Bir insanın sağlıklı olmasını belirleyen en önemli etmenler, insanın yaşam tarzı ve beslenme şeklidir.

Beslenmedeki temel hedef yeterli ve dengeli beslenme olmalıdır

İnsanların beslenmeye duydukları gereksinimi etkileyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:

• Yaş

• Cinsiyet

• Büyüme durumu

• Genetik yapı

• Yaşanılan çevre

• Hamilelik ve emzirme

• Hastalık

• İlaç kullanma

• Çevresel bulaşıcılarla etkileşim

Bir insan aşağıdaki amaçlardan biri doğrultusunda beslenme ihtiyacını duyar:

• Karın doyurma-açlığı giderme

• Dengeli ve yeterli beslenme

• Zevk duyma-tatmin olma

• Saygınlık kazanma-mutlu olma-törelere uyma

Yetersiz ve dengesiz beslenme sorunlarından en çok etkilenen gruplar şunlardır:

• Gebe ve emzikliler

• Çocuklar

Erişkinlerde gözlemlenen beslenme sorunlarının yol açtığı problemler arasında en önemlileri şunlardır:

• Şişmanlık

• Zayıflık

• Vitamin eksikliği

• Anemi

• Basit guatr

Türkiye’de en sık görülen temel beslenme problemleri şunlardır:

• Protein enerji yetersizliğine bağlı büyüme ve gelişme geriliği
• Gece körlüğü

• Raşitizm

• Demir eksikliği anemisi (kansızlık)

• Pişmanlık ve zayıflık

• Vitamin eksikliği

• Diş çürükleri

En sık görülen beslenme hatalarına şunlar örnek olarak verilebilir:

• Yetersiz beslenme

• Çok yemek yeme

• Süt ürünün yetersiz miktarda tüketme

• Et ürününü yetersiz miktarda tüketme

• Çok et yeme

• Sebze ve meyveyi yetersiz miktarda tüketme

• Aşırı yağlı yeme

• Yemek öğünlerinin düzensizliği

Beslenme yetersizliğine karşı alınabilecek tedbirler şunlardır:

• Besinleri alırken kaliteli olanları tercih etmeli, ancak kalitenin fiyatla oranlı olduğunu düşünmemeliyiz.

• Ambalajlı besinler alınırken üzerindeki etiket bilgileri okunmalı, özellikle üretim tarihi ile son kullanma tarihine dikkat edilmelidir.

• Gıdalar satın alındıktan sonra hemen tüketilmeyecekse uygun şekilde saklanmalıdır.

• Besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi sırasında beslenme ilkelerine uygun işlemeler tercih edilmelidir.

• Pişirilen yemekler tekrar tekrar ısıtılmamalıdır.

• Hazırlama ve pişirme işlemini yapan kişiler temizlik kurallarına uymalıdır. • Besinler önerilen miktarlarda alınmalıdır.

• Doktor veya diyetisyenle görüşmeden zayıflama diyetleri yapılmamalıdır. • Besin saklama yöntemleri uygulanırken besin kaybını azaltacak önlemler alınmalıdır.

Gıda tüketim araştırmalarının amacı, beslenme durumunun, sorunlarının ve nedenlerinin saptanmasıdır.

Gıda tüketim araştırmalarında kullanılan yöntemler şunlardır:

• Gıda denge cetvelleri tanzim etmek

• Ev halkı gıda tüketimi araştırmaları yapmak

• Bireysel gıda tüketimi araştırmaları yapmak

Beslenme konusunda yapılan hataların giderilmesi için tüketicinin mutlaka uyması gereken genel kurallar şunlardır:

• Az yemeli

• Aşırı yağlı yemekten kaçılmalı

• Şeker miktarı düşürülmeli

• Daha az tuzlu yenilmeli

• Alkollü içki fazla içilmemeli

• Kalsiyumlu, selülozlu ve B vitaminli yiyeceklerden fazla tüketilmeli

• Öğünlerde yenilenler iyi planlanmalı

Ekolojik tarımın diğer bilenen adı organik tarımdır.

Beslenme konusunda yapılan hataların giderilmesi için tüketicinin

Beslenme alışkanlıklarında meydana gelen değişimler sonucunda dünya üzerinde çok tüketilen fast food tarzı yiyeceklerin beraberinde getirdiği sorunlardan en önemlisi obezite hastalığıdır.

Kentlerde meydana gelen beslenme alışkanlıklarındaki değişimlerin temel nedenlerine örnek olarak şunlar verilebilir:

• Zaman kısıtlılığı

• Haftalık çalışma saatlerinin azalması ve stresli bir ortamda çalışma şartlarının oluşması

• Kadının iş hayatında daha fazla yer almaya başlaması

Ebeveynlerin çocukların sağlıklı beslenme alışkanlıklarının edinmesinde uygulayabilecekleri farklı stratejilere, çocuğun arzı edilen besinleri tüketmesi durumunda çeşitli ödüller verilmesi örnek olarak verilebilir.

Son yıllarda insanlar arasında popüler hale gelen diyet türlerine örnek olarak şunlar verilebilir?

• Alkali diyeti

• Dukan diyeti

• Karatay diyeti

Alkali diyetinde, yediğimiz yiyecekler metabolize olduklarında gerilerinde bir kül bırakırlar. Bu kül yediğimiz yiyeceğin cinsine göre asit ya da alkali olabilir. Bu diyetin savunucularına göre asit yiyecekleri daha fazla yersek vücudumuzun pH’sı asit tarafa kayar ve şişmanlık, kanser, diyabet, hipertansiyon, kas ve kemik erimesine kadar birçok hastalığa maruz kalırız. Tersine %80 alkali ve %20 asitli yiyecek tüketirsek bu hastalıklardan korunabiliriz

Dukan diyeti, protein ağırlıklı beslenmeyi, yulaf kepeği tüketilmesini sağlar.

Ülkemizde son yıllarda yaygın olarak benimsenen Karatay diyeti, beslenme uzmanlarının savundukları “az az ama sık sık yiyin” cümlesini tamamen ortadan kaldırmıştır. Karatay diyetinin bozduğu ezberlerden bir tanesi de bugüne kadar bütün tıp camiasının savaş halinde oldukları kolesterolün aslında insan vücudu için çok faydalı bir şey olduğudur. Ayrıca bugüne kadar yasaklanan yağın aslında insanın vücudunda yağ olarak depolanmadığı, alınan karbonhidratın yağ olarak depolandığıdır. Örneğin, Karatay diyetine göre, dilediğiniz kadar kuruyemiş yiyebilirsiniz ya da tereyağında sucuklu yumurta tüketebilirsiniz. Ayrıca, kolesterole neden olduğu için yasaklanan kırmızı et, yumurta, pastırma gibi besinler, balık, süt, peynir, yoğurt ve birçok besin grupları Karatay diyetinde bilimsel olarak kanıtlanarak serbest hale getirilmiştir

Dünyada beslenmeyen canlı yoktur. Canlı besinini, yeşil bitkilerde olduğu gibi fotosentezle kendisi yapacak (kendi beslenen canlı, ototrof) ya da dışarıdan veya diğer canlılardan (heterotrof) temin edecektir.

Beslenmede temel amaç, yeterli ve dengeli beslenme olmalıdır. Beslenme; büyüme, gelişme, sağlıklı ve verimli olarak uzun süre yaşamak için gerekli olan enerji ve besin öğelerinden her birini yeterli miktarda sağlayacak olan besinleri besin değerini yitirmeden, sağlığı bozucu hale getirmeden en ekonomik şekilde almak ve kullanmaktır.

Beslenme, hastalıkların tedavisinde olduğu kadar, sağlığın korunmasında da esastır. Günümüzde kardiyovasküler hastalıklar, pek çok kanser türü, obezite, hipertansiyon, diyabet, alerjik hastalıklar, osteoporoz ve diş çürükleri gibi birçok kronik hastalığın önlenmesinde beslenmenin anahtar rol oynadığı bilinmektedir.

• Yaş
• Cinsiyet
• Büyüme durumu
• Genetik yapı
• Yaşanılan çevre
• Hamilelik ve emzirme
• Hastalık
• İlaç kullanma
• Çevresel bulaşıcılar

Sağlıklı yaşama olan ilginin sürekli olarak artması, tüketicileri organik gıda tüketimine yöneltmektedir.

İnsanın besin gereksinmesi sosyal statüsüne göre değişmez. Besin gereksinmesindeki farklılıkların belirleyicileri; yaş, cinsiyet, çalışma ve hastalık durumlarıyla genetik yapısıdır.

Beden yapısındaki farklılıktan dolayı erkeklerin enerji gereksinmesi kadınlardan daha yüksektir. Kadın ve erkeğe günde lazım olan kalori miktarları da aynı değildir. Kadınların kalori ihtiyacı, her yaşta, erkeklerinkinden azdır.

• Karın doyurma- açlığı giderme
• Dengeli ve yeterli beslenebilmek
• Zevk duymak-tatmin olmak
• Saygınlık kazanmak-mutlu olmak-törelere uymak

Gıdaların beğenilen görünümde olmaları, koku ve tatları ile kıvamlarının kişinin zevklerine uygun olması halinde beslenme işlevi aynı zamanda tatmin edici ve umutlandırıcı bir nitelik kazanmaktadır.

Yetersiz ve dengesiz beslenme, bir diğer ifade şekliyle kötü beslenme, bireylerde beslenme sorunlarına yol açar. Beslenme sorunlarından en çok etkilenen gruplar, gebe ve emzikliler ile çocuklardır.

Eskiden doğrudan beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklara, örneğin pellegra (niasin vitamini yetersizliği sonucu oluşan hastalık), beriberi (tiamin vitamini yetersizliği sonucu oluşan hastalık) ve skorbite (C vitamini yetersizliği oluşan hastalık) çok sık rastlanılmıştır.

Demir eksikliği anemisi, Folik asit eksikliğine bağlı anemi ve B eksikliğine bağlı anemi en sık rastlanan anemi türlerindendir. Demir Eksikliği Anemisi: Tüm dünyada görülen en sık anemi nedenidir ve kadınlarda erkeklerden daha fazla görülmektedir. Solukluk, çarpıntı, eforla oluşan nefes darlığı, baş dönmesi, kulak çınlaması, halsizlik, çabuk yorulma belirtilerindendir.

Kırmızı et, karaciğer, dalak, balık, kuru üzüm, tahin pekmez, şam fıstığı, mercimek, yulaf, ay çekirdeği, yeşil yapraklı sebzeler, yumurta sarısı demir açısından zengin gıdalardır.

• Protein enerji yetersizliğine bağlı büyüme ve gelişme geriliği (malnütrisyon)
• Gece körlüğü
• Raşitizm
• Demir eksikliği anemisi(kansızlık)
• Şişmanlık ve zayıflık
• Vitamin eksikliği
• Diş çürükleridir.

• Yetersiz beslenme
• Çok yemek yeme
• Süt ürünün yetersiz miktarda tüketme
• Et ürününü yetersiz miktarda tüketme
• Çok et yeme
• Sebze ve meyveyi yetersiz miktarda tüketme
• Aşırı yağlı yeme
• Yemek öğünlerinin düzensizliği

Ambalajlı besinler alınırken üzerindeki etiket bilgileri okunmalı, özellikle üretim tarihi ile son kullanma tarihine dikkat edilmelidir.

Hastalık oluşumuna katkıda bulunan risk faktörleridir.

Gıda ve diyetlere bağlı etiyolojik faktörleri çıkarmak amacıyla üç tane yöntem kullanılır;

• Gıda denge cetvelleri tanzim etmek
• Ev halkı gıda tüketimi araştırmaları yapmak
• Bireysel gıda tüketimi araştırmaları yapmak

Pirinç ve buğdayın kabuğunda zengin B₁ vitamini (tiamin) bulunduğu için kabuğu soyulmuş pirinç ve buğdayı yiyenlerde Beriberi hastalığı yaygın hale gelmişti.

Öte yandan son 15-20 yıl içinde artan nüfusu beslemek için Genetiği değiştirilmiş organizmalar’ın (GDO) elde edilip, tüketime sürülmesi, besin üretimine geçişin yeni sonuçlarından biridir.

• Az yenmeli
• Aşırı yağlı yemekten kaçılmalı
• Şeker miktarı düşürülmeli
• Daha az tuzlu yenilmeli
• Alkollü içki fazla içilmemeli
• Kalsiyumlu, selülozlu ve B vitaminli yiyeceklerden fazla tüketilmeli
• Öğünlerde yenilenler iyi planlanmalı

Obezite genel olarak bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranının aşırı artması sonucu boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının arzu edilen düzeyin üstüne çıkılmasıdır.

Pankreasın yeterli insülin üretememesi veya vücudun ürettiği insülini etkili bir şekilde kullanamaması sonucu oluşan ömür boyu kronik ve insülin üreten hücrelerin azalması ile devam eden bir hastalıktır.

Vejetaryenlik, bitkisel kaynaklı besinlerin ağırlıklı olarak tüketilmesini içeren bir beslenme tarzıdır.

Beslenme alışkanlıkları; kişinin günlük öğün sayısı, ana öğünlerde ve ara öğünlerde tükettikleri besinlerin tür ve miktarları, yiyecek satın alma, yemek hazırlama, pişirme ve servis gibi davranış kalıplarını içerir.

Kentlerdeki beslenme alışkanlıkları son yıllarda çok değişime uğramıştır. Zaman kısıtlığı, haftalık çalışma saatlerinin azalması ancak buna paralel olarak stresli bir ortamda çalışma şartlarının oluşması, kadının iş hayatında daha fazla yer almaya başlaması gibi nedenlerden dolayı eskiye oranla daha farklı beslenme alışkanlıkları oluşmaya başlamıştır.

Alkali diyetine göre yediğimiz yiyecekler metabolize olduklarında gerilerinde bir kül bırakırlar. Bu kül yediğimiz yiyeceğin cinsine göre asit ya da alkali olabilir. Bu diyetin savunucularına göre asit yiyecekleri daha fazla yersek vücudumuzun pH’sı asit tarafa kayar ve şişmanlık, kanser, diyabet, hipertansiyon kas ve kemik erimesine kadar birçok hastalığa maruz kalırız. Tersine %80 alkali ve %20 asitli yiyecek tüketirsek bu hastalıklardan korunabiliriz.