyutunda bireyleri
neden ve niçin eğitiyoruz? sorusuna yanıt aranmaktadır.
Amaçlar, bireylere eğitim yoluyla kazandırılmak istenilen
özelliklerdir. Bir dersin amaçları o dersi alan öğrenciye
kazandırılmak istenen yeni davranışlar ya da öğrencinin
önceki davranışlarında oluşturulmak istenen
değişikliklerdir. Amaçların, gerek öğretme-öğrenme
sürecinin seçimi ve düzenlenmesinde gerekse sınama
durumlarının hazırlanmasında işe yarayabilmesi için
gözlenebilir öğrenci davranışına dönüştürülmesi gerekir.

“Programın içerik boyutunda belirlenen hedefere
ulaşmak için ne öğretelim?” sorusuna yanıt aranır. İçerik
amaçlara ulaşmada bir araç olarak kabul edilir. “İçerik,
eğitimsel amaçlar doğrultusunda seçilen olgu, kavram ve
ilke ve genellemelerin kimi sistematik bağlarla birleşerek
oluşturdukları bilgi ürünleridir.” (Demirel, 2009, s. 48)
Daha yalın bir deyişle içerik, programda belirlenen
amaçlara ulaşabilmek için seçilen ve düzenlenen ünite ya
da konulardır (Gürkan 2009). Bu kapsamda programın bu
boyutu, öğretilecek konuların seçilmesi ve düzenlenmesini
içermektedir. İçerik çoğu kaynaklarda eğitim durumları
olarak da ifade edilen öğretme-öğrenme süreci içerisinde
ele alınmaktadır.

“Programın öğretme-öğrenme süreci boyutunda
nasıl öğretelim?” sorusu yanıtlanmaya çalışılır. Öğretme
durumları olarak da isimlendirilen bu süreç bireylere
gerekli davranışları kazandıracağı düşünülen öğretme
ortamlarıdır. Öğretme durumları sınıf içi uygulamalarda,
hangi davranışları kazandırmak için hangi strateji, yöntem
ve tekniklerin uygulanacağını, hangi araç-gereçlerden
yararlanılacağını belirleyen tasarlanmış durumları
içermektedir. Kimi kaynaklarda öğretme-öğrenme süreci
eğitim durumları olarak ifade edilmektedir. Eğitim
durumları öğrencilerin amaçlara ulaşabilmeleri için
geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayacak dış
koşulların düzenlenmesidir. Bu süreç öğretmen açısından
öğretme durumu, öğrenci açısından öğrenme durumu
olarak tanımlanmaktadır.

Sınama durumları da denilen bu süreçte ne kadar
öğretildi?” sorusu yanıtlanır. Değerlendirme eğitimin
hedeflere ulaşma derecesini ortaya koyar. Programın bu
boyutunda eğitimde hedefere ulaşılıp ulaşılmadığının
kontrolü yapılır ve bu kontrol sonuçları sisteme geri dönüt
sağlar (Demirel, 2010). Programın değerlendirilmesi ile
gerektiğinde amaçların saptanması aşamasından
değerlendirme aşamasına kadar yapılan iş ve yürütülen
etkinlikler gözden geçirilerek program daha etkili hâle
getirilir

 Eğitim programlarından istenen verimin
alınabilmesi için kimi özelliklere sahip olması
gerekmektedir. Bu özellikler, işlevsellik, esneklik,
toplumsal değerlere uygunluk, bilimsellik,
uygulanabilirlik, amaçlara görelik ve yararlılıktır.

Eğitim programının işlevsel olması, programların
bireyin ve toplumun gereksinimlerini karşılaması ve
programda yer verilen konuların ve etkinliklerin gerçek
yaşamla ilişkili, gerçek yaşamda geçerli ve gerçek yaşama
hazırlayıcı olması anlamına gelmektedir. Ayrıca
programların, bireyin yeteneklerini ortaya çıkarması ve
geliştirmesi gibi niteliklere de sahip olması gerekmektedir.

Eğitim programının, öğrencilerin ilgi, istek ve
beklentilerini karşılayıcı olması demektir. Başka bir
deyişle eğitim programlarının öğrencilerin bireysel
farklılıklarına yanıt verecek nitelikte olmasıdır. Öte
yandan programlar uygulandığı bölge ya da yörenin
koşullarına uygun olarak işlenebilecek özellikte; başka bir
deyişle uyarlanabilir olmalıdır. Daha yalın bir anlatımla
esneklik, programların yörenin ekonomik, sosyal ve
kültürel özelliklerine ve öğrenci ilgi ve gereksinimlerine
göre düzenlenebilmesidir. Esneklik çerçeve program
kavramıyla da ilişkilidir. Çerçeve program, ünite ya da
konuların ülke genelindeki ortak gereksinimleri
karşılamak üzere genel olarak belirlendiği, çevre özelikleri
ve sınıf düzeyinin gerektirdiği diğer ayrıntıların
öğretmenlere bırakıldığı programdır. Bu yönüyle çerçeve
program esnekliğe hizmet etmekte ve esnekliğin temel
koşulunu oluşturmaktadır

 Eğitim kurumları toplumu meydana getiren
bireylere, millî değerleri ve idealleri kazandırmakla
görevli olduğundan, eğitim programlarında yer alan çeşitli
dersler ve etkinliklerin, devletin dayandığı temel felsefe ve
ülkülerin öğrencilere kazandırılmasına yönelik olması
gerekmektedir. Buradan yola çıkıldığında eğitim
programlarının, öğrencilerin millî görevleri başaracak ve
millî ülküleri gerçekleştirecek biçimde yetiştirilmelerini
sağlaması, onları toplumun kültür ve değerleriyle
donatması beklenmektedir.

İyi bir eğitim programının önemli bir özelliği de
onun bilimdeki çağdaş gelişmeleri dikkate alarak
düzenlenmiş olmasıdır. Bu kapsamda, eğitim
programlarında öğrencilere kazandırılmak istenen bilgi ve
becerilerin bilimsel ve güncel olması gerekmektedir.
Ayrıca eğitim programının gelişen ve değişen dünya
koşullarına göre güncellenmesi beklenir. Bu nedenle iyi
bir eğitim programının, çağdaş gelişmelere dayalı ve
öğretme- öğrenme sürecindeki yeni yaklaşım, yöntem ve
tekniklerine uygun olması gerekmektedir.

İyi bir eğitim programının bir özelliği de
uygulanabilir olmasıdır. Programların hazırlanması kadar
uygulanması da önemlidir. Çünkü en iyi ve en mükemmel
program bile yetersiz ve kötü bir uygulama ile
verimliliğini yitirir. Programların uygulanabilirlik özelliği,
onların işlevsellik, esneklik ve bilimsellik özelliklerinin
bir sonucudur. Bilimsel, işlevsel ve esnek bir eğitim
programının uygulanabilirliğinin daha yüksek olacağı
söylenebilir. Çünkü geliştirilmeden yıllarca hiç
değiştirilmeyen ya da güncellenmeyen programların
uygulanmasında sorunlar çıkabilir.

Her eğitim programı belli amaçları
gerçekleştirmeye dönük olarak hazırlanır. Amaçlar yol
gösteridir. İyi bir eğitim programı eğitim amaçlarını
gerçekleştirmeye dönük olarak hazırlanmalı ve
uygulanmalıdır.

Eğitim programının öğrencilerin gereksinimlerini
karşılayacak nitelikte olmasıdır. Kuşkusuz programın
öğrenciye sağlayacağı yarar önemlidir. Bu nedenle,
öğrenciye kazandırılacak bilgi ve becerilerin öğrencilerin
gerçek yaşamda karşılaşacağı sorunları çözecek nitelikte
olması gerekmektedir.

 Salt programın öngördüğü içeriğin izlenmesi
değil; program dâhilinde eğitilecek öğrencinin öğrenme
özellikleri, öğrenme süreci, sınıf organizasyonunu
deneyimlemesi gibi değişkenlerin de programda göz
önüne alınmasıdır.

Denge, kimi öğrencilerin daha sosyal tabanlı bir
eğitim almaya meyilli, kimilerinin daha çok okuma
etkinliklerine ihtiyaç duyması, bazılarının özellikle
matematik, edebiyat gibi alanlara ilgi duymalarının göz
önüne alınmasıdır. Denge özelliğinin etkisi farklılaştırma
özelliğinde de kendini göstermektedir.

Uygunluk, eğitim programlarının öğrencilerin
şimdiki ve yetişkin yaşamındaki gereksinimlerini
karşılayıcı nitelikte olmasıdır. Deneysel öğrenme, problem
çözme, okulda öğrenilenleri sosyal yaşama yansıtma,
uygunluk özelliğinin göstergesidir.

Uyum, bir programın içeriğinde yer alan ünite ya
da konuların birbirleriyle ilişkili ele alınmasıdır. Örneğin;
hava olayları ve iklim konusu coğrafya dersinde
işlendiğinde öğrenci harita ve küre üzerinde çalışırken
matematik dersinde ele alındığında derece ve boylam
hesaplamaları, Türkçe dersinde ele alındığında da hava
olayları ve iklimle ilgili şiir, hikâye vb. etkinlikler
kullanılabilmektedir

Süreklilik, programların öğrencilerin bir önceki
program ve öğretim deneyimleri üzerine temellendirilmesi
gerektiğini vurgulamaktadır. Süreklilik, öğrencilerin
öğretim kademelerindeki dikey hareketliliğinde ve konu
alanlarına yönelimlerde de varlığını korumalıdır.

İlerleme, program içeriklerinin bütüncül,
sistematik ve sürekli olarak bilgi ve anlayış dahilinde
geliştirilmesi gerektiğini öngörür. Özellikle öğrencilerin
psikolojik ve öğrenme özellikleri dikkate alındığında bu
özelliğin tek tarafı ve düzenli işlediği söylenemez.
Duruma göre içerik ya da öğretme-öğrenme süreci basitten
karmaşığa gidebilirken, karmaşıktan basite; genelden
özele giderken, özelden genele; somuttan soyuta giderken,
soyuttan somuta da gidebilir.

 Farklılaştırma, programın içerik ve süreçleri
oluşturulurken, öğrencilerin düzeyleri ile ilgi ve
ihtiyaçlarının göz önüne alınması gerektiğini
savunmaktadır.

Kuskusuz özellkle sosyal bilimlerde bir kavramı tam ve eksiksiz tanımlama olanağı bulunmamaktadır; önemli olan tam ve eksiksiz bir tanım yapmak değil, kavrama yüklü olduğu işlevi ve anlamı yüklemektir.

Eğitim, insanoğlunun öğrenme yeteneğinin oluşması le başlayan ve onun yaşamı boyunca sürüp giden bir süreç olarak görülebilir.

Tarihsel süreç boyunca birçok düşünür ve bilim adamı eğitimi farklı açılardan ele alarak açıklamıştır. Platon, eğitimi bütün güzellk ve kusursuzluğa sahip olan ögrencilerin bedenleri ve ruhlarındaki gelişme; Aristo, sağlam bir zihin ve bedende gelişen insanın yetenekleri ve özellikle zihninde şekillenerek o insanın gerçege, iyiliğe ve güzelliğe ulaşmasını sağlayan şey; Rousseau, çocuğun içten dışa gelişimi; Froebel, insanın özünde var olanı ortaya çıkararak çocuğun içsel varlığını dışsal duruma getirmek; Pestalozzi, bütün içsel güçlerin fiziksel, bilişsel ve ahlaki yeterliliklerin uyumlu ve sürdürülebilir gelişimi; Dewey, deneyimlerin sürekli yeniden yapılanmasıyla oluşan yaşam süreci olarak açıklamaktadır.

Uygar toplum, sosyal yaşamını sürdürmek için çeşitli kurumlar olusturmuş; eğitimin kurumsallaşması için de okullar oluşturulmuştur ancak bu olgu, eğitimin kavramını okulla sınırlandırmak anlamına gelmemektedir. Çünkü eğitim, çocuk okula gelmeden önce ailede, okul içinde, okul dışında ve okuldan sonra da devam etmektedir.

Eğitim, okul öncesi ve okul yaşamında sürdüğü gibi okul sonrası; başka bir deyişle yaşam boyu sürmektedir. O hâlde denilebilir ki eğitim bireyin tüm yaşamı boyunca sürmekte ve okul içinde ve okul dışında yaşam boyu edindiği deneyimlerin tümünü kapsamaktadır.

En geniş anlamıyla eğitim, toplumdak kültürleme sürecinin bir parçasıdır. İnsanın kişiliği, içinde yetiştiği kültür tarafından belrlenmekte ve her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarmaktadır.

Kültürel özellklerin yen kuşaklara aktarılması kültürleme olarak adlandırılmaktadır. Bu süreç ailede, sokakta, iş yerinde, arkadaş çevresinde, okulda vb. pek çok yerde bilinçli ya da bilinçsiz olarak yaygın, kendiliğinden ve bireysel olarak oluşan öğrenmeler kapsamaktadır.

Eğitim tarihi, eğitimin kültürden ayrı düşünülemeyeceğini göstermektedir. Eğitim ve kültür birbirini biçimlendirmektedir. Toplumların hızla değişmesiyle birlikte kültürün çocuklara ve gençlere yalnızca tanıtılmasını öngören anlayış değişmiş ve eğitimin kültürü tanıtmasının yanı sıra kültürü geliştirmesi de önem kazanmıstır.

Eğitimin, geniş ve herkesi ilgilendiren bir alan olması, pek çok eğitim tanımının yapılmasına neden olmustur . Eğitim değişik biçimlerde tanımlanmaktadır:

• Bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimlerini edindiği süreçler toplamıdır (Varıs, 1993).
• İnsanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir (Fidan ve Erden, 1998).
• Önceden belirlenmiş amaçlara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkinlikler dizgesidir (Oğuzkan, 1985).
• Bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme sürecidir (Demirel, 2002).
• Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1994).
• Eğitim, bireylere sosyoekonomik ihtiyaçların karşılanmasını ve içinde yaşadıkları toplumun sürdürülebilir gelişim göstermelerini sağlayan yetenek, bilgi, değer ve tutumları sağlayan bir süreçtir (Minzu, 2015).
• Eğitim, bireyin gelişimini sağlayan, ekonomik kazanç düzeyini artırma fırsatları sunan ve iyi olma hâlini destekleyici dışsal faktörleri içinde barındıran bir süreçtir.

Eğitimin bu tanımları içinde “Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci” biçimindeki tanım, eğitimciler arasında kabul gören bir tanım olmuştur.

Eğitime ilişkin tanımlara bakıldığında üç temel özelliğin vurgulandığı göze çarpmaktadır:

1. Eğitimin bir süreç olması. Eğitim süreci bugün başlayıp yarın biten bir süreç değil, zaman ve kapsam bakımından çok geniş ve çok yönlü bir süreçtir.
2. Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliğinin oluşması. Davranış, organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepkidir. Eğitim sonucunda bireyin davranışlarında gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik değişiklik olması beklenir.
3. Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucunda oluşması. Yaşantı, bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan izlerdir. Bu izler birikerek bireyin davranışlarında değişiklik olmasını sağlar.

Öğrenilmiş davranışlar, sonradan kazanılan, başka bir deyişle öğrenme ürünü olan davranışlardır. Öğrenilmiş davranışlardan istendik davranışlar etkili okumak, kompozisyon yazmak gibi planlı, eğitim ürünü davranışlardır. İstenmedik davranışlar ise kopyaya teşebbüs etmek, yalan söylemek gibi eğitimin hatalı, istenmeyen ya da yan ürünü davranışlardır.

Eğitim kapsamlı bir süreç olarak değişik amaçlara hizmet etmektedir. Eğitimin en genel amacı; bireylerin topluma, toplum dinamiklerine sağlıklı ve verimli bir biçimde uyumuna yardım etmek ve bireyde var olan yeti ve yeteneklerin üst sınırına kadar gelişmesini sağlamaktır. Daha yalın bir anlatımla eğitim, insan davranışlarını millî eğitimin amaçları doğrultusunda değiştirmeyi amaç edinmektedir. Buna göre eğitimin toplumsal ve bireysel olmak üzere iki temel amacından söz edilebilir. Çünkü eğitim bireyleri_geliştirerek toplumu geliştirebilir.

Eğitimin işlevleri toplumsal, siyasal, bireysel ve ekonomik olmak üzere dört grupta toplanmaktadır.

Eğitim süreçleri, kendiliğinden ya da amaçlı olarak oluşmasına göre formel ve informel eğitim olarak adlandırılmaktadır. Formel eğitim de örgün ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Örgün eğitim, belli bir yaş grubu içerisindeki bireylerin, çalışma yaşamına atılmadan önce belirlenen amaçlar doğrultusunda okul ya da okul niteliği taşıyan kurumlarda yapılan eğitimdir. Başka bir deyişle örgün eğitim, belli bir yaş grubundaki ve aynı düzeydeki bireylere, amaca göre hazırlanmış eğitim programları yoluyla okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Örgün eğitim; okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarından oluşmaktadır.

Örgün ve yaygın eğitimin ortak noktası eğitim etkinliklerinin planlı ve programlı olmasıdır.

Öğrenme, kendiliğinden ögrenme ve yönlendirilmiş ögrenme olmak üzere genellikle iki biçimde gerçekleşmektedir.

Öğretim hizmetinin etkililiği ve verimliliği dört temel değişkene bağlıdır. Bunlar; ipuçları, katılma, pekiştirme ve dönüt-düzeltmedir.

Bir eğitim programı, birbiriyle dayanışma hâlinde bulunan dört temel öğeden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla amaçlar, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirmedir.

Eğitim programlarından istenen verimin alınabilmesi için kimi özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler, işlevsellik, esneklik, toplumsal değerlere uygunluk, bilimsellik, uygulanabilirlik, amaçlara görelik ve yararlılıktır.