Bir mamulün ya da hizmetin üretilmesinde kullanılan ya da bu üretime yardımcı olan emeğin parasal tutarını ifade eder.

İşçilik maliyetleri; üretim faaliyetleri ile ilgili işçilik maliyetleri ve üretim dışı faaliyetlerle ilgili işçilik maliyetlerinden oluşur.

Üretim faaliyetleri ile ilgili işçilik maliyetlerinin “direkt” ve “endirekt” işçilik maliyetleri olarak ikiye ayrılır.

Üretilen mamullere doğrudan doğruya yüklenebilen ve mamulün temel yapısını oluşturan, ilk madde ve malzemenin biçimini, yapısını ve niteliğini değiştiren maliyetlerdir.

Bir konfeksiyon fabrikasında dikiş makinaları operatörüne, bir inşaat şantiyesinde beton döken işçilere, bir mobilya fabrikasında mobilya montajı yapan, bir makine fabrikasında profili ve saçı kesen işçilere ödenen ücretler direkt işçilik maliyetlerine örnekler oluşturur.

Mamullerin üretiminde kullanılan, direkt işçilik dışında kalan ve bu mamullere doğrudan doğruya yüklenmeleri olanaksız olan işçilik maliyetlerine denir. Endirekt işçilik maliyetleri; “yardımcı işçilik maliyetleri” ve “yönetici işçilik maliyetleri” olmak üzere ikiye ayrılır.

Yardımcı işçilik maliyetleri, üretim faaliyetlerinin düzenli biçimde sürdürülmesine yardım eden işçilik olup, bakım ve onarım işçileri, kapıcı ve çırak vb. personele ödenen işçilik maliyetlerinden oluşur.

Üretim dışı faaliyetler ile ilgili işçilik maliyetlerini; “Araştırma ve Geliştirme Maliyetleri”, “Pazarlama, Satış ve Dağıtım Maliyetleri”, “Genel Yönetim Maliyetleri” ve “Diğer Faaliyet Maliyetleri” olarak sınıflandırmak mümkündür.

Bunlar:

• Esas (Normal) Ücretler
• Fazla Çalışma Ücretleri
• Üretim ve Verimlilik Primleridir.

Brüt ücret”; esas (normal) ücretleri, yıllık ücretli izin ücretleri, fazla çalışma ücretleri ve zamları, üretim ve verimlilik primleri, gece/vardiya zamları vb. unsurları içermektedir.

Esas (normal) ücretler, “işçilerin normal çalışma süresinde fiilen yaptıkları iş karşılığı tahakkuk ettirilen ücretleri ifade eder.

İş kanunu gereğince, bir işverene bağlı olarak deneme süresi de içinde olmak üzere asgari bir yıl çalışmış olan işçilere normal ücret dışında, 1-5 yıl çalışanlara 14, 5- 10 yıl çalışanlara 20, 15 yıldan daha fazla çalışanlara en az 26 iş günü yıllık ücretli izin verilir. Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarısı yaştaki işçilere verilecek izin süresi 20 günden az olamaz. Bu süreler hizmet akdi ve toplu iş sözleşmeleri ile arttırılabilir. İşçi, izinli olduğu ve çalışmadığı bu sürelerde yasal olarak ücretini almaya hak kazanır.

İş Kanunu’nun 41. maddesine göre, fazla çalışma Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla çalışma süresi günlük 3 saatten fazla, yılda da 90 günden fazla olamaz. İşçinin fazla çalışması söz konusu olduğunda, normal çalışma ücretine ek olarak % 50 fazla çalışma primi hesaplanır. Normal çalışma süreleri dışında ve hafta tatillerindeki fazla çalışma % 100 zamlı, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde de fazla çalışma % 200 zamlı ödenir.

Kıdem tazminatı; işçinin işten çıkarılması ya da ayrılması hâlinde işverence işçiye yapılan ödemeleri ifade etmektedir. Aşağıdaki formülle hesaplanır.

Kıdem Tazminatı Tutarı = Hizmet (Kıdem) Süresi × Son Gün Brüt Ücret Tutarı × 30

İşyerinde Geçirilen Toplam Zamanı Gösteren Belgeler; önceleri “Puantaj Cetveli (Devam Çizelgesi)” kullanılırken, sonraları bu kartların yerini “Otomatik Saat Kartları (İşçi Zaman Kartları)”nın aldığı görülmektedir. Toplam Zamanın Hangi İşler Üzerinde Geçirildiğini Gösteren Belgeler; İşçilik maliyetlerinin hangi işler üzerinde geçirildiğinin belirlenmesinde kullanılan iki temel belge; “İşçi Çalışma Kartı” ve “İşçi Çalışma Kartı Özetidir.

Barkod okuyucu sistemler, parmak izi ve yüz tanıma sistemleri ve diğer dijital sistemler almıştır. “Personel Devam Kontrol Sistemi (PDKS)” olarak da adlandırılan bu çağdaş sistemler sayesinde işçi çalışma kartı özetlerinin, ücret bordrosu ve bildirgelerin düzenlenmesi mümkün olabilmektedir.

Zaman temeline dayanan ve saat ücreti ya da gündelik şeklinde uygulanan ücret sistemidir. Bu ücret sisteminde ödenecek ücretin hesaplanmasında işçinin işletmede geçirdiği süre esas alınır. Bu ücret sisteminde ücret ile işçinin verimi arasında doğrusal bir ilişki söz konusu olmayıp, saat, gün, hafta ya da ay olarak işletmede geçirilen süre işçinin alacağı ücreti belirlemektedir.

Geçen süreye bakılmaksızın, belirli bir süre içinde üretilen mamul miktarına göre hesaplanan ve ödenen ücrete parça başına ücret denir. Akord esasına göre ücret sisteminin en önemli üstünlüğü, işin sonucuyla ücret arasında doğrusal bir ilişkinin olmasıdır. Dezavantajı ise işçilerin aşırı yıpranmasına ve işçiler arasında olumsuz rekabete ve gerginliklere yol açabilmesidir.

Dönem sonlarında işçilik maliyetlerinin tahakkuku amacıyla direkt işçiliklerin “720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ”ne, endirekt işçiliklerin de “730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ”ne kaydedilir.

Fazla çalışma, işletme tam kapasite çalışırken yapılmış ise ve hangi siparişe ait olduğu biliniyor ise, direkt işçilik olarak kabul edilip, 720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HESABI’na kaydedilmelidir. Fazla çalışmanın belli bir işle bağıntısının kurulamadığı durumlardaki fazla çalışma ücreti ile vardiya primleri, genel üretim giderleri içerisinde ele alınıp, 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI’na kaydedilerek, mamul maliyetlerine aktarılmalıdır. İşletme fazla çalışmayı kendi etkinsizliği ve verimsizliği nedeniyle yapmış ise, fazla çalışma ücreti dönem giderleri ile ilişkilendirilmek üzere 680 ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI HESABI’na kaydedilmelidir.