Program geliştirme bir ülkede tüm diğer gelişme
ve değişmelere paralel olarak devam eden sürekli bir
etkinliktir. Bir eğitim sistemi, eğer dinamik, hızla değişen
toplumun taleplerini karşılayacaksa okul programlarından
sorumlu olanlar programlardaki zorunlu değişmelere
sürekli olarak gereken ilgiyi göstermek zorundadır. Bu
zorunluluktan dolayı eğitim bilimciler bilimsel
dayanakları olan ve teknik süreçlerden yararlanan bir
araştırma çabası ile okul ve okul çevresindeki yaşamın
geliştirilmesini amaç edinen çalışmaları kapsamlı ve
sürekli olarak yürütmektedirler.

Program geliştirme süreklilik gösteren bir
süreçtir. Bu süreç dört temel aşamada gerçekleştirilir:
• Planlama,
• Tasarlama,
• Programın Denenmesi
• Değerlendirme

Eğitimin verimliliği, bireye kazandırılacak
davranışların gerçekçi biçimde belirlenmesine, bu
değişikliklerin gerçekleşmesi için uygun eğitim ortamının
düzenlenmesine, öğrenciye davranış değişikliğini
gerçekleştirmede sistemli olarak rehberlik yapılmasına,
tasarlanan davranış değişikliklerinin ne ölçüde
gerçekleştiğinin güvenilir biçimde kontrol edilmesine,
başka bir deyişle eğitim programlarının geliştirilmesine
bağlıdır.

Program geliştirme çalışmaları beş temel
kuramsal dayanak ile açıklanabilir. Bunlar;
• Tarihsel temeller
• Ekonomik temeller
• Toplumsal temeller
• Psikolojik temeller
• Felsefi temeller

Tarihsel temeller; program geliştirme
çalışmalarını daha sistemli duruma getirmek için önceki
çalışmaların göz önüne alınmasını sağlar. Eğitim
programları adına günümüze kadar yapılan çalışmaların
sonuçlarına bakılır ve bu sonuçlardan dersler çıkarılır.
Böylece Program geliştirme süreklilik gösteren bir
süreçtir. Bu süreç dört temel aşamada gerçekleştirilir:
Planlama, Tasarlama, Programın Denenmesi ve
Değerlendirme Program geliştirmede temel olan; kurumun
amaçlarının gerçekleşmesini sağlamak üzere düzenlenen
içerik ve uygulamaların, uygun yöntem, teknik, araç ve
gereçle geliştirilmesidir. Böylece geleceğe dönük yapılan
çalışmaların işlevselliği artar, hatalar azalır, plan ve
programların kalitesi artar. Daha yalın bir anlatımla
program geliştirmenin tarihsel temelleri; önceden
gerçekleştirilmiş bilimsel çalışmaları, deneyimleri ve
program geliştirmenin geçirdiği evreleri içerir

Ekonomik temeller; eğitimde arz-talep ilişkisinin
incelenmesini sağlar. Eğitimde talep toplumun eğitimden
beklediği ülkenin gereksinim duyduğu nitelikli (eğitimli)
insan gücüdür. Arz ise bu talebe karşılık verebilecek
öğretmen sayısı ve niteliği, dersliklerin durumu, araç-
gereç vb. içerir. Eğitim, ekonominin temel üretim faktörü
olan emeğe nitelik kazandırmasından ötürü eğitim ile
ekonomi arasında sağlam bir ilişki bulunmaktadır. Özetle
program geliştirmenin ekonomik temelleri, programların
içinde bulunduğu ekonomik koşullara uygun olmasını ve
ekonomik kalkınmayı desteklemesini ifade eder ve maddi
olanakları, üretken birey ve toplumu ve girişimci bireyleri
içerir.

Psikolojik temeller; insanların gelişim
özelliklerinin ve öğrenme ilkelerinin incelenerek, eğitim
ortamlarının etkili bir biçimde düzenlenmesini ve öğretme
yoluyla öğrenmenin verimli bir biçimde
gerçekleştirilmesini sağlar. Geliştirilecek olan programda;
hedeflerin belirlenmesi aşamasında, hedefleri eğitimle
oluşturabilirlik ve ulaşılabilirlik açısından belirlemede
psikolojik bilgilerden yararlanılır. Geliştirilecek olan
programın; bireyin bedensel ve zihinsel gelişim
özelliklerine uygunluğu açısından psikolojinin
bulgulardan yararlanılması gerekir. Daha yalın bir
anlatımla program geliştirmenin psikolojik temelleri,
bireylerin, ilgi, istek, beklenti ve gereksinimlerinin dikkate
alınması ve bireyin çok yönlü olarak geliştirilmesi
bağlamında öğrencilere yol göstermeyi, öğrencilerin yeti
ve yeteneklerini en yüksek sınırına kadar geliştirmeyi ve
bireyi akademik ve sosyal açıdan başarılı ve mutlu kılmayı
içerir. Ayrıca öğrenme sürecinin düzenlenmesi ve uygun
araç-gereçlerin seçimi ve kullanılmasında programın
psikolojik temellerinden yararlanılır

Felsefi temeller; her eğitim programının
dayandığı bir felsefi görüş yani “Niçin eğitiyoruz?”
sorusuna yanıt aradığımız bir temeli vardır. Bu felsefi
görüş program geliştirme çalışmalarına yön verir. Eğitimin
felsefi temelleri eğitim etkinliklerinde hangi unsurların
önemli olduğu, neyin üzerinde ne kadar durulacağı ya da
neyin ihmal edilmemesi gerektiğine karar vermede etkin
rol oynar. Ayrıca program tasarımı ve aday hedeflerin
belirlenmesi aşamasında, yenilerinin eklenmesinde,
hedeflerin iç ve dış tutarlılığının denetlenmesinde,
hedeflerin önem sırasına konulmasında felsefeden
yararlanılır. Özetle, program geliştirmenin felsefi
temelleri; hedeflerin belirlenmesi ve toplumdaki egemen
görüşlerin yansıtılması bağlamında bireylerin sorgulama,
eleştirme, tartışma ve araştırma becerileri kazanmasını
içerir

Dünya genelinde program geliştirme
çalışmalarında yararlanılan başlıca modeller;
• Taba Modeli
• Tyler Modeli
• Taba-Tyler Modeli’dir.

Öğrenme yaşantılarının merkeze alınarak
düzenlendiği, eğitim sürecindeki tüm ilgililerin sürece
katılmasının öngörüldüğü, program geliştirmede
tümevarım yaklaşımının izlendiği ve hedeflerin
kontrolünde süzgeçlerin kullanılmadığı modeldir. Model
altı ardışık aşamadan oluşmaktadır.
• İhtiyaçların belirlenmesi
• Amaçların belirlenmesi ve sınıflandırılması
• İçeriğin seçimi ve düzenlenmesi
• Öğrenme yaşıtlarının seçimi ve düzenlenmesi
• Neyin nasıl değerlendirileceğinin belirlenmesi
• Program öğelerinin sırası ve ilişkilerinin kontrolü

 En kapsamlı ve en akılcı modeldir. Taba’nın
modeline göre daha ayrıntılıdır. Programın “hedef” ve
“eğitim durumları” ögelerine ağırlık veren bu modelde
aday hedefer, süzgeçlerden (eğitim felsefesi, öğrenme
psikolojisi) geçirilir. Model sekiz ardışık aşamadan
oluşmaktadır;
• Konu alanı, Birey, Toplum
• Olası genel amaçlar
• Eğitim felsefesi, süzgeç, öğrenme psikolojisi
• Amaçların keskinleştirilmesi
• Öğrenme yaşantılarının seçimi
• Öğrenme yaşantılarının yönlendirilmesi
• Değerlendirmenin yapılması

Bu model Taba ve Tyler’ın ortaya koymuş
olduğu modellerin birleşimi niteliğindedir. Rasyonel
model olarak da adlandırılır. Türkiye’deki çalışmalarda da
temel alınan program geliştirme modelidir. Modelin
aşamaları şu şekildedir;
• İhtiyaçları belirleme
• Genel amaçları belirleme
• Amaçları saptama
• İçeriği seçme
• İçeriği düzenleme
• Öğrenme yaşantılarını belirleme
• Öğrenme yaşantılarını düzenleme
• Değerlendirme

Üç temel yaklaşım mevcuttur. Her bir yaklaşımda
da kendi içinde çeşitli tasarımlar bulunmaktadır:
• Konu merkezli program tasarımları
• Öğrenen merkezli program tasarımları
• Sorun merkezli program tasarımları

Konu alanını dikkate alan ve bireylerin içeriğe
yönelik bilgileri kazanmasını öngören en yaygın
yaklaşımdır. Başka bir deyişle konu alanını temel alan
program düzenleme yaklaşımıdır. Konu merkezli
yaklaşımlar kendi içinde farklı biçimlerde
tasarlanmaktadır. Bunlar Konu tasarımı, disiplin tasarımı,
disiplinlerarası tasarım, geniş alanlı tasarım ve süreç
tasarımıdır.

Konu tasarımı en eski tasarım biçimidir. Her
konu diğer konulardan ayrı biçimde tasarlanır. Konular
birbirinden kopuk, bağımsız bilgi kategorileri durumunda
ise de konular arasında mantıksal bir ilişki kurulmasına
öncelik verilmektedir.

Disiplin tasarımı konuların değil, dersin
tasarlanmasıdır. Her ders kendi başına bir tasarımdır. Her
ders kendi içinde en ince ayrıntısına kadar tasarlanır.
Öğretmen alanında uzmandır.

Disiplinlerarası tasarım tüm dersler arasında
ilişkinin kurulması mantığına göre oluşturulan tasarımdır.
Programda yer alan tüm dersler arasında ilişki kurulur.
Yani, Sosyal bilgiler dersindeki bir tema, Türkçe, Resim,
Beden Eğitimi, Müzik ve Din Kültürü vs. derslerinde de
işlenir.

Geniş alanlı tasarım: Birbirine benzer nitelikteki
bir kaç dersin en temel konuları birleştirerek yeni isimle
tasarlanır. Örneğin Fizik, Kimya ve Matematik vb.
derslerin birleşimine Fen Bilimleri denmektedir. Tarih,
Coğrafya ve Vatandaşlık vb. derslerin birleşiminden
Sosyal Bilgiler dersi üretilmiştir. İlkokul ve ortaokulda
kullanılan program tasarımlarıdır. Çünkü çocuk dünyayı
bu dönemde bütün olarak algılar. Bu nedenle dersler
birleştirilerek sunulur. Bilgiler derinlemesine değil, daha
yüzeysel olarak verilir.

Süreç tasarımı tüm öğrencilerin en iyi şekilde
öğrenmesini sağlamak için tüm derslerde kullanılacak bir
yöntem belirlenir. Buna “ortak öğrenme yolu” denir ve
tüm öğretmenler dersleri aynı yöntemle işler. Türkiye’de
“Okul Öncesi” alanında oyunla öğretim biçiminde
kullanılmaktadır.

Öğrenciyi dikkate alan ve öğrencilerin ilgi,
gereksinim ve beklentilerini temel alan öğ- renen merkezli
yaklaşımdır. Başka bir deyişle öğrencinin etkin katılımını
temel alan program düzenleme yaklaşımıdır. Öğrenen
merkezli yaklaşımlar kendi içinde farklı biçimlerde
tasarlanmaktadır. Bunlar;
• Çocuk merkezli tasarım
• Yaşantı merkezli tasarım
• Romantik tasarım
• Hümanistik tasarım’dır.

 Bu tasarımın savunucuları, öğrencinin en iyi
biçimde öğrenebilmesi için etkin duruma geçirilmesi
gerektiğini öne sürmüşlerdir. Onlara göre öğrenme,
öğrencinin yaşantısından ayrılmamalıdır, birbiriyle
bağlantılı olmalıdır. Öğrencinin ilgisi ve gereksinimleri ön
plandır.

Bu tasarım da çocuk merkezli tasarımlar gibidir.
Ancak çocukların gereksinimleri ve ilgilerinin önceden
tasarlanamayacağı düşüncesinden hareketle eğitim
programı çerçevesinin tüm çocuklara göre
planlanamayacağı ileri sürülür.

Okulun işlev ve yapısının gözden geçirilip
değiştirilmesini ileri sürer. Öğrencinin doğasına uygun
eğitim sistemini savunur. Kişiye özel eğitim ya da bireysel
eğitim kavramlarını ön plana çıkartan tasarımdır.

Bu tasarımın özünde davranışçı kuramın
öğrenmeyi yalnızca etki-tepki ilişkisi ile açıklamasına
karşı çıkarak öğrenmenin daha karmaşık bir olgu
olduğunu; başka bir deyişle öğrencinin ilgi, gereksinim,
beklenti ve hazırbulunuşluğunun dikkate alınması
gerektiğini savunur.

Toplumun karşılanmamış gereksinimlerini
dikkate alan ve bireylerin problem çözme becerilerini
geliştirmeyi öngören yaklaşımdır. Başka bir deyişle
toplumda yaşanan sorunları temel alan program
düzenleme yaklaşımıdır. Sorun merkezli yaklaşımlar
kendi içinde farklı biçimlerde tasarlanmaktadır. Bunlar;
• Yaşam koşulları tasarımı
• Çekirdek tasarımı
• Toplumsal sorunlar ve yeniden kurmacılık
tasarımı’dır.

Bu tasarımda programlar öğrencilerin, toplumun
değişen yaşam koşullarına uyum sağlamasını
kolaylaştırmak amacıyla hazırlanır. Konular, toplumun
yaşamına göre düzenlenmeli, öğrenciler öğrendiklerini
yaşamlarında bizzat kullanmalıdırlar. Öğrencinin
toplumun değişen koşullarına uyumunun sağlanması
hedeflenir.

Programda merkeze alınan bazı konular vardır.
Konular sorunsal nitelikte olup program bu toplumsal
konuların çevresinde şekillenir. Öğrenci içinde yaşadığı
çevreyi ve toplumu laboratuvar gibi görüp toplumsal
sorunlara bu laboratuvarda çözümler üretmesini teşvik
eder. İş birliğine dayalı öğrenme ön plandadır. Konular
ayrı ayrı öğretilmeyip dersler arası bağ kurularak öğrenme
temel alınmıştır.

Toplumsal değişimin merkezi okuldur. Bu
tasarımla hazırlanan programlar toplumu yeniden
yapılandıracak (değişimi destekleyecek) hedefler ortaya
koymalı, toplumsal değişimi hızlandırıcı nitelik
taşımalıdır. Konular güncel toplum sorunlarına göre
değişebilmekte, öğretmenler de toplumsal değişimi
sağlayan kanaat önderi konumundadır.

Bu süreç dört temel aşamada gerçekleşir;
Planlama, Tasarlama, Programın Denenmesi ve
Değerlendirme.

 Bu aşamada ağırlıklı olarak çalışma gruplarının
oluşturulması, çalışma gruplarının planları hazırlaması ve
gereksinim analizinin yapılarak gereksinimlerin
belirlenmesi beklenir.

 Program geliştirme sürecinde üç grup görev
almaktadır:
• 1.Grup: Program Karar ve Koordinasyon Grubu
• 2.Grup: Program Çalışma Grubu
• 3.Grup: Program Danışma Grubu

 Program karar ve koordinasyon grubu, ilgili
bakanlığın ya da kurumun resmî ve formel liderliği altında
oluşturulması gereken gruptur. Bu grubun temel işlevi,
hangi alanlarda ve öğrenim düzeyinde program geliştirme
çalışmaları yapılacağına karar vermek, ülkenin başat
eğitim felsefesinin bu programlara yansıtılmasını
sağlamak, hazırlanan programların uygulamasının kabul
ya da değiştirilmesi için karar organı olarak görev yapmak
ve tüm program geliştirme çalışmalarında koordinasyonu
yürütmektir. Bu grubun oluşturulması ve
koordinasyonunun sağlanması, her düzeyde eğitim
programlarının hazırlanması ve geliştirilmesi çalışmaları,
Millî Eğitim Bakanlığının sorumluluğunda yapılmalıdır.

Program karar ve koordinasyon grubunda şu
üyeler yer almaktadır:
1.Milli Eğitim Bakanlığı temsilcileri
• İlgili genel müdürlük temsilcileri
• Talim-terbiye kurulu temsilcisi/leri
• Teftiş Kurulu temsilci/leri
2.Öğretmen örgütlerinin temsilcisi
3.Konu alanı ile ilgililer
• Konu alanı öğretmenlerinin temsilcileri
• Kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri
• Meslek odası ve birliği temsilcisi
4.Veli temsilcileri
• Okul-aile birliği temsilcisi
• Okul koruma derneği temsilcisi
• Öğrenci velisi temsilcisi
5. Öğrenci temsilcisi
6. Program geliştirme temsilcisi

 Programların hazırlanması, uygulanması,
değerlendirilmesi ve geliştirilmesine dönük tüm
etkinliklerde sürekli görev alan komisyondur. Programın
her aşamasından bu grup sorumludur. Program geliştirme
sürecinde ürünü yani program tasarısını ortaya koyacak
olan ve en yoğun çalışmaları yapan bu grupta, görev
alacak üyeler genellikle şunlardır:
• Eğitimde program geliştirme uzmanı
• Eğitimde ölçme ve değerlendirme uzmanı
• İlgili konu alanı uzmanı
• İlgili konu alanı öğretmenleri

 Danışma grubu, program geliştirme sürecinde
ortaya çıkabilecek bilimsel sorunlara ilişkin olarak,
alanlarıyla ilgili danışmanlık hizmeti verebilecek
uzmanlardan oluşur. Ortaya çıkacak gereksinime göre
eğitim uzmanlarından danışmanlık alınır. Bu grupta yer
alacak üyeler şunlardır:
• Eğitim felsefecisi
• Eğitim psikoloğu
• Eğitim sosyoloğu
• Eğitim ekonomisti
• Eğitim denetçisi
• Okul yöneticisi
• Eğitim teknoloğu
• İletişim uzmanı
• Eğitim planlamacısı

 Gereksinim, mevcut durum ile olması gereken ya
da istenilen durum arasındaki farklılıktır. Bir bakıma,
“Ne” ile “Ne olmalı?” arasındaki farktır. Okulun veya
programın gelişimi için yapılacak çalışmalarda
kullanılacak tüm veriler oluşturulmadan önce, okulda veya
programda hangi alanlarda gelişime gereksinim olduğunun
belirlenmesi gereklidir.

Gereksinim Analizi, mevcut durum ile ulaşılmak
istenilen durum arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla
izlenecek bir süreçtir. Karşılanmayan gereksinimlerin
içerikleri, ne oldukları, sunulan ürün ve hizmetin elde
edilmesindeki engeller, yapılacak gereksinim analizi ile
ortaya çıkacaktır.

Gereksinim belirleme yaklaşımları:
• Farklar yaklaşımı
• Demokratik yaklaşım
• Analitik yaklaşım
• Betimsel yaklaşım’dır.

Bu yaklaşım gözlenenle beklenen başarı
düzeyleri arasındaki farkı ortaya çıkarır. Bu yaklaşıma
göre gereksinim, beklenilen beceri düzeyi ile var
olan/gerçek beceriler arasındaki farkla ortaya çıkar. Bu
farkın boyutu mevcut bir problemin varlığını ya da
yokluğunu ortaya koymaya yarar. Farkın boyutu, şiddeti
ve miktarı, gereksiniminin ne kadar olduğunu ve ne kadar
tanımlanması gerektiğini gösterir. Başka bir deyişle fark
ne kadar çoksa gereksinim o kadar fazla ve şiddetli
demektir. Beklenenler, normlar ve standartlardır. Normlar
ve standartlardan yararlanarak gereksinimden doğan
problemin ortadan kaldırılması yolları aranır. Okullar ve
eğitim birimleri genellikle bu yöntemle gereksinim
değerlendirmesi yoluna gider.

Çoğunluğun, baskı ya da referans grupları diye
ifade edilen demokratik temsil gücü olan örgütler ya da
toplulukların belirledikleri durumlar ya da bu gruplar
tarafından istenen değerler ve değişiklikler söz konusudur.
Bu yaklaşımın en kritik özelliği birçok insanın gereksinim
belirleme süreci içinde olmasıdır. Bir grubun
çoğunluğunun istekleri, ilgileri ve yetenekleri dikkate
alınarak program hedefleri belirleniyorsa demokratik
yaklaşım benimsenmiş demektir.

Ulusal ve uluslararası koşullara bağlı
değişmelerle ilgili yönelimlerin incelenmesi ve gelecekte
karşılaşılacak olası durumlardan yola çıkarak gereksinimin
belirlenmesi sürecidir. Analiz ve değerlendirmelerin
yapılması için uzmanlık gereklidir.

Gereksinim, bir bilginin ya da yeterliğin
varlığının getirisi ile yokluğunun zararının
karşılaştırılması ile belirleniyorsa betimsel yaklaşım
dikkate alınmıştır. Bu, belirli olgu ya da eğitim
yaşantılarından ortaya çıkan durumla ilgilenen gereksinim
analizi yaklaşımıdır.

Gereksinim belirleme teknikleri şunlardır:
• Delphi
• PROGEL/DACUM
• Meslek Analizi
• Kaynak tarama
• Görüşme/mülakat
• Gözlem
• Ölçme araçları/testler

Delphi, konuyla ilgili uzmanlar grubunun, akılcı
ve yazılı bir yaklaşımla ortak görüşlerinin alınmasıdır.
Birbirinden bağımsız ve habersiz uzman görüşlerinden
ortak görüşler çıkarılmaya çalışılır. Bu teknik planlama,
politikalar geliştirme, olayları ve eğilimleri kestirme ve
standartlar oluşturma amacıyla kullanılır.

DACUM gereksinim analizi olarak
kullanılabilmektedir. Kullanım amacı bir mesleği veya o
mesleği yürütmek için gerekli anahtar noktaları
tanımlamaktır. Analiz çalışmasında üzerinde çalışılan
meslekten 5-12 arası konusunda deneyimli kişilerin
oluşturduğu bir komite ve tecrübeli bir DACUM
uygulayıcısı bulunur.

Bir mesleğin gerektirdiği işler belirlenerek bu
işler gerçek işlem basamaklarına ayrılır. Bunlar beceri,
bilgi, mesleki tutum ve alışkanlıklardan oluşur. İşin
gerektirdiği bu özellikler analiz edilerek o meslekte ne
gibi yeterliklere gereksinim duyulacağı belirlenir.

Literatür taraması, rapor değerlendirme, mevcut
programların incelenmesi ve arşiv inceleme biçimleri
bulunmaktadır.

Program geliştirme sürecinin planlama
aşamasında yapılan uygulamaların daha ayrıntılı ve işe
dönük hâle getirildiği bölümü tasarlama aşamasıdır. Bu
aşamada programın ögeleri olan hedef, içerik, eğitim
durumları ve değerlendirme aşamaları belirlenir.

• Eğitim hedefleri:
• Okulun rolünün ve sorumluluklarının
belirlenmesini
• Okul politikasının belirlenmesini
• Öğretimin yönlendirilmesini
• Öğretim ortamında öğrencilerin hangi
yaşantılardan geçeceğinin belirlenmesini
• Ölçme ve değerlendirme etkinliklerinin nasıl
olacağını gösterir.

Eğitim hedefleri belirlenirken:
• Eğitimin genel hedefleri
• Toplumun gereksinimleri
• Programın geliştirdiği konu alanının özellikleri
• Eğitilecek bireylerin gelişim düzeyleri
• Bireylerin eğitim gereksinimleri dikkate
alınmalıdır.

Öğrenci davranışına dönüklük
• Açıklık-seçiklik
• Kenetlilik
• Genellik
• Tutarlılık
• Bitişiklik
• Ürüne dönüklük
• Ulaşılabilirlik

Hedefler (dikey hedefler) uzak hedef, genel hedef
ve özel hedef olmak üzere üçe ayrılabilir. Özel hedefler de
kendi içinde (yatay hedefler) bilişsel, duyuşsal ve
devinişsel alan olmak üzere sınıflanır.

Eğitimde hedef kavramı yatay boyutta bilişsel,
duyuşsal ve devinişsel olarak sınıflandırılır

Genel olarak bilginin zihinsel süreçlerden geçirilerek
elde edilmesi ve günlük yaşamda kullanılmasını içeren
öğrenme alanıdır. Zihinsel becerileri geliştirmeye dönük
hedeflerdir. Bilişsel öğrenme alanı, Bloom’un
taksonomisine göre 6 alt basamaktan oluşmaktadır:
• Bilgi
• Kavrama
• Uygulama
• Analiz
• Sentez
• Değerlendirme

Duyuşsal alan insanın duygularını içeren
davranışları ifade eder. Başka bir deyişle; insana
kazandırılmak istenen duygular, tercihler, değerler, ahlaki
kurallar, istek ve arzular, güdüler, yönelimler duyuşsal
alanın kapsamına girer.

Duyuşsal alan aşamalı olarak beş ana basamağa
ve alt basamaklara ayrılmıştır Bu basamaklar şunlardır:
• Alma
• Farkında olma
• Almaya açıklık
• Kontrollü-seçici dikkat
• Tepkide bulunma
• Uysallık
• İsteklilik
• Doyum
• Değer verme
• Değeri kabullenme
• Değeri yeğleme
• Değere adanmışlık
• Örgütleme
• Değeri kavramsallaştırma
• Değeri örgütleme
• Kişilikleştirme
• Genellemiş örüntü
• Niteleme

Bireyin fiziksel yeterliklerini kullanarak yapmış
olduğu öğrenilmiş davranışlar devinişsel alan kapsamına
girer. Devinişsel alan davranışlarının temelinde öğrenilmiş
olma koşulu vardır. Eğitimin hedefleri arasında yer alan
devinişsel becerilerin karmaşıklık ve zorluk derecesi
birbirinden çok farklıdır. Okullarda kalem tutma gibi
oldukça basit ve kolay becerilerin kazandırılması hedef
alınabileceği gibi bir müzik aletinin çalınması gibi
karmaşık ve zor becerilerin kazandırılması da hedeflenmiş
olabilir. Basamakları şunlardır;
• Uyarılma
• Algılama
• Bedensel kurulma
• Kılavuz denetiminde yapma
• Kılavuzlayanla yapma
• Kendi kendine yapma
• Beceri haline getirme
• İstenilen nitelikte yapma
• İstenilen nitelik ve sürede yapma
• İstenilen nitelik, süre ve yeterlikte yapma
• Duruma uydurma
• Yaratma

Hedefleri yazarken kullandığımız üç temel
yaklaşım bulunmaktadır. Bunlar:
• Aşamalı hedef yazma yaklaşımı
• Yeterliğe dayalı hedef yazma yaklaşımı
• Modüler hedef yazma yaklaşımıdır.

İçeriğin şu özelliklere sahip olması gerekir:
• Hedef davranışlarla ve kendi içinde tutarlı
olmalıdır.
• Öğrencilerin gelişim düzeyine uygun olmalıdır.
• Güncel ve bilimsel açıdan doğru olmalıdır.
• Öğrencilerin ön bilgilerine ve geçmiş
yaşantılarına uygun olmalıdır.
• Uygulanabilir, kullanılabilir ve yararlı olmalıdır.
• Öğrenilebilir ve gerçek yaşamla ilişkili olmalıdır.
• Sistematik olmalı ve öğrenciyi düşünmeye
yöneltmelidir.
• Değerlendirilebilir olmalıdır.
• Öğrenme konuları ve etkinlikleri birbirleriyle
tutarlı ve ilişkili düzenlenmelidir.
• İçerik düzenlemelerinde somuttan soyuta,
basitten karmaşığa, kolaydan zora, yakından
uzağa olarak sıralanabilir.

İçeriğin düzenlenmesinde kullanılan yaklaşımlar
şunlardır;
• Doğrusal yaklaşım
• Sarmal yaklaşım
• Modüler yaklaşım
• Piramitsel yaklaşım
• Çekirdek yaklaşım
• Konu ağı-proje merkezli yaklaşım
• Sorgulama merkezli yaklaşım

 Bir eğitim programında yer alan hedef ve hedef
davranışlarla, program içeriğinin iki boyutlu bir çizelge
üzerinde gösterilmesine Belirtke Tablosu, diğer bir
tanımla Hedef- İçerik Çizelgesi denir (Demirel, 2006).
Belirtke tablosunun oluşturulması üç aşamada gerçekleşir:
• Öğretim hedeflerini belirleme
• Ders içeriğini belirleme
• İki boyutlu çizelgeyi hazırlama

Program geliştirme sürecinin planlama
aşamasının üçüncü ögesi olan öğretme-öğrenme süreci ya
da eğitim durumları belirlenirken “nasıl” sorusuna yanıt
aranır. Öğrenciler için “öğrenme yaşantıları düzeneği”
öğretmenler için “öğretme yaşantıları düzeneği” ya da
“bireyi etkileme gücünde olan iç ve dış koşullar”
biçiminde ifade edilen öğretme-öğrenme süreci, hedef
davranışların öğrenciye kazandırılmasında kullanılan
uyarıcıların düzenlenip işe koşulmasıdır. Öğrencilere
istendik hedefleri kazandırmak için yapılan etkinlikleri,
öğrenme zamanını, yöntem ve teknikleri, öğrenme
ortamının özelliklerini, araç-gereçleri, materyalleri,
öğretim hizmetinin niteliğini etkileyen ipucu-pekiştirme-
katılım-dönüt-düzeltme değişkenlerini içeren
değişkenlerin tümüdür. Burada temel olan, öğretim
etkinliklerinin hedefleri gerçekleştirici bir biçimde
örgütlenmesi ve öğrenciye sunulmasıdır.

Eğitim durumları ögesinin birçok özelliği
bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
• Öğrenciye uygunluk;
• Hedefe uygunluk
• İçeriğe uygunluk
• Ekonomiklik
• Öğretim ilkelerine uygunluk
• Tutarlılık

• Dersin hedeflerine uygun olmalıdır.
• Konunun özelliklerine ve sınıf ortamına uygun
olmalıdır.
• Basit, sade ve anlaşılır olmalıdır.
• Öğrenci gelişim ve öğrenim özeliklerine uygun
olmalıdır.
• Gerçek yaşamı yansıtmalıdır.
• Öğrenciye alıştırma ve uygulama fırsatı
sağlamalıdır.
• Dayanıklı olmalıdır.
• Güncellenebilir olmalıdır.
• Kullanılan öğretim yöntemine uygun olmalıdır.
• Teknik açıdan doğru ve hatasız olmalıdır.
• Olabildiğince birden fazla duyu organına hitap
etmelidir.

“Hedeflere ne kadar ulaştık?” sorusuna yanıt
aradığımız bölüm eğitim programının değerlendirme
ögesidir. Eğitim süreci sonunda öğrencinin hedefdavranışları
kazanıp kazanmadığını, kazandıysa ne ölçüde
kazandığını belirlediğimiz bölümdür. Yani değerlendirme
ögesi program hedeflerinin gerçekleşme düzeyini
belirleme sürecidir.

Gereksinim analizinin yapılması, gereksinimi
karşılamak üzere hedeflerin belirlenmesi, hedeflere
ulaştıracak içeriğin oluşturulması, içeriğin en etkin
biçimde öğrencilere sunulması ve hedeflere ne düzeyde
ulaşıldığının belirlenmesi için geliştirilen ölçme
araçlarının hazırlanması ve belirlenmesinden sonra eğitim
programının hazırlanması tamamlanmış olur ve ortaya
program tasarısı ortaya çıkmış olur. Bu tasarının etkili
olup olmadığı ve aksayan bir yönünün olup olmadığı
programın denemesi yapılmadan bilinemez. Bir
programdaki eksiklikleri fark edebilmek ve hataları
düzeltmek için programdan dönüt alınması gerekir. Bu
noktada programlar değerlendirilerek devamlılığı sağlanır.
Programların devamlılığının sağlanması için dönütler çok
önemlidir.

Gereksinim analizinin yapılması, gereksinimi
karşılamak üzere hedeflerin belirlenmesi, hedeflere
ulaştıracak içeriğin oluşturulması, içeriğin en etkin
biçimde öğrencilere sunulması ve hedeflere ne düzeyde
ulaşıldığının belirlenmesi için geliştirilen ölçme
araçlarının hazırlanması ve belirlenmesinden sonra eğitim
programının hazırlanması tamamlanmış olur ve ortaya
program tasarısı ortaya çıkmış olur. Bu tasarının etkili
olup olmadığı ve aksayan bir yönünün olup olmadığı
programın denemesi yapılmadan bilinemez. Bir
programdaki eksiklikleri fark edebilmek ve hataları
düzeltmek için programdan dönüt alınması gerekir. Bu
noktada programlar değerlendirilerek devamlılığı sağlanır.
Programların devamlılığının sağlanması için dönütler çok
önemlidir.

Bunlar;
• Program yetişek tasarısına bakarak
değerlendirme
• Eğitim ortamına bakarak değerlendirme
• Başarıya bakarak değerlendirme
• Erişiye bakarak değerlendirme
• Öğrenmeye bakarak değerlendirme
• Ürüne ve yan ürüne bakarak değerlendirme

Gereksinim, mevcut durum ile olması gereken ya da istenilen durum arasındaki farklılıktır. Bir bakıma, “Ne” ile “Ne olmalı?” arasındaki farktır. Okulun veya programın gelişimi için yapılacak çalışmalarda kullanılacak tüm veriler oluşturulmadan önce, okulda veya programda hangi alanlarda gelişime gereksinim olduğunun belirlenmesi gereklidir. Bunun içinde detaylı gereksinim analizine gereksinim duyulmaktadır. Gereksinim Analizi, mevcut durum ile ulaşılmak istenilen durum arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla izlenecek bir süreçtir. Karşılanmayan gereksinimlerin içerikleri, ne oldukları, sunulan ürün ve hizmetin elde edilmesindeki engeller, yapılacak gereksinim analizi ile ortaya çıkacaktır. Gereksinimlerin belirlenmesi ile programda belirlenen hedeflerin toplumun beklentileri ile uyumlu olup olmadığı, programın hedeflerinin doğru belirlenip belirlenmediği ortaya konur; yalnızca hedeflerin değil içeriğin ve programın diğer ögelerinin düzenlenmesinde veri sağlar. Burada önemli bir noktada şudur ki, gereksinimlerin en iyi biçimde karşılanması gerçek gereksinimin ne olduğunun saptanmasına bağlı olmasıdır.

Gereksinimler belirlenirken şu üç soruya yanıt aranır:

• Toplumun beklenti ve gereksinimleri nelerdir?
• Bireyin gereksinimleri nelerdir?
• Konu alanı ile ilgili gereksinimler nelerdir?

Bu üç soruya yanıt ararken program geliştirme komisyonunda yer alan üyelerin kullanabilecekleri gereksinim belirleme yaklaşımları ve gereksinim belirleme teknikleri bulunmaktadır.