Meyvelerinin gösterişli olması ve zevkle yenilmesi, ağacının erken verime yatması, farklı dönemlerde olgunlaşan çeşitleri sayesinde yaz boyunca 4-5 ay gibi bir süre pazarda bulunabilir olmasa› gibi özellikleri nedeniyle birçok meyve türüne göre daha geniş bir alanda yetiştirilmektedir.

Dünya şeftali üretimi 18.500.000 tona ulaşmıştır. Asya kıtası 10.000.000 tonla dünya üretiminin yarıdan fazlasını sağlar. En fazla üretimi 8.000.000 tonla Çin yapmaktadır. Bu ülkeyi İtalya (1.726.000 ton), İspanya (1.225.000 ton) ve ABD(1.197.000 ton) izler. Türkiye 547.000 tonluk üretimi ile dünya ülkeleri arasında 6. sırada yer alır (FAO, 2009).

Türkiye’de Marmara, Ege, Akdeniz sahil bölgeleri ve Karadeniz bölgesinin bazı bölgeleri şeftali yetiştiriciliği için en uygun ekolojilere sahiptir. Bursa (140.000 ton), Mersin (69.000 ton), İzmir (53.000 ton), Çanakkale (42.000 ton) ve Aydın (22.000 ton) en fazla şeftali üreten illerdir (TUIK, 2009). Bu iller dışında Samsun, Amasya, Tokat, Adana, Hatay, Antalya ve Balıkesir gibi illerde de şeftali yetiştiriciliği yoğundur.

Çiçek tomurcuklar› açtığında bir tek çiçek çıkar. Çiçekleri erselik yapıdadır ve bir çiçekte 5 çanak yaprak, 5 taç yaprak, 15-20 adet erkek organ ve bir dişi organ bulunur. Taç yapraklar› beyaz, pembe, alacalı ve kavuniçi renginde olabilir. Meyve eti sar› renkli olan çeşitlerde taç yaprağı kavuniçi rengindedir. Meyveler olgunlaştığında çeşide bağlı olarak yeşil olan kabuk zemin rengi sarı, yeşilimsi veya beyaz renkte olur. Üst renk ise parçalı veya sıvama kırmızı, pembe veya açık yeşil olabilir. Meyve eti çoğunlukla sarı renkte olup, beyaz (Mayıs Çiçeği, Carmen, Springtime), yeşil (Yeşil Türbe) ve kırmızı (Sangiano) olan çeşitleri de bulunmaktadır.

Ülkemizde yetiştirilenn önemli çeşitleri François, Early Crest, Springtime, Rich May çeşitleri çok erkenci; Dixired, Spring Lady, Royal Gem erkenci; Royal Glory, Redhaven, Red Top, Glohaven, Richhaven orta mevsim; Elegant Lady, Cresthaven, J.H. Hale geççi ve Monroe, Fawler, Rio Oso Gem çok geççi çeşitleridir.

Daha iyi verim almak için bahçede aynı zamanda çiçek açan birkaç çeşide 3-4 sırada bir sıra yer vermekte yarar vardır. Döllenmenin sağlıklı ve yeterli olması için çiçeklenme zamanında havanın açık olması, sis, yağış ve aşırı rüzgârın olmaması ve bahçede ar› bulundurulması gerekmektedir. Çeşide göre değişmekle beraber normal bir ürün için açan çiçeklerin %15’inin meyveye dönüşmesi yeterlidir.

Şeftali değişik iklim koşullarına en iyi adapte olan meyve türlerinden biridir. Kışın gövdesi -35°C’ye kadar dayanabilirse de ekonomik yetiştiricilik kış aylarında sıcaklığını -20°C’ye düşmediği yerlerde yapılır. Düşük sıcaklıklarda özellikle ışıklanması iyi olmayan yıllık sürgünler zarar görür. Şeftali ağaçları sonbahar erken donlarından da zarar görebilir.

Şeftali çeşitlerinin kış dinlenme ihtiyacı (soğuklama) genellikle 100-1000 saat arasında değişir. Florda Red (100 saat), Flordasun (300 saat), Early Amber (350 saat), J.H. Hale, Redhaven ve Dixired (950 saat), Richhaven (1000 saat). Soğuklama isteği karşılanmayan çeşitlerin çiçeklenmeleri düzensiz olur ve kuvvetli sürgünlerde uyanma gecikir.

Şeftali erken çiçek açtığından soğuk ılıman bölgelerde ilkbahar geç donlarından zarar görebilir. Uyanmaya başlayan tomurcuklar -6.6°C kadar dayandığı halde, açmış çiçekler -3.6°C ile -1.1°C’de, yeni oluşmuş meyveler ise -2.7°C ile -1.1°C’de zarar görebilir. Yazı serin geçen yerlerde meyve yeterli ölçüde olgunlaşmaz. Ancak yaz aylarındaki 35°C’den yüksek sıcaklıklar bir çiçekte birden fazla dişi organ ve ikiz meyve oluşumuna neden olur.

Şeftali kazık köklü bir meyve türüdür. Bu nedenle derin ve hafif tınlı topraklarda daha iyi gelişir. Ağır ve nemli topraklarda iyi gelişmez. pH’sı yüksek ve kireçli topraklarda kloroz görülür. Bu gibi topraklarda şeftali x badem melezi olan ve kireçli topraklara dayanıklı olan GF677 ve Garnem anaçları kullanılmalıdır.

Şeftali ağaçlar› için en uygun şekil goble’dir. Son yıllarda Y (Tatura) şekli de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bunun dışında sık dikimde tek gövdeli şekiller de uygulanmaktadır. Bu şekillerin hepsinde de bölgenin iklim koşulları dalların sıklığını etkiler. Şeftali meyve türleri içinde en fazla ışığa ihtiyaç duyan türdür. Nemli ve ışıklandırma az olan bölgelerde daha seyrek dallanma, kurak ve ışık bol yerlerde de daha sık dallanma sağlanmalıdır. Şefali ağaçlarında ağacın iç ve alt kısımlarında oluşan dallarının iyi ışık almasını ve çiçek tomurcuğu oluşumunu sağlamak için ana dalların uçlarında fazla dal bırakılmamalıdır. Bunun için gelişmeye bağlı olarak Mayıs ve Haziran aylarında yaz budaması, kış aylarında da normal budama yapılması gerekir.

Şeftalinin en önemli hastalıkları kök kanseri, külleme, yaprak delen (çil hastalığı) ve yaprak kıvırcıklığı hastalıklarıdır. En önemi zararlıları ise yaprak bitleri, kabuklu bitler ve Akdeniz meyve sineğidir. Hastalık ve zararlıları önlemek için öncelikle kültürel tedbirler alınmalı, gerekiyorsa ilaçlı mücadeleye başvurulmalıdır.

Dünya kayısı üretimi 3.800.000 tondur. Ülkeler itibariyle Türkiye 660.000 tonla ilk sırada yer almaktadır. Bunu 487.000 tonla İran, 325.000 tonla Pakistan ve 233.000 tonla İtalya izlemektedir (FAO, 2009). Türkiye 181.000 ton olan dünyada kuru kayısı üretiminde, 117.000 tonla ilk sırada (%70) yer almaktadır. Kuru kayısı üretimi Tacikistan’da 30.000 ton, İran ve ABD’de 25.000’er tondur. Kuru kayısı ihracatında Türkiye 98.000 bin tonla ilk sırada yer almasına rağmen taze kayısı ihracatında Fransa, İspanya, Yunanistan ve İtalya ön plandadır.

Kayısı ülkemizin karasal iklime sahip bölgelerinde ve Ege ile Akdeniz’in kıyı bölgelerinde yetiştirilmektedir. Malatya, Elazığ, Mersin’in Mut ilçesi, Ankara, Kahramanmaraş ve Erzincan yöreleri kayısı yetiştiriciliğinin yoğun yapıldığı yerlerdir.

Özelikle Malatya ve çevresinde daha çok kurutmalık kayısı yetiştirilir. Son yıllarda İskenderun, Mersin’in Mut ilçesi, Ege ve Akdeniz kıyı bölgelerinde sofralık turfanda yetiştiriciliği yaygınlaşmaya başlamıştır.

Kayısının önemli bir bölümü sofralık olarak tüketilmektedir. Olgunlaşan meyvelerin ağaç üzerinde veya hasattan sonra kısa sürede bozulması taze tüketim süresini sınırlandırır. Bu nedenle ülkemizde kayısının önemli bir kısmı kurutularak çerez şeklinde veya komposto yapılarak değerlendirilir. Taze kayısı ayrıca reçel, marmelat ve komposto yapımı yanında meyve suyuna da işlenir. Kayısının lifli olması B-karotence ve potasyumca zengin olması sağlık açısından değerini artırmaktadır. Bunun yanında tohumu tatlı olan çeşitlerde tohumlar çerez olarak, acı olanlarda ise kozmetik ve ilaç sanayinde, amygdalin ve hydrosiyonik asit elde edilmesinde kullanılır.

Kayısı seyrek dallanan ve yayvan taç yapan bir türdür. Bölgeye, çeşide ve toprak yapısına bağlı olarak 5-10 metre yükseklikte taç oluşturur. Kazık köklü bir meyve türüdür. Bu nedenle derin ve hafif topraklarda iyi yetişir. Kayısının dalları açık kırmızı kahverengi olup, tek yıllık dalların boğumlarında 1-4 tomurcuk bulunmaktadır. Bunların hepsi veya biri dışında diğerleri çiçek tomurcuğudur. Bir boğumda birden fazla çiçek tomurcuğu olduğu halde sürgün tomurcuğu yalnız bir tane olabilmektedir. Kayısının çiçekleri erselik yapıdadır. 5 Çanak yaprak, 5 taç yaprak, 15-20 erkek organ ve bir dişi organ bulunur. Taç yapraklar açık pembe renktedir. Çiçekler badem ve can eriklerinden hemen sonra açar. Kayısı meyvesi dişi organın yumurtalığının gelişmesiyle oluşan drupa tipi basit bir meyvedir. Meyve şekli, iriliği, tadı, sertliği ve rengi çeşitlere göre değişir. Meyve olgunlaştığında rengi genelde sar› veya sar› zemin üzerinde, ışık gören tarafta daha çok olmak üzere, parçalı veya sıvama pembe ve kırmızı renktedir. Meyve eti sarı renktedir. Baz› çeşitlerde meyve eti çekirdekten kolay ayrılır. Bazılarında çekirdeğe yapışıktır. Kayısı çeşitlerinin tohumları genelde acıdır ancak tatlı olan çeşitler de vardır.

Çeşitlerin olgunlaşma zamanları farklıdır. Son yıllarda ülkemizde yetiştirilmeye başlanan Aurora, Ninfa, Precoce de Thrinthe, Turfanda İzmir, Sakıt 2, Tokaloğlu ve Iğdır erkenci sofralık çeşitlerdir. Şekerpare, fiam, Karacabey, Alyanak, Roxana, Nancy, Apricose (fialak), San Castrase ve Canino gibi çeşitler orta ve geç mevsim sofralık çeşitlerdir. Ülkemizde özellikle Malatya ve çevresinde yetiştirilen Hacıhaliloğlu, Çöloğlu, Hasanbey, Soğancı ve Kabaaşı gibi çeşitlerin soğuklama isteği fazladır. Kurutmalık özellikleri iyi olan bu çeşitler taze sofralık olarak da değerlendirilir.

Kayısı en iyi yazları güneşli, sıcak ve kurak, kışları uzun ve soğuk kara ikliminin hüküm sürdüğü, mevsimlerin birbirinden kesin ayrıldığı dağlık alanlarda yetiştirilmektedir. Özellikle kurutmalık kayısılarda, meyve kalitesinin iyi olması için yaz aylarının kurak ve sıcak geçmesi gerekir. Bu nedenle kayısı ülkemizde karasal iklimin hakim olduğu Malatya gibi bölgelerde daha yoğun yetiştirilmektedir. Akdeniz ve Ege bölgesi kıyı kesimleri, kış dinlenmesi az sofralık kayısılar için uygundur. Çiçeklenme zamanı görülen yağışlı ve sisli havalar da döllenmeyi olumsuz etkiler.

Kayısı kazık köklü bir meyve türü olduğundan derin, geçirgen, besin maddelerince zengin ve tınlı topraklar› tercih eder. Fakir ve kuru topraklarda gelişme zayıflar ve çiçek tomurcuğu oluşumunda ve çiçek organlarının gelişiminde olumsuzluklar görülür. Kireçli ve pH’s› yüksek topraklara da dayanıklıdır.

Kayısı kurutmasında hasat edilen meyveler öncelikle yıkanır. Daha sonra 1-1,5 m2 alanı olan kerevetlere tek sıra halinde yerleştirilir. Bu kerevetler 2.5 m en ve boyda, 2.2 m yükseklikte olan ve hava almayan kükürtleme odalarına üst üste dizilir. Oda içinde bir ton kayısı için yaklaşık 1-2 kg kükürt yakılır. Kükürtleme, kayısıların çabuk kurumasını, sarı rengini korumasını, meyvelerdeki yara yerlerindeki lekelerin iyileşmesini ve ambarlarda zararlılardan korunmasını sağlar. Kükürtleme süresi çeşide, kayısının bütün veya yarım olmasına, meyve olgunluğuna ve ortam sıcaklığına bağlı olarak 2-6 saat arasında değişir. Kükürtleme işlemine meyvenin yumuşaması, kabuğun şeffaflaşması ve üçte ikisinin pişmiş gibi görünmesiyle son verilir. Kükürtlenen kayısılar temiz sergi yerindeki kerevetlere, beton veya bez üzerine serilir ve kurutulur. Meyvenin su oran› %20’ye düşünce çekirdekleri çıkarılır ve2-3 gün güneşte kurutmaya bırakılır.

Kayısının en önemli hastalıkları Sharka (Plum Pox) virüsü, Armillaria kök çürüklüğü, Monilya ve yaprak delen (çil) hastalığıdır. En önemi zararlıları ise Akdeniz meyve sineğidir. Hastalık ve zararlıları önlemek için öncelikle kültürel tedbirler alınmalı, gerekiyorsa ilaçlı mücadeleye başvurulmalıdır.

Türkiye’de kiraz üretimi en fazla İzmir (51.000 ton), Manisa (40.000 ton), Afyon (35.000 ton), Bursa (29.000 ton), Konya (28.000 ton) ve Amasya (27.000 ton) illerinde yapılmaktadır (TUIK, 2009). Isparta, Denizli, Antalya ve Kocaeli illeri de önemli üretim merkezleridir. Son 10-15 yıldır kiraz ihracatının artması ile çok soğuk bölgeler dışında pek çok yerde yeni kiraz bahçeleri tesis edilmektedir. İlk turfanda için İzmir ve Manisa illerinde, son turfanda için Anadolu’nun yüksek ve serin bölgelerinde yetiştiricilik artmaktadır.

Kiraz ve vişne ılıman iklim meyvesidir. Daha çok elmanın yetiştiği sert iklim bölgelerinde (İç Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgeleri gibi) ağaçları daha sağlıklı gelişir. Ancak Kıyı Ege’de İzmir ve Manisa illeri gibi sıcak ılıman bölgelerde de yoğun yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Kiraz ve vişnede en önemli hastalıklar, çok sayıdaki virüs hastalıkları, kök kanseri, bakteriyel kanser ve monilya’dır. En önemli zararlıları ise kiraz sineği ve yaprak bükendir. Meyve olgunluk döneminde serçe, sığırcık ve alakarga gibi kuşlar da meyveleri yemek suretiyle ürün kaybına neden olmaktadır. Hastalık ve zararlıları önlemek için öncelikle kültürel tedbirler alınmalı, gerekiyorsa ilaçlı mücadeleye başvurulmalıdır.

Ülkemizde en fazla üretim Hatay’da (22.000 ton) yapılmakta olup, bunu Mersin (18.000 ton), Bursa (16.000 ton), Manisa (13.000 ton), Antalya (12.000 ton) ve Aydın (10.000 ton) izlemektedir (TUIK, 2009).

Eriğin en önemli hastalıklar, kök kanseri, ve monilya’dır. En önemli zararlıları ise yaprak bitleri, kırmızı örümcekler, yaprak büken ve erik testereli arısıdır. Hastalık ve zararlıları önlemek için öncelikle kültürel tedbirler alınmalı, gerekiyorsa ilaçlı mücadeleye başvurulmalıdır.

Sofralık zeytin üretiminde 164.000 tonla Manisa, 76.000 tonla Bursa ve 44.000 tonla Aydın ilk sıralarda yer almaktadır. Yağlık zeytin üretiminde ise 127.000 tonla Balıkesir, 125.000 tonla Aydın, 122.000 tonla İzmir ve 106.000 tonla Hatay ilk sıraları alır.

Zeytinin önemli hastalıkları zeytin kanseri ve halkalı leke hastalığıdır. Önemli zararlıları ise filiz kıran, zeytin güvesi ve zeytin sineğidir. Hastalık ve zararlıları önlemek için öncelikle kültürel tedbirler alınmalı, gerekiyorsa ilaçlı mücadeleye başvurulmalıdır.