Drama etkinlikleri yoluyla, özel gereksinimli
çocuklar sağaltıcı bir sürecin içerisine girerler. Sağaltıcı
süreçle vurgulanmak istenen, psikodrama ya da
sosyodramadan ziyade çocukların zevk aldığı, kendilerine
duygusal özgürlük, zihinsel uyarım, başarıyla elde edilen
kişisel doyum ve hatta en önemlisi hayal gücünü kullanma
ve genişletme imkânı buldukları sanat biçimidir.

Drama etkinliğiyle başlayan sağaltıcı sürecin,
temel konuşma becerileri, ileri konuşma becerileri, ilişkiyi
başlatma becerileri ve sürdürme becerilerinde etkili
olduğu bulunmuştur.

Özel gereksinimli çocuklara uygun drama
etkinlikleri planlanırken farklı modellerden yararlanmak
mümkündür. Bu modeller içerisinde Yaratıcı-Etkileyici
Model, Görevler ve Beceriler Modeli ile Kendini
Savunma Modeli çocuklarla yaygın olarak kullanılan üç
modeldir.

Yaratıcı-Etkileyici Model, özel gereksinimli
çocuklara uygun drama etkinlikleri planlanırken en önemli
ve yaygın olarak kullanılan modeldir. Model, grubun
bütün olarak ya da bireysel olarak yaratıcılıklarını fark
etmeleri ve kendileriyle ilgili beğendikleri yönlerine
odaklanmalarına imkân vermektedir. Sözlü iletişimin
yanında sözsüz iletişim örnekleri de yer almaktadır.
Kişiler arası iletişim ve etkileşim yüksek düzeydedir.
Gerek öz saygı ve öz güven gerekse grup içi dinamiğinin
oluşmasında etkilidir.

Yaratıcı-Etkileyici Modelin drama
uygulamalarında önerdiği basamaklar aşağıdaki gibidir:
• Oyununun gelişimsel basamaklarını göz önünde
bulundurun. Planlama yaparken simgesel
oyundan (gerçek nesneye ulaşılamayan
durumlarda onun zihinde canlandırarak varmış
gibi davranması yerine baska nesne koyması)
projektife (algıların yorumlanması), sembolik
oyundan (nesnelerin sembolik kullanımı) taklidi
oyuna ilerleyen bir çalışma kurgulayın.
• Farklı hareket ve ses çalışmaları yapın.
• Grup katılımcılarının deneyimlerini grupla
paylaşması için imkân sağlayın.
• Karışık kelime grupları yerine sade, açık ve net
ifadelerle iletişim kurun.
• En basit düzey olan yerde yuvarlanma gibi
hareketlerle çevreyle iletişim kurmalarını
sağlayın.

Görevler ve Beceriler Modeli, duyguların tanınması ile
beraber genel sosyal becerilerin öğrenilmesine doğru
ilerleyen bir süreç planlanmaktadır. Planlamada adım
adım ilerleyen aşamalara dikkat edilmelidir. Bu aşamalar
sırasıyla: Problem durumunu düzenleme, iyileştirme
yolları ile ilgili planlama yapma ve duyguları yansıtma
şeklindedir. Problem durumunu düzenleyebilmek ise
ancak hissedilen duyguların tanınması ve
çözümlenmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu ise
katılımcıların hâli hazırda var olan değerlerinin
belirlenmesini kapsamaktadır.

Kendini Savunma Modeli, bireyin kendi
farkındalığının farkına varması üzerine odaklanmıştır.
Modele göre, kişi ancak bu şekilde içinde bulunduğu
grupta kendini ifade edebilmekte ve kendini
savunabilmekte, böylece de hissettikleri baskıyı
tanımlayarak kendilerini başka ortamlarda da
savunabilmektedirler.

Drama uygulamalarında bireysel farklılıklara
saygı esastır ve liderin planlamadan uygulamaya kadar
bunu göstermesi gereklidir. Bu nedenle, drama oturumunu
planlayan liderin öncelikle bireysel bir farklılık olan özel
gereksinimin farkında olması ve yeterli bilgi birikimine
sahip olması gereklidir. Bunun yanında, öğretmenin bütün
özel gereksinimli çocuklarla drama uygulaması yaparken
dikkat etmesi gereken genel ilkeler vardır. Bunlar:
• Güvenli bir ortamın hazırlanması,
• Drama yapılacak ortamın düzenlenmesi,
• Planlamada gelişim düzeyi, ilgi ve ihtiyaçların
göz önünde bulundurulması,
• Özel gereksinimli çocukların diğer çocuklara
oranla daha çok yardıma ihtiyaç duyduğunun
bilinmesi,
• Daha fazla ve sık tekrar yapılması,
• Özel gereksinimli çocuğun güdülenmeye daha
çok ihtiyaç duyduğunun farkında olunması,
• Gruplar hâlinde çalışılması,
• Özel gereksinimli çocuğa göre drama planının
düzenlenmesi,
• Hem planlamada hem de uygulamada günlük
yaşam deneyimlerinden yararlanılması,
• Gerçekçi ve aynı zamanda eğlenceli unsurları
barındırması,
• Cinsiyet eşitliği, kendine güven, problem çözme
gibi konularla güvensizlik yaratan durumların en
aza indirilmesi,
• Basite indirgenerek uygulama yapılması,
• Özel gereksinimli bireyin içinde bulunduğu
grupla ilişki kurabilmesi ve birlikte bir şeyler
yapabilmesinin sağlanması,
• Verilen yönergelerin açık, anlaşılır ve net
olmasının sağlanması,
• Her çocuğun istediği şekilde dramaya
katılabilmesidir.

Üstün yetenekli çocukların karakter özelliklerinin
drama etkinliklerine yansıması dört başlık altında
incelenebilir. Bu başlıklar açıklamalarıyla birlikte aşağıda
verilmiştir:
• Yüksek düzeyde dikkat: Üstün yetenekli çocuklar,
diğer alanlarda olduğu gibi drama çalışmalarında da
ciddi çalışma gösterirler. Doğaçlamalarda
detaylandırma ve yapılandırma söz konusudur.
Buna ek olarak çok iyi oynamaya odaklanmışlardır.
Çoğunlukla ulaşmada başarılı oldukları amaçları iyi
bir ürün, ciddi katılım ve ortalamanın üstünde bir
performanstır.
• Sosyal liderler: Çalıştıkları grupların içinde
baskındırlar. Çok çalışırlar ve arkadaşları tarafından
istendik bir sonuca varma konusunda takip edilirler.
• Yaratıcı entelektüeller: Özgündürler. Durumları
seçme özgürlüğü isterler ve çoğunlukla gülünç
olan özgün çalışmalarda bulunurlar.
• Asiler: Grup içerisinde kurallara uymayanlar,
düzeni bozuyor gibi algılansalar da zaman zaman
destekleyici de olabilmektedirler. Uygun bir
yönlendirmeyle farklı ve ilginç sonuçlar ortaya
çıkarabilirler. Ancak zaman zaman arkadaşları
arasında birlikte çalışma noktasında uyumsuz
olabilirler.

Bir öğretmen, üstün yetenekli çocuklarla drama
çalışması planlarken; çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını göz
önünde bulundurmaya, onlara farklı seçenekler sunmaya ve
bu seçeneklerde onları özgür bırakmaya, problem durumları,
gerilim unsurları geliştirmeye, grup içerisinde birbirlerini
dinlemelerine dikkat etmelidir. Buna ek olarak, çocukları
anlamaya çalışmalı, onlara saygı duyduğunu göstermelidir.

Zihinsel yetersizliği olan çocuklar, çevrelerine
uyum sağlamakta zorlanan, bunun için dışarıdan desteğe
ihtiyaç duyan, becerileri normal gelişim gösteren
akranlarına oranla daha yavaş öğrenen ve kavramları daha
geç ve güç öğrenen çocuklardır. Dikkat süreleri kısadır ve
ilgileri kısa sürelidir. Bu durumsa etkinliklerde çabuk
yorulmalarına ve başladıkları işi tamamlamada
zorlanmalarına sebep olur. Yönergeleri anlamaları ve bu
yönergelere uygun davranmaları güçtür. Alıcı ve ifade
edici dilde gerilikler görülür. Psikomotor becerilerde de
normal gelişim gösteren akranlarının gerisindedirler.
Düşük öz güven ve öz kontrol diğer bir özellikleridir. Bu
nedenle de yeni durumlara, ortamlara alışmakta güçlük
çekerler. Ancak bu, çevreleriyle iletişime kendilerini
kapattıkları anlamına gelmemektedir. Tam tersine, az da
olsa çevrelerinden gelen uyarıcıya tepkide bulunabilirler.
Bu grupta yer alan özel gereksinime sahip çocuklar 2006
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre hafif, orta,
ağır ve çok ağır olmak üzere gruplandırılmaktadırlar.
Gruplandırma, sunulacak özel eğitim hizmetlerinin nitelik
ve türünü belirlemeye yardım etmektedir.

Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş çocuklarla
drama uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin
aşağıdakilere dikkat etmesi, çalışmanın etkililiğini
artırmak açısından önerilmektedir:
• Yönergeyi açık ve net olarak verin: Karakter kim?
Bu karakter nasıl yürür? Karakter şimdi ne yapıyor?
Bunu nasıl yapıyor? Karakter ne söylüyor? vb.
• Verdiğiniz yönergeyi tekrar edin.
• Becerileri tekrar edin.
• Uygulamalarda model olma, ipucu verme,
genelleme yapma, sözel ve fiziksel destek
sağlama gibi yöntemleri kullanın.
• Taklit yeteneklerinin iyi olduğunun farkında olun.
• Motivasyonlarının düşük olduğunu gözden
kaçırmayın.
• Normal gelişim gösteren akranlarına oranla daha
fazla yardıma ihtiyaç duyduklarını unutmayın.
• Dikkat sürelerinin kısa olduğunun farkında olarak
kısa süreli dikkat gerektiren etkinlikler planlayın.
• İletişim becerilerinde iyi olmadıklarından ses ve
hareket kullanarak yapılan sözsüz iletişim
yöntemlerini kullanın.
• Isınma oyunlarında müzik kullanmak, oyunlarla
başlamak güven ortamının kurulmasına yardımcı
olacaktır.
• Basit hikâyelerin canlandırılması için zamana
ihtiyaç duyabileceklerini unutmayın.
• Başlangıçta ödüllendirmelere sıklıkla yer verin.
• Müzik, resimli kitaplar, ritim gibi görsel-işitsel
algıyı geliştirecek etkinliklere yer verin.
• Çalışmalarınızda ritim çıkaran aletleri kullanın ve
çocukların kullanmalarına izin verin.
• Rol oynamalarında destekleyin.
• Soyut düşünceyi algılama ve geliştirmede
problem yaşadığının farkında olun.
• Grup oyunlarında kendilerini daha iyi
hissedeceklerinden, başlangıçta grup etkinlikleri
planlayın.
• Bireysel olarak kendine ait bir rol belirlediğinde
grup etkinliklerinden çıkmaya hazır olduğunu
gösterir. Bir sonraki adım olan bireysel rollerin
alındığı etkinliklere geçebilirsiniz.
• Hikâyeler sunulurken çocuğun yaşamına anlam
katacak bir hikâye olmasına dikkat edin.

İşitme yetersizliği olan birey, 573 sayılı Özel
Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997)’de
“işitme duyarlılığının kısmen ya da tamamen
yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili
kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim
performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde
etkilenme durumu” olarak tanımlanmıştır.

İşitme, yaşantımızda oldukça önemli bir yere
sahiptir. Bu önem bütün gelişim alanlarını etkilemesinden
kaynaklanır. Çocukta görülen işitme kaybı, sadece dil
gelişimini değil aynı zamanda sosyal ve bilişsel gelişimi
de etkilemektedir. Bu etkiden dolayı ise işitme
yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar akranlarıyla iletişime
girmeye çekinir, iki ya da üç kişilik gruplarla oynamayı
tercih ederler. Bu durum da akranlarıyla arkadaşlık ilişkişi
geliştirmelerini, etkileşime girmelerini zorlaştırır.

Grupla çalışmanın ön planda olduğu drama
çalışmaları, işitme yetersizliği olan çocukların grup içerisinde
kendi varlıklarını kabul ettirmelerini kolaylaştırır. Buna ek
olarak okul öncesinde işitme yetersizliği olan çocukların
kaynaştırılmasında drama eğitiminin kullanılması işitme
yetersizliği olan öğrencilerin normal akranlarını model alarak
uygun davranışlar kazanmalarına fırsat verebilmektedir. Bu
nedenle de kaynaştırma ortamlarında dramaya yer
verilmelidir. İşitme yetersizliği olan bireyin drama
uygulamalarına katılmasıyla iletişim becerilerinde gelişme
olacak, empati kurma becerisi gelişecek, duygu ve
düşüncelerini aktif şekilde ifade edebilme fırsatını
yakalayacaktır.

İşitme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklarla
drama uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin
aşağıdaki noktalara dikkat etmesi önerilmektedir:
• Ortam düzenlemesinde çocuğun gereksinimleri
göz önünde bulundurulmalıdır.
• İşitme yetersizliği olan çocuğun, drama liderinin
ağız hareketlerini görebileceği bir yerde,
karşısında olması gerekir.
• Sözel iletişim önemlidir.
• Pandomim, kullanılabilecek önemli bir tiyatro
tekniğidir. Bu tekniği basit, rutin etkinliklerle
başlatmalı devamında daha zor durumların
canlandırmasına geçilmelidir.
• Müziği hissedemese de ritmi hissedebilen bu
çocuklar ritme uygun dans edebilirler.
• Bütün sözsüz etkinlikler bu çocuklarla uygulanabilir.

Görme yetersizliği, bireyin görme gücünde olan
kayıptan dolayı diğer bireylerle olan iletişiminin olumsuz
etkilenmesi, bunun da akademik performansı ve sosyal
uyumunu sınırlandırması olarak tanımlanabilir. Görme
yetersizliğinden etkilenen çocukların diğer gelişimsel
alanlarda da sorun yasadığı görülebilmektedir. Dil gelişimi
açısından yapılan çalışmalar incelendiğinde, bu çocukların
bireysel ilgi ve etkinlikleri hakkında daha çok konuştukları,
akranlarından ise daha az bahsettikleri görülmektedir. Bu
nedenle, ben-merkezci bir dilin hâkim olduğu söylenebilir.
Buna ek olarak güncel konular ve o esnada konuşulan
konularla ilgisi bulunmayan sorular sordukları da diğer bir
bulgudur. Sosyal gelişimde, çevrelerindeki insanların yüz
ifadelerini görememekten dolayı sosyal davranışları
gözlemleme şansları pek olmayabilir. Büyük kas gelişiminde
ise yetersizliklerinden dolayı çevrelerini keşfetme ihtimalleri
düşmekte, bu da pratik bilgiye ilişkin uzamsal kavramlarda
sorun yaşamalarına sebep olmaktadır.

Görme yetersizliğinden etkilenmiş bireylere
verilecek eğitimde amaç, çocukların bağımsız olarak
yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamaktır. Buna dayanarak
söylenebilir ki drama etkinliklerinin işitme ve dokunma
duyularını geliştirerek kendilerine olan güvenlerini artırma ve
güvenli hareket etmede olumlu etkisi vardır.

Görme yetersizliği olan bireylerle drama
yapılırken dikkat edilmesi gerekenler aşağıda
belirtilmektedir:
• Drama yapılacak ortamın iyi düzenlenmesi,
• Dramayı uygulayacak kişinin verdiği sözel
yönergeleri ayrıntılandırması,
• İfadelerin sözle resim yapar şekilde verilmesi,
• Çocukların dokunarak keşfetmesine izin
verilmesi ve hatta teşvik edilmesi,
• Birbirlerini yönlendirme amacıyla ve güven
açısından ikili eşlerle çalışılması,
• Çalışmalara yerde oturarak başlanması ve ayağa
geçişe kadar yumuşak bir geçiş izlenmesidir.

Ortopedik yetersizlik, sinir sisteminin
zedelenmesi, hastalıklar, kazalar ve genetik problemler
nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine
getirememesi sonucunda meydana gelen hareket ile ilgili
yetersizlikler olarak tanımlanmaktadır.

Özel gereksinimli çocuklarla drama
çalışmalarında dikkat edilmesi gerekenlere ek olarak
ortopedik yetersizliği olan çocuklarla yürütülecek drama
oturumlarında aşağıdaki maddeler konuşunda dikkatli
olunması etkili çalışmalar için önerilmektedir:
• Özellikle ısınma aşamasında uygulanacak olan
oyunların, çocukların beden ve hareket gelişimini
destekleyecek nitelikte seçilmesi,
• Bireysel ihtiyaçlarını (tuvalet, su içmeleri vs.)
karşılayabilmeleri için yeterli sürede ara verilmesi,
• Bireyin kendi yetersizliğini yenebileceği farklı
alanlara yönlendirilmesi,
• Öz algı geliştiren etkinliklere yer verilmesi,
• Bedenlerini tanıma, kullanma ve kendilerini
beden hareketleriyle ifade edebilme becerilerini
geliştirecek etkinlikler planlanması,
• Sözel etkinliklere yönlendirilerek kendilerini
daha rahat ifade etmelerine imkân tanınması ve
böylece öz güvenin geliştirilmesi,
• Bağımsız hareket becerilerinde zorlanan çocuklar
için eşli oyunlar planlanması,
• Alanların rahat hareket etme imkânı sağlayacak
şekilde düzenlenmesi.

Dil ve konuşma yetersizliği olan çocuklar
genellikle iletişim becerilerinde aksaklıkları olan
çocuklardır. Çevreleriyle olan ilişkilerinde problem
yaşayabilir, bu durum da sosyal gelişimlerini olumsuz
etkileyebilir. Bu, çocuklarda öz güven kaybı olarak
görülebilir. Çocuklar arkadaş grupları içerisinde alay
edilme, aşağılanma, utandırılma gibi sosyal mesajlardan
ötürü konuşmaları gereken ortamlara girmek
istemeyebilir, kendi görüşlerini ifade etmeye çekinebilir
ve alacakları tepkiye göre davranış değiştirebilirler. Bu
durum akademik becerilerine de olumsuz yansıyabilir.

Dil ve konuşma güçlüğü yasayan çocuklarla
drama etkinlikleri planlanırken dikkat edilmesi gerekenler
aşağıda belirtilmektedir:
• Çocukların konuşma sırasında istedikleri şekilde
konuşmalarına izin verilerek onların konuşmaya
teşvik edilmesi,
• Ritim çalışmaları, şarkı söyleme, koro tipi
etkinlikler ve karakter canlandırma gibi
çalışmaların öz-güven kazanımı için kullanılması,
• Pantomim çalışmalarına yer verilmesi.

Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama
etkinlikleri iletişim ve etkileşim becerilerini
geliştirmektedir. Sosyal uyum problemi gösteren bu
çocuklar uygulanan drama çalışmalarıyla sosyal
becerilerini geliştirebilme imkânı bulabilmektedirler. Buna
ek olarak, drama çalışması içerisinde çocuklar hareket
etmeye olanak buldukları için rahatlayarak kendilerini
kontrol etmeyi öğrenebilmektedirler.

Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama
çalışması planlanırken; çocuklarda dikkat, algı ve bellek
geliştirici etkinliklere yer verilmelidir. Çalışmanın
yapılacağı ortamdaki uyaranlar azaltılmalıdır. Drama
planının çocuğun bireysel ve özel gereksinimlerine
uygunluğuna dikkat edilmelidir. Verilen yönergeler açık
ve net olmalıdır.

Özel gereksinimli çocuklarla drama planı
hazırlayan bir lider/öğretmenin sahip olması gereken etik
değerler şöyle sıralanabilir:
• Bu etik değerlerden ilki insan onuruna saygı
duymadır. Drama lideri/öğretmeni her bireyi
ciddiye almalıdır.
• İkinci etik değer, uluslararası düzenlemeleri
(İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi vb.) bilmesi
ve uygun hareket etmesidir.
• Üçüncü olarak, katılımcıların dünyayı
algılayışlarında, estetik değerlerinin gelişiminde
onlara yeni ufuklar açması; iyi hissediş ve
kendini her alanda geliştirmenin diğer bütün
faydalardan önceki amaç olmasıdır.
• Dördüncü etik değer, katılımcıların paylaştığı
özel bilgilerin korunması, üçüncü kişilerle
paylaşılmamasıdır.
• Beşinci olarak, bağımlılık oluşturacak her türlü
yasak maddeyi kullanmama, bu konuda kötü
örnek davranış oluşturmama, önüne geçmek
üzere ise eğitim vermeleridir.
• Altıncı etik değer kapsamında, kültürler arası
iletişime değer vererek insancıl bakış açısıyla
hareket etmelidirler.
• Son etik değere göre ise bilimsel olarak
kendilerini geliştirmeli ve hatta bu bilimsel
bilgiyi katılımcılarıyla paylaşmalıdırlar.