KLASİK MANTIK Dersi MANTIK KURALLARI VE UYGULAMALAR soru cevapları:
Toplam 32 Soru & Cevap#1
SORU: Sık kullanılan geçerli çıkarım kuralları nelerdir?
CEVAP: • Modus Ponens • Modus Tollens • Koşullu Tasım • Ayrık Tasım • Alternatif Tasım • Yapıcı İkilem • Yıkıcı İkilem
#2
SORU: Koşul önermeleri nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: İnsanların akıl yürütmelerinde koşul önermelerinin önemli bir yeri vardır. Bir koşul önermesi, belirli bir şeyin olması (örneğin, yağmurun yağması) hâlinde bir başka şeyin olacağını veya olması (örneğin, yerlerin ıslanması) gerektiğini ifade eder. Günlük yaşamımızda bir şey olunca bir başka şeyin olduğunu gözleriz. Örneğin, şimşek çakmasının ardından gök gürlemesinin geldiğini birçok kez tecrübe etmişizdir. Tekrar eden bu tecrübelerin belirli bir aşamasında ikisi arasındaki ilişkiyi Şimşek çakarsa gök gürler, önermesi ile ifade ederiz. Şimşeğin çakışını gördükten sonra, gök gürlemesini bekleriz. Bilimlerin amacı da inceledikleri olgular alanında bir olay grubu ile bir başka olay grubu arasındaki ilişkileri keşfetmektir. Bilimsel araştırmaların amacı, tümel veya istatistiksel yasalar keşfetmektir. Tümel önermeler aslında koşul önermeleridir. Örneğin, Bütün insanlar ölümlüdür. demek, bir şey insan ise o şey ölümlüdür demektir. Bütün metaller ısıtılınca genleşir önermesi de Bir şey metal ve ısıtılmışsa ve o şey genleşir. demektir. Bir koşul önermesinde, örneğin A ise B önermesinde A ön bileşen, B de art bileşendir. Ön bileşen, art bileşenin olduğunu iddia ettiği şey için yeterli koşulu ifade eder. A’nın olmasının B’nin olması için yeterli koşul olduğunu, yani ne zaman A olsa B’nin de olduğunu iddia eder. Bunu çeşitli biçimlerde ifade edebiliriz. Örneğin; B olur, yeter ki A olsun. A olması koşuluyla / halinde B. A olur, ancak B olursa. aynı anlama gelir. Eğer koşul önermemiz doğruysa yeterli koşulun olmasından gerekli koşulun olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Koşul önermesinin art bileşeni, önbileşenin zorunlu ya da gerekli koşulunu ifade eder. A ise B önermesi, A’nın olması halinde B’nin de olmasının zorunlu olduğunu ileri sürer. Bunu B’siz A olmaz. veya B, A’nın olmazsa olmaz koşuludur. veya A’nın olması için B’nin olması şarttır. Veya A için B gereklidir. diye de ifade edebiliriz. Fakat B’nin olmasının birçok yeterli koşulu olabilir. Örneğin, yerlerin ıslanması için yağmurun yağması, yeterli koşullardan sadece biridir. Belediyenin arazözünün sulaması veya su borularının patlaması da yerlerin ıslanması için başka yeterli koşulları oluşturur. Dolayısıyla A ise B önermesi doğruysa B’nin olmasından A’nın olduğu sonucunu çıkaramayız.
#3
SORU: Tikel ve tekil evetleme önermeleri nedir açıklayınız.
CEVAP: Tikel evetleme önermesi bileşenlerden en az birinin doğru olduğunu iddia eder. Fakat diğer bileşenin ya da bileşenlerin de doğru olabileceği iddiasını da içerir. Dolayısıyla bir tikel evetleme önermesi bileşenlerinden hiçbiri doğru olmazsa yanlıştır. Tikel evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı veya’’dır. Tekil evetleme önermeleri de tikel evetleme önermeleri gibi, bileşenlerden en az birinin doğru olduğunu iddia eder. Fakat tikel evetleme önermeleri bileşenlerden her ikisinin de doğru olma ihtimalini dışta bırakmazken, tekil evetleme önermeleri bileşenlerden en çok birinin doğru olabileceği iddiasını da içerir. Başka deyişle, tikel evetleme önermesi bileşenlerden en az birinin doğru olduğunu iddia ettiği halde, tekil evetleme önermesi, bileşenlerden en az ve en çok -yani sadece ve sadece- birisinin doğru olduğunu iddia eder. Dolayısıyla bir tekil evetleme önermesi bileşenlerinden ikisi de yanlış veya ikisi de doğru ise yanlıştır. Tekil evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı ya ... ya da ...’’ eklemidir. Fakat bağlama göre gerek veya gerekse ya ... ya da ... eklemleri tikel evetleme olarak da tekil evetleme olarak da yorumlanabilir. Örneğin, Okulun bahçesi kare veya dikdörtgen şeklindedir. dediğimizde, bir şekil hem kare hem dikdörtgen şeklinde olamayacağından bunu tekil evetleme önermesi şeklinde yorumlamak doğru olur. Fakat bu eklemler, tekil evetleme eklemi anlamında kullanıldığında yanına parantez içinde ikisi birlikte değil ifadesini eklemek anlamı netleştirin.
#4
SORU: Modus Ponens Olumlayıcı Kip nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Koşullu önermelerle kurulan çıkarımlardan biri, belki en çok kullanılanı modus Ponens olarak bilinen çıkarım kalıbıdır. Bu çıkarımda öncüllerden biri koşul önermesidir. Diğer öncül de koşul önermesinin önbileşenini evetler, yani yeter koşulun yerine geldiğini iddia eder. Koşul önermesinin artbileşeni (koşul önermesinin zorunlu koşulu) sonuç olarak çıkarılır. Ana yapısı şöyledir. A ^ B (Öncül) A (Öncül) Öyleyse, B (Sonuç) Burada, A’nın veya B’nin tek bir önerme olması gerekmez. Onların yerine durumun karmaşıklığına göre birden çok önerme konabilir. Örneğin, A yerine p A q’’; B yerine r A S’’ önermelerini koyabiliriz. Böyle yaparsak şu önermelerle bir modus ponens kuralının bir örneği olan bir çıkarım elde ederiz: (p A q) ^ (r A s) (p A q) Öyleyse, r A s Örnek 1: Yağmur yağıyor ise yerler ıslanır. Yağmur yağıyor. Öyleyse, yerler ıslanacak. Örnek 2: Bu çıkarım modus ponens formunda ise bu çıkarım geçerlidir. Bu çıkarım modus ponens formundadır. Öyleyse bu çıkarım geçerlidir. Modus ponens tipi çıkarımlar, günlük yaşamda çok kullanılır. Koşul önermesi, önbileşende belirtilen koşul yerine geldiğinde artbileşende belirtilen durumun ortaya çıkacağı ifade edilir. Eğer önbileşenin iddia ettiği durumun ortaya çıktığını gösterirsek, artbileşende belirtilen durumun ortaya çıkmış olabileceğini ya da çıkacağını söyleyebiliriz. Diyelim ki trafik kanunu Hız limitini aşan sürücüye 62 lira para cezası ile cezalandırılır. diyor. Bunu şöyle okuyabiliriz. Bir sürücü 90 kilometreden hızlı giderse 62 lira para cezası ile cezalandırılır. Varsayalım ki radar, Ali’nin hız limitini aştığını tespit etti. O zaman. Öncül olarak şunu ekleyebiliriz. Ali hız limitini aştı. İki önermeden şu önermeyi çıkarabiliriz. Ali 62 lira para cezası ile cezalandırılacak. Örnek 3: Bir sürücü hız limitini aşar ve radar onu tespit eder ise polis ona 1120 para cezası yazar. a sürücüsü hız limitini aştı ve radar onu tespit etti. Öyleyse, polis a sürücüsüne td20 para cezası yazacak.
#5
SORU: Modus Tollens (Değilleyen Kip) nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Öncüllerden biri koşul önermesidir. Diğer öncül, koşul önermesinin artbileşenini (önbileşen için zorunlu koşulu) değiller ve koşul önermesinin önbileşeninin değillemesi (B için yeterli koşulun olmadığı) sonuç olarak çıkarılır. Genel biçimi: A —> B Örnek 1: Ali bir aslan ise Ali dört ayaklıdır. Ali dört ayaklı değildir. Öyleyse, Ali bir aslan değildir. Örnek 2: Ateş varsa oksijen de vardır. Oksijen yok. Öyleyse ateş de yok. Örnek 3: Çok kar yağarsa uçak seferleri iptal edilecek. Uçak seferleri iptal edilmedi. Öyleyse çok kar yağmadı.
#6
SORU: Önbileşenin Değillenmesi nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Önbileşenin değillenmesi yanıltmacasında, ikinci öncül koşul önermesinin önbile- şenini değiller, sonuç olarak da artbileşenin değillemesi çıkarılır. Genel yapısı şöyledir. A —> B ^A .-. -.B. Örnek 1: Yağmur yağarsa yerler ıslanır. Yağmur yağmadı. Öyleyse, yerler ıslanmadı. Bu çıkarım geçersizdir. Çünkü öncüller doğru, sonuç yine de yanlış olabilir. Koşul önermesinde önbileşen (Yağmur yağar.), artbileşen (Yerler ıslanır.) için yeter koşulu ifade eder. Fakat yerlerin ıslanması için yağmurun yağması yeterli koşullardan sadece biridir. Belediyenin arazözünün yerleri sulaması veya su borularının patlaması da yerlerin ıslanması için yeterli koşuldur. Dolayısıyla öncüllerden sonucu çıkaramayız. Çünkü yağmur yağmasa da yerler ıslanmış olabilir. Aşağıdaki çıkarımda daha açıktır. Örnek 2: Eğer Ankara’da yaşıyorsan Türkiye’de yaşıyorsun. Ankara’da yaşamıyorsun. Öyleyse, Türkiye’de yaşamıyorsun. Bu çıkarımda öncüller doğru olduğu halde, sonuç yanlıştır. Dolayısıyla çıkarım geçersizdir. Örnek 3: Elektrikler giderse karanlık olur. Elektrikler gitmeyecek. Öyleyse karanlık olmayacak. Bu çıkarımda da öncüller doğru, sonuç yanlış olabilir. Çünkü karanlık olması için, ampulün patlaması veya sigortanın atması da yeterlidir. Örnek 4: Dünyada insan haklarına saygı gösterilirse, mutsuzluk azalır. Dünyada insan haklarına saygı gösterilmiyor. Öyleyse, dünyada mutsuzluk azalmaz. Bu çıkarım geçerli gibi görünür. Fakat değildir.
#7
SORU: Artbileşenin Evetlenmesi nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Artbileşenin evetlenmesi yanıltmacasında ikinci öncül koşul önermesinin artbileşenini evetler, sonuç olarak da önbileşenin evetlenmesi çıkarılır. Bu yanıltmacanın genel yapısı şöyledir: Aşağıdaki örnekte, bu çıkarım kalıbının örneklerinin geçerli olmadığı açıkça görülür. Örnek 1: Ateş var ise oksijen de vardır. Oksijen var. Öyleyse ateş var. Bu çıkarımda öncüller doğru, fakat sonuç yanlış olabilir. Bunun nedeni, bir koşul önermesinde artbileşenin yeterli koşulu değil, gerekli koşulu oluşturmasıdır. Oksijenin varlığı ateş için gereklidir, fakat yeterli değildir. Yeterli olmayınca artbileşenin olduğunu söylediği durum gerçekleşmişse önbileşenin olduğunu ileri sürdüğü durum gerçekleşmiş olabilir de olmayabilir de. Örnek 2: Deprem olursa insanlar ölür. İnsanlar öldü. Öyleyse deprem oldu. Bu çıkarımda öncüller doğru sonuç yanlış olabilir. Zorunlu koşulun olmasından yeterli koşulun olduğu sonucunu çıkaramayız. Örnek 3: Bu çiçek güneş görmezse yaprakları sararır. Bu çiçeğin yaprakları sarardı. Öyleyse bu çiçek güneş görmedi. Bu çıkarım geçersizdir. Çünkü çiçeğin yapraklarının sararmasının güneş görmeme dışında daha birçok nedeni olabilir.
#8
SORU: Hipotetik tasım nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Hipotetik tasımda her iki öncül ve sonuç koşul önermeleridir. (Hipotetik denmesinin nedeni, koşul önermelerine hipotetik önermeler de denmesidir.) Genel yapısı şöyledir: A —> B B —> C A —> C Örnek 1: SGK ilaçlarda katkı payını artırırsa bazı kanser hastaları katkı payını ödeyemeyecek. Bazı kanser hastaları katkı payını ödeyemezse ilaçlarını alamayacaklar ve ölecekler. Öyleyse, SGK ilaçlarda katkı payını artırırsa bazı kanser hastaları ilaçlarını alamayacaklar ve ölecekler. Örnek 2: Parti içi çekişmeler devam ederse, iktidara gelemeyiz. İktidara gelemezsek, partiden kopmalar olur. Öyleyse, parti içi çekişmeler devam ederse partiden kopmalar olur. Örnek 3: Suriye’de rejim değişmezse, Arap ülkeleri ile Türkiye arasında bir Şii kuşak oluşacak. Arap ülkeleri ile Türkiye arasında bir Şii kuşak oluşursa, Türkiye’nin Ortadoğu’da etkisi zayıflayacak. Öyleyse, Suriye’de rejim değişmezse, Türkiye’nin ortadoğu’da etkisi zayıflayacak.
#9
SORU: Ayrık tasım nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Ayrık tasımda öncüllerden biri tikel evetleme önermesidir. Diğer öncül ise tikel evetleme önermesinin bileşenlerinden birinin yanlış olduğunu iddia eder. Yani bileşenlerden birini eler ve tikel evetleme önermesinin diğer bileşenin doğru olduğu sonucu çıkarılır. Örnek 1: Ahmet’in arabasını ya Mustafa ya da Mehmet çalmıştır. Mustafa çalmamış. Öyleyse, Ahmet’in arabasını Mehmet çalmıştır. Genel yapısı şöyledir: A v B A v B -A -B A B A A. Bu çıkarım biçiminde bileşenlerden birinin doğru olmasından diğerinin yanlış olduğu sonucu çıkmaz. Çünkü tikel evetleme önermesi en az bir bileşenin doğru olduğunu iddia ediyor. Dolayısıyla ikisi de doğru olabilir. Tikel evetleme önermelerinin bileşen sayısı ikiden fazla olabilir. Yukarıdaki örnekteki tikel evetleme önermesi Ahmet’in arabasını ya Mustafa ya Mehmet ya da Hasan çalmıştır. da olabilirdi. O ikinci öncül Mustafa ihtimalini elediğinden sonuç olarak Ya Mehmet ya da Hasan çalmıştır önermesi çıkarılırdı. Örnek 2: Fikret ya teist ya deist ya ateist ya da agnostiktir. Fikret ateist değildir. Öyleyse, Fikret ya teist ya deist ya da agnostiktir.
#10
SORU: Alternatif tasım nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: Alternatif tasım, ayrık tasım gibidir. Fakat alternatif tasımın öncüllerinden biri tekil evetleme önermesidir. Yani bileşenlerden sadece ve sadece biri doğrudur. Bu nedenle, bir alternatif tasımda ikinci öncül tekil evetleme önermesinin bileşenlerinden birini evetlediğinde diğer(ler)i değillenmiş olur; birini değillediğinde diğer(ler)i evetlenmiş olur ve diğer bileşen(ler)in değillemesi veya evetlenmesi sonuç olarak çıkarılır. Örnek 1: Sen ya çay içmek istiyorsun ya da kahve (ikisini birlikte değil). Kahve içmek istiyorsun. Öyleyse, çay içmek istemiyorsun. Bu çıkarımdaki ya ...ya da ...’’ eklemini tikel evetleme eklemi olarak yorumla- saydık bu sonucu çıkaramayız. Çünkü bir insan hem çay hem de kahve içmek isteyebilir. Tekil evetleme eklemi olarak yorumladığımızda ise sonuç geçerli olarak çıkar. Örnek 2: Bu helikopterin düşmesi ya sahiden bir kaza ya da bir sabotaj (ikisi birlikte değil). Elimizdeki bulgular, sabotaj ihtimalini güçlendiriyor. Öyleyse, helikopterin düşmesi bir kaza olmayabilir. Örnek 3: Ya hayatımı kendim planlayacağım ya da başkasının benim hayatımı planlamasına fırsat vereceğim (ikisi birlikte değil). Hayatımı kendim planlayacağım. Öyleyse, başkasının benim hayatımı planlamasına fırsat vermeyeceğim.
#11
SORU: İkilemler nedir örneklerle açıklayınız?
CEVAP: İkisi de hoş olmayan iki seçenek arasında kaldığımız zaman, ikileme düştüğümüzü söyleriz. Türkçe’de Ya kırk katır ya da kırk satır.’’ veya Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık.’’ deyimleri böyle durumları tasvir eder, ikilemler, sık sık tartışmalarda rakibi açmaza sokmak için kullanılır. Tartışan taraflardan biri rakibe Ya A olacak ya da C olacak. şeklinde tikel evetleme veya tekil evetleme önermesi formunda (Ya A ya da B önermesini iki biçimde de yorumlanabilir) iki alternatiften birini seçmek zorunda olduğunu, fakat her iki alternatifin de nahoş sonuçlara götüreceğini -yani aşağı tükürsen sakal yukarı tükürsen bıyık durumunun kaçınılmaz olacağını- kanıtlamaya çalışır. İkilemler genel olarak üç öncül bir sonuçtan oluşur. Öncülün birisi a v P şeklinde bir tikel ya da tekil evetleme önermesidir. Diğer ikisi önbileşenleri a ve P olan koşul önermeleridir. Tikel evetleme önermesi ya koşul önermelerinin önbileşenlerini evetler ya da artbileşenlerini değiller. Önbileşenlerini evetlediğinde, bileşenleri koşul önermelerinin artbileşenleri olan bir tikel evetleme önermesi sonuç olarak çıkarılır. Böyle ikilemlere yapıcı ikilemler denir. Tikel evetleme önermesi koşul önermelerinin artbileşenlerini değillediğinde bileşenleri koşul önermelerinin önbileşenlerinin değillemeleri olan bir tikel evetleme önermesi sonuç olarak çıkarılır. İkilemlerde tikel evetleme önermelerinin iki bileşeni vardır. Fakat bileşenler daha çok olabilir. Tikel evetleme önermesi üç bileşenli olursa içerirse üçlem - örneğin, bir şey ya (1) siyahtır ya (2) beyazdır ya da (3) gridir-, dört bileşenli olursa dörtlem -örneğin: Ya (1) AB’ye gireceğiz ya (2) Karadeniz ekonomik işbirliğini kuracağız ya (3) ABD’ye daha çok yaklaşacağız ya da (4) tek başımıza kalacağız-, daha çok öğe içerirse çoklem elde ederiz. İkilemler tikel veya tekil evetleme önermeleri ile ortaya konabileceği gibi retorik soru cümleleri, koşul önermeleri, soru cümleleri ile de ortaya konabilir. (1) Retorik soru -yani soranın muhatabından cevap beklemediği, cevabı kendi içinde olan soru- şeklinde olabilir. Örneğin, Çocuklar dindar olmasınlar da tinerci mi olsunlar? Bu soru muhatabın önüne dindar olmak ve tinerci olmak üzere iki seçenek sunar. Muhatap bunların ikisini de istemeyecektir. Fakat muhtemelen tinerci olmasını hiç istemeyecektir. Sonuç olarak ikilemi ortaya atan konuşmacının savunduğu seçeneğe, dindar olma seçeneğine, razı olacaktır. (2) Aynı ikilem koşul önermesi ile de ifade edilebilir. Örneğin, Çocuklar dindar olmazlarsa tinerci olurlar. Bu önbileşeni olumsuz koşul önermelerinin tikel evetleme önermeleri olmalarını şöyle açıklayabiliriz: Doğruluk tablosunda — A ^ B önermesi ile A v B önermesi aynı durumlarda aynı doğruluk değerlerini alırlar, yani iki önerme eşdeğerdir. Dolayısıyla bu önerme olarak da koşul önermelerinin artbileşenlerinden en az birinin doğru olduğu, C v D, çıkarılır.
#12
SORU: İkilemlere karşı çıkmanın yollarını açıklayınız.
CEVAP: İkilemler geçerli çıkarımlar olduğundan öncülleri doğru kabul edince sonucu da doğru kabul etmek gerekir. Dolayısıyla ikilemlere karşı çıkmak için öncüllerden en az birinin doğru olmadığını göstermek gerekir. Öncüller de bir tikel evetleme iki de koşul önermesinden oluşur. Tikel evetleme önermesini çürütmeye ikilemin boynuzları arasından kaçma yolu, koşul önermelerini çürütmeye de ikilemi boynuzlarından yakalama yolu denir. (1) Boynuzlar arasından kaçma yolu. İkilemdeki öncüllerden tikel evetleme önermesi, mevcut seçenekleri sunduğunu, başka seçenek olmadığını ima eder. Tikel evetleme önermesi üçüncü halin imkansızlığını gösteren A v ->A gibi bir önerme değilse, genellikle bir üçüncü hal mevcut olabilir. Örneğin, İstanbul’a ya uçakla ya da otobüsle gideceksin. Uçakla gidersen çok para ödeyeceksin. Otobüsle gidersen geç kalırsın. Dolayısıyla ya çok para ödeyeceksin ya da geç kalacaksın. Bu ikileme itiraz etmenin birkaç yolundan biri, tikel evetleme önermesine itiraz etmektir. Buna da İstanbul’a gitmenin başka yollarının olduğunu göstererek itiraz edebiliriz. Örneğin, araştırdık tren yolu ile gidebileceğimizi gördük. O zaman, sadece iki değil, en azından üçüncü bir seçenek olduğunu ileri süreriz ve sonuçları olumsuz iki seçenekten birini seçmek zorunda olmadığımızı söyleriz. (2) Boynuzlarından tutma yolu: İkilemlere boynuzlu tasım da denir. Koşul önermeleri ikilemin boynuzlarını oluşturur. İkilemlerden koşul önermelerini çürüterek kurtulma yoluna da ikilemi boynuzlarından tutma yolu denir. Bu da önbileşenin olmasının artbileşenin olmasını gerektirmediğini göstermek demektir. Yukarıdaki örnekte örneğin, Uçakla gidersen çok para ödersin öncülüne erken rezervasyon yaptırılırsa çok para ödenmeyebileceğini söyleyerek itiraz edebiliriz. Yine otobüsle gitmenin gecikmeye ya da fazla gecikmeye neden olmayacağı da gösterilebilir. İkilemlerden kurtulmanın bir üçüncü yolu daha vardır. Buna da karşı ikilem oluşturma yolu denir. (3) Karşı ikilem oluşturma: İkilemler genellikle bardağın boş tarafını gösterir. Bardağın dolu tarafını gösteren bir ikilem kurabiliriz. Bunun klasik örneğin, oğlunu politikaya girmemesi için ikna etmeye çalışan anne ile annesini ikna etmeye çalışan oğlun ikilemleridir. Anne oğlunu, politikaya girmemesi için şöyle bir ikilemle ikna etmeye çalışır: Politikada ya doğruyu söyleyeceksin ya da yalan söyleyeceksin. Doğru söylersen insanların nefretini kazanacaksın. Yalan söylersen tanrıların nefretini kazanacaksın. Öyleyse, ya insanların nefretini kazanacaksın ya da tanrıların. Oğul da annesini politikaya girmesinin yararlı olacağına şöyle bir karşı ikilemle ikna etmeye çalışır: Politikada ya doğruyu söyleyeceğim ya da yalan söyleyeceğim. Doğruyu söylersem tanrıların sevgisini kazanacağım. Yalan söylersem insanların sevgisini kazanacağım. Öyleyse, ya tanrıların sevgisini kazanacağım ya da ya da insanların.
#13
SORU:
Günlük yaşamda sık kullanılan çıkarım kuralları nelerdir?
CEVAP:
• Modus Ponens
• Modus Tollens
• Koşullu Tasım
• Ayrık Tasım
• Alternatif Tasım
• Yapıcı İkilem
• Yıkıcı İkilem
#14
SORU:
Tikel evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı nedir?
CEVAP:
Tikel evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı “veya”dır.
#15
SORU:
Bileşenlerden en az ve en çok -yani sadece ve sadece- birisinin doğru olduğunu iddia eden önerme hangisidir?
CEVAP:
Tekil evetleme önermesi
#16
SORU:
Tekil evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı nedir?
CEVAP:
Tekil evetleme ekleminin Türkçedeki tipik karşılığı “ya ... ya da ...” eklemidir. Fakat bağlama göre gerek “veya” gerekse “ya ... ya da ...” eklemleri tikel evetleme olarak da tekil evetleme olarak da yorumlanabilir.
#17
SORU:
Öncüllerden birinin koşul önermesi olduğu, diğer öncül de koşul önermesinin ön bileşenini evetleyen, yani yeter koşulun yerine geldiğini iddia eden çıkarım kalıbı hangisidir?
CEVAP:
Modus Ponens Olumlayıcı Kip
#18
SORU:
Öncüllerden birinin koşul önermesi olduğu; diğer öncülün ise koşul önermesinin art bileşenini değilleyen ve koşul önermesinin ön bileşeninin değillemesinin sonuç olarak çıkarıldığı çıkarım türü hangisidir?
CEVAP:
Modus Tollens (Değilleyen Kip), Modus Tollens türü çıkarımlarda, ikinci öncül koşul önermesinin art bileşenini değiller, ön bileşen sonuç olarak çıkarılır.
#19
SORU:
Modus ponens ve modus tollens kalıbına benzeyen kandırıcı iki yanıltmaca hangileridir?
CEVAP:
Önbileşenin değillenmesi ve artbileşenin evetlenmesi yanıltmacalarıdır.
#20
SORU:
Artbileşenin evetlenmesi yanıltmacasında ikinci öncül koşul önermesinin artbileşenini evetler, sonuç olarak da önbileşenin evetlenmesi çıkarılır. Bu yanıltmacanın genel yapısı nasıl olmalıdır?
CEVAP:
A › B
B
? ¬ A
#21
SORU:
Koşullu tasımın diğer adı nedir?
CEVAP:
Hipotetik tasımdır. Hipotetik denmesinin nedeni, koşul önermelerine hipotetik önermeler de denmesidir.
#22
SORU:
Öncüllerden birisinin tikel evetleme önermesi olan; diğer öncül ise tikel evetleme önermesinin bileşenlerinden birinin yanlış olduğunu iddia eden, yani bileşenlerden birini elendiği ve tikel evetleme önermesinin diğer bileşenin doğru olduğu sonucunun çıkarıldığı tasım hangisidir?
CEVAP:
Ayrık Tasım (Disjunctive Syllogism)
#23
SORU:
Yıkıcı ikilemde tikel evetleme önermesi neyi değiller?
CEVAP:
Yıkıcı ikilemde tikel evetleme önermesi koşul önermelerinin art bileşenlerini değiller.
#24
SORU:
Tikel evetleme önermesini çürütmeye ne denir?
CEVAP:
Tikel evetleme önermesini çürütmeye ikilemin boynuzları arasından kaçma yolu denir.
#25
SORU:
Koşul önermelerini çürütmeye ne denir?
CEVAP:
Koşul önermelerini çürütmeye de ikilemi boynuzlarından yakalama yolu denir.
#26
SORU:
İkilemlere verilen bir diğer isim nedir?
CEVAP:
İkilemlere “boynuzlu tasım” da denir.
#27
SORU:
Önbileşenin olmasının artbileşenin olmasını gerektirmediğini göstermek ne anlama gelir?
CEVAP:
İkilemlerden koşul önermelerini çürüterek kurtulma ya da ikilemi boynuzlarından tutma anlamına gelir.
#28
SORU:
İkilemlerden kurtulmanın üç yolu nedir?
CEVAP:
Karşı ikilem oluşturma yolu
Boynuzlarından tutma yolu
Boynuzlar arasından kaçma yolu
#29
SORU:
Karmaşık yıkıcı ikilemin ana yapısı nasıldır?
CEVAP:
Karmaşık yıkıcı ikilemin ana yapısı;
A › B
C › D
¬B v ¬D
? ¬A v ¬C
#30
SORU:
Basit ikilemin genel yapısı nasıl gösterilir?
CEVAP:
A v B
A › C
B › C
?C
(Normal olarak C v C çıkması gerekir. Fakat eşgüçlülük kuralına göre C v C, C’ye eşdeğerdir.)
#31
SORU:
Soranın muhatabından cevap beklemediği yani cevabı kendi içinde olan soru türüne ne denir?
CEVAP:
Retorik soru denir.
#32
SORU:
Bir tikel evetleme önermesinin bileşenlerinden biri evetlenirse, diğerinin yanlış olduğu sonucu çıkarılabilir mi?
CEVAP:
Bir tikel evetleme önermesinin bileşenlerinden biri evetlenirse, diğerinin yanlış olduğu sonucu çıkarılamaz.