Yaşlılık; fizyolojik değişimler, psikososyal faktörler ve kronoloji gibi farklı kıstasların tanımlamada göz önünde bulundurulduğu bir dönem olarak kabul edilmektedir.

Yaşlanma bir süreçtir, anne karnında başlar ve bir daha durmaz. Bu süreç boyunca, hücre, doku, organ ve sistemlerde, geriye dönüşü olmayan yapısal ve fonksiyonel değişiklikler meydana gelir. Yaşlanma genetik, çevresel faktörler, yaşam tarzı, beslenme şekli, kronik hastalıklar ve bedenimizin bu hastalıklarla başa çıkma becerisine göre bireysel farlılıklar gösterir. Yaşlanma, kişinin yalnız dış görünümünde değişiklik olarak düşünülmemelidir. Bunun yanı sıra yaygın ağrılar, zihinsel durgunluklar, fonksiyonel yetersizlikler, topluma ait olamama ve izole edilme duyguları, meslek ve statü kaybı, içe dönme gibi fiziksel, sosyokültürel, ekonomik ve ruhsal değişimlerin de görüldüğü bir süreçtir.

Yaşlı birey; kronik sorunları olan, homeostazisi kolay bozulan, uzun süreli değişikliklere uyum sağlaması zaman alan, adaptasyon kapasitesi azalmış bireydir.

1. Kronolojik yaş: Doğumdan başlayarak içinde bulunulan zamana kadar geçen yılların toplamıdır.
2. Biyolojik yaş: Yaşlanmaya bağlı olarak insan vücudunun yapı ve fonksiyonlarında meydana gelen değişikliklerdir.

Dünya Sağlık Örgütünün 1998 yılı raporuna göre kronolojik yaş sınıflandırması;

• 45 – 59 yaş arası orta yaş,
• 60 – 70 yaş arası yaşlılık,
• 75 – 89 yaş arası ileri yaşlılık,
• 90 yaş ve üzeri ise ihtiyarlık olarak belirtilmiştir.

Yaşlılık döneminde derinin incelmesi ve esnekliğini yitirmesi, boyun kısalması, kas kuvvetinin azalması, kemiklerde kalsiyum kaybına bağlı olarak kemik yoğunluğunun azalması, görme ve işitmede problemler gibi çok sayıda fizyolojik değişim gözlenmektedir.

Yaşlılık dönemini etkileyen psikososyal faktörler arasında ekonomik problemler, emeklilik, çocukların evden ayrılması, yakınların kaybı ve sosyal rollerde azalma gibi çeşitli yaşam olayları bulunmaktadır.

Bir hastalık ya da problemin uzun süredir yaşanması kronik olarak adlandırılır.

Homeostazis insan vücudunun iç dengesini tanımlar.

Bir değişikliğe uyum sağlama sürecine adaptasyon denir.

Adaptasyon sağlanamadığında uyum problemleri, umutsuzluk, depresyon, sinirlilik ve kaygı gibi çeşitli psikolojik sorunlar görülebilir.

Yaşlı bireyin; sağlık ve tıbbi tedavi öyküsü, sistemlere ilişkin fonksiyonel durum ve kayıpları, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirme düzeyi/yeterliliği, fiziksel ve hareket kapasitesi, bilişsel, zihinsel, sosyal ve psikolojik
durumudur.

Yaşlı birey, sistemlerde meydana gelen yapısal ve fonksiyonel değişiklere uyum sağlayabiliyor ve yaşamını normal olarak sürdürebiliyorsa buna normal yaşlanma süreci denir.

• Kamburluk varlığında, kollar aşağı doğru sarktığından dolayı normalden uzun gibi görünür ve dışarıdan bakıldığında bir vücut asimetrisi göze çarpar.
• Total vücut su oranının azalması, yağ oranının artması ve hareketsizliğin artmasına bağlı olarak vücut ağırlığında bir artış görülebilir.
• Fazla kilolar özellikle orta ve ileri yaşlarda, kasların performansını azaltır.
• Artan yük nedeniyle eklemlerde ağrıların oluşmasına yol açabilir.
• Kardiyovasküler sistem (kalp ve damar sistemi) başta olmak üzere karaciğer, böbrek, pankreasın fizyolojisinde bozulmalara neden olabilir.
• Ya da tam tersi olarak öğün hazırlama becerisinin kaybolması, emekliliği takiben ekonomik durumun kötüleşmesi, duyusal problemler nedeni ile yemekten keyif almamaya bağlı olarak ciddi zayıflık da görülebilir.
• Refleksleri ve sinir iletim hızları genellikle yavaşlamıştır, buna bağlı olarak yürüme, yazı yazma, eğilme/kalkma gibi pek çok aktivitede yavaşlama görülebilir.
• Hem deride meydana gelen değişiklikler hem de duyu ile ilgili sorunlar nedeni ile ısı değişikliklerine
  adaptasyon güçleşir. Bu nedenle aşırı sıcak ya da soğuğa maruz kalmamalıdırlar.
• Özellikle duyu kaybı olan şeker hastası yaşlılarda sıcak/soğuk uygulamalar, sıcak/soğuğa direk temas ciddi yaralanmalara neden olabilir.

Bireyin omurgalardan öne doğru eğik, dizlerde ve bacaklarda bükülme eğilimine Fleksiyon Postürü denir.

Normalde yetişkin bireyde bir taraftan kemik yapımı, diğer taraftan kemik yıkımı gerçekleşir. Kemik yapımı ile yıkımı paralel ve dengeli bir seyir takip eder. Bu nedenle kemik kaybı olmaz. Ancak yaşın ilerlemesiyle birlikte, kemik yapımı ve yıkımı arasında denge bozulur. Yapım, yıkımı karşılayamaz hâle gelir. Bu nedenle hem kemik kitlesinde hem de kemik kuvvetinde bir azalma ortaya çıkar. Buna bağlı olarak kemikler daha zayıf ve kırılgan hâle gelir, bu duruma osteoporoz (kemik erimesi) denir.

• Femur (uyluk kemiği) boynu
• El bilek eklemi
• Omurgalar

Bilinen bir kaza ya da yaralanma olmaksızın yaşlılarda bazen tesadüfen fark edilen kırıklar oluşur. Yoğun kemik kayıplarının olduğu bölgelerdeki bu kırıklara patolojik kırık denir.

Kemik erimesi özellikle vitamin-D miktarının azalması sonucu kemik yapıda kalsiyumun azalması ile gelişmektedir. Ayrıca, kalsiyum dengesini düzenleyen paratroid ve troid hormonlarının salgılanmasının azalması veya kemik hücrelerinin bu hormonlara hassasiyetinin azalması ve kemik dokuda kan akımının azalmasıyla hormonların kemik dokuya ulaşamaması da kemik erimesinin nedenleri arasındadır.

Kemik dokusu kayıpları nedeniyle; boy kısalması, diş kayıpları, kemiklerde kırılmalar, bacaklarda eğrilikler ve kamburlaşma gelişebilir.

Kadınlar 20, erkeklerde ise 23-25 yaş en yüksek boy uzunluklarının ulaşıldığı yaşlardır. Bu yaşlardan sonra giderek boylarda kısalma başlar.

1. Eklem kıkırdaklarının ve özellikle omurlar arası disklerin bozulması,
2. Kemik kitle ve kuvvetinin azalmasına bağlı olarak kemiklerin deforme olması,
3. Kas gücünde azalma,
4. Dimdik duramama.

Dışarıdan gelen bir kuvvetle yaralanmaya travma denir.

Kas lifi sayı ve hacminin azalması, kasın zayıflamasına atrofi denir.

Belli bir hareketin açığa çıkması için bir ya da daha fazla kasın doğru zamanlama ile çalışmasına koordinasyon denir.

İskelet kaslarında, ortalama 25 yaşından itibaren çok yavaş bir tempo başlayan, yaş arttıkça hızlanarak devam eden atrofi gözlenir.

Yaşlı kaslara yeterince kan taşınması güçleşir, büyüme
hormonu ve testosteron seviyesi azalır. Fiziksel aktivitenin azalması ya da uzun süreli yatak istirahati kas kitlesinin daha da azalmasına yol açmaktadır. Bu nedenlerle de kas gücünde ve koordinasyonunda azalmalar gelişmektedir.

Farklı nedenlerle eklemlerin belli bir pozisyonda uzun süre kalmasına bağlı olarak, sınırlı ya da kaybolmuş harekete kontraktür denir.

• Tüm liflerin miktarında azalma olur.
• Eklemleri birbirine bağlayan ligamentlerin (bağlar) elastikiyetlerini kaybetmeleri sonucu eklemlerin hareket kabiliyetleri azalır.
• Bağlar daha çabuk yırtılabilir, yırtıldıklarında da daha yavaş iyileşirler.
• Bağ dokusu hücrelerinden olan yağ hücrelerinin sayısında ve hacminde de giderek artma olur.

• Çabuk yorulma,
• Düşme ve yaralanma riski
• Kırık riski
• Ağrı
• Fiziksel hareketlerde bozulma
• Denge
• Yürüme sorunları
• Atrofi
• Artroz
• Skolyoz
• Osteoporoz
• Dejeneratif artrit

Yaşlılarda en sık ölüm ve özürlülük nedeni kardiyovasküler hastalıklardır.

Kalbin yapısı ve fonksiyonlarındaki yaşa bağlı olarak gelişen değişiklikler ve fiziksel inaktivite (hareketsizlik) yaşlılarda kalp yetmezliğine neden olan risk faktörleridir.

Yaşlının egzersiz sırasındaki kardiyovasküler fonksiyonlarını etkiler ve pozisyona bağlı hipotansiyon gelişebilir. Ayrıca, maksimum kalp hızında azalma, kalp kası esnekliğinde azalma, kalp çevresindeki yağ dokuda artma, kalbin pompalama yeteneğinde azalma ve kalp ritminde bozulma görülebilir.

Vücuttaki kanın kalbe gönderilmesini sağlayan toplardamarlardaki sorunlara bağlı, bacaklarda ödem görülebilir ve bazen yaşlıların kardiyoloji polikliniklerine başvurmalarının ilk nedeni bacaklarındaki şişlikler olabilir.

Ateroskleroza bağlı olarak damar duvarları daha kalın ve daha az elastik hâle gelir. Aterosklerotik damarlar kalınlaşır, sertleşir ve sonunda tıkanır. Ateroskleroz sonucu yaşlılarda hipertansiyon, felç ve koroner arter hastalığı görülme riski artmaktadır.

• Aşırı kolesterol (LDL kolesterolün yükselmesi)
• Şişmanlık
• Egzersiz azlığı
• Beslenme alışkanlıkları
• Şeker hastalığı

Kan damarlarındaki daralma, kan dolaşımını engeller ve bu iç organları ve beyni olumsuz etkiler. Kalp kasları yeterli beslenemez ve kalp kasları dokuları yavaş yavaş ölür, kalp krizi gelişir. Kalp krizi ya da felç/inme damar tıkanıklığının yol açabileceği en kötü durumlardır.

Ateroskleroz içinde yağ bulunduran tabakaların (plaklar)
oluşumu ile atardamarlarda darlık ve sertliğe neden olan bir durumdur.

Akciğerin elastikiyetinin azalması, göğüs duvarının sertliğinin artması ve solunum kaslarının zayıflamasına bağlı olarak yaşlılarda akciğer fonksiyonları azalır. Bu değişikliklerin sonucunda; yaşlı nefes alıp vermede zorlanır, daha kısa ve yüzeysel solunum yapar. Ayrıca CO2'ce (karbondioksit) zengin kanın akciğerlerde temizlenme yeteneğinde ilerleyici azalma olabilir. Sigara içmek bu değişimleri oldukça hızlandırır.

Akciğerlerin iç yüzeyini kaplayan silia denen yapılar tarafından yapılan süpürme tarzındaki hareketlere silial aktivite denir.

• Bronşiollerde daralma
• Alveollerde genişleme
• Epitel hücrelerinde değişiklikler
• Trakea ve bronş kıkırdaklarında kemikleşme
• Lenf dokusunda azalma
• Plevrada (akciğer dışını saran zar) kalınlaşma

• Kifoskolyoz
• Kosta ve kıkırdaklarda kemikleşme
• Omurgalar arası eklem osteoartriti
• Diyafram, boyun ve göğüs kaslarında atrofi
• Kaburgalar arası kaslar göğüs genişlemesine daha az iştirak ederler.
• Nefes alma abdominal kaslara bağımlıdır.

• Nefes verme sırasında akciğerler tamamen boşaltılamaz ve içeride hava kalır (rezidü hava). Bu durum bir sonraki soluk alma sırasında daha az havanın akciğerlere alınmasına neden olur.
• Akciğerin esneme yeteneği azalır.
• Ventilasyon (nefes alıp-verme)/perfüzyon (temiz-kirli kan değişimi) dengesi bozulur.
• Silia hareketleri yavaşlar.
• Öksürük refleksi, kuvveti azalır.
• Hipoksi (dokularda O2 yetersizliği) görülür.

Sekresyon; salgılama, absobsiyon; emilim demektir.

Üriner sistemdeki yapısal ve fonksiyonel değişikliklere bağlı olarak idrarı tutama üriner sistemdeki yapısal ve fonksiyonel değişikliklere bağlı olarak idrar tutamama durumu inkontinans (idrar kaçırma) olarak tanımlanır.

Yetersiz sıvı alımına bağlı, vücudun susuz kalması ve sıvı-elektrolit dengesinin bozulmasına dehidratasyon denir.

• Böbreklerin dokusu küçülür, böbreğe kan akımı azalır.
• Sekresyon normal absorbsiyon yeteneği azalır ve ilerleyici şekilde olarak nefron kaybı görülür.
• Hücresel ve dolaşımla ilgili nedenlerle idrar süzülme hızı yavaşlar.
• Böbreğin, idrarı süzme ve sodyum tutma yeteneğinde azalma ve susuzluk algılanmasındaki yetersizlik nedeniyle sıvı elektrolit dengesizlikleri gelişebilir.
• Mesane kapasitesi azalır; mesane kasları idrar yapmanın dışında da kendiliğinden bazen kasılıp idrar yapma hissi uyandırır, gece sık idrara çıkma görülebilir. Yaşlılarda mesane kaslarının zayıflaması, boşaltılamayan idrar miktarının artmasına ve bunun sonucunda idrar kaçırma ve idrar yolu enfeksiyon sıklığının artmasına neden olur.

Yaşlı bireylerde idrar yolu enfeksiyonun en sık nedeni idrar katateri uygulamalarıdır.

Bazal metabolizma hızı; Canlının tam dinlenme sırasında, kas hareketi yapmadan, vücuttaki canlılık olaylarının
(solunum, kan dolaşımı, vücut ısısının kontrolü, hücre büyümesi ve yenilenmesi, beyin ve sinir fonksiyonları) sürmesi için yaktığı enerji miktarıdır.

• Halsizlik, yorgunluk
• Menapoz, antropoz
• Glikoz intoleransı
• İnsülin direnci
• Tip 2 diyabet
• Hipotiroidzm (troid hormonunun yetersizliği)
• Hiperparotroidzm (parothormonun aşırılığı)

Besinler mideye ulaştıktan sonra, yemek borusundan ağza doğru geri kaçmasına gastro-özofagal reflü denir.

• Mide elastikiyetinde azalma ve gastro-özofagal reflü artışı
• Laktaz (süt enzimi) üretimi azalması ile süte reaksiyon gelişmesi
• Bağırsak hareketlerinin yavaşlaması
• Kan akımı ve bazı enzimlerin etkinliğinin azalması

Dilin üstünde bulunan çıkıntılı, kabarcıklı dokuya papilla denir.

Gerçek organların yerini tutan ve onların işini görmesi için yapılan yapay araçlara protez denir.

• Tükürük salgısının yaşla birlikte azalmasına bağlı olarak ağız kuruluğu görülmektedir.
• Çene kemiğinde osteoporoz ve çiğneme kaslarının zayıflamasından dolayı besinler yeterince parçalanamaz.
• Dildeki papilla sayısının azalmasına bağlı
  olarak acı, tatlı, ekşi, tuzlu ve keskin tatların saptanmasında ve ayırımının yapılmasında
  yetersizlik olur.

Özellikle alt çenede diş kayıpları görülebilir. Bunun sonucunda; dişlerin araları açılır, bu bölgelerde besin artıkları birikir ve bakteriler çoğalır. Bu değişiklikler dişlerde duyarlılığı artırmakta, ağız içinde çürükler oluşturmakta ve sonuçta diş kayıpları görülebilmektedir. Yaşlı bireylerde sıklıkla karşılaşılan eksik, çürük, kırık dişler ağız sağlığını, kalp-böbrek gibi organların sağlığını etkilemekte ve beslenmeyi bozmaktadır.

Peristaltik hareket; iç organlarda sürekli devam eden, ritmik, kasılma gevşeme hareketidir.

60 yaşından sonra yemek borusu özellikle alt kısmında peristaltik hareketler azalırken yemek borusu içi basınç özellikle kadınlarda artar. Bu durum yutma güçlüğü ve besin kaçağını tetikler. Özellikle besin kaçağı ya da yemek yerken konuşan bireylerde, yemek borusu ve soluk borusu arasındaki kapak açık kalacağından besinler soluk borusuna kaçabilir. Bu, besinlerin akciğerlere kaçmasına ve ani ölüme kadar götürebilecek ciddi solunum problemlerine sebep olabilir.

Midede yara açılmasına peptik ülser denir.

Sindirim sisteminde en erken (20 yaşından itibaren) ihtiyarlamaya başlayan organ midedir. Elastikiyetinin azalması, midenin daha yavaş boşalmasına ve buna bağlı olarak gastroözofajiyel reflüye neden olabilir. Mide mukozasındaki yetersizliğe bağlı olarak mukus oluşumu azalır, peptik ülser riski artar ve B12 vitamin eksikliği yaşanabilmektedir. Süt enzimi üretimi azalmasına bağlı süt ve süt ürünlerine karşı duyarlılık gelişmesi sonucu, özellikle fazla süt tüketen yaşlılarda aşırı gerginlik ve ishal görülebilir. Bunu yaşayan yaşlı, diyetle kalsiyum alımını kısıtlar. Mide sindirimin yavaşlamasına bağlı olarak besinler uzun süre midede kalır ve yaşlı doygunluk/hazımsızlık hisseder. Bunun sonucu olarak da öğün atlama, porsiyon küçültme gibi sağlıklı beslenmeyi olumsuz etkileyecek davranışlar gelişebilir.

Bağırsak hareketlerinde yaşa, kronik hastalıklara ya da çoklu ilaç kullanımına bağlı metabolizmanın yavaşlaması, sıvı alımında ve fiziksel harekette azalma, beslenme değişiklikleri ve yetersiz beslenmeye bağlı olarak konstipasyon (kabızlık), diyare (ishal) gibi emilim bozuklukları oluşabilmektedir.

• Bağırsak kas tabakasının tonus ve koordinasyonunun bozulması
• Ritmik kasılıp gevşemelerin azalması
• Gaitadaki su oranının ve gaitanın rektal (bağırsakların son noktası) algılanmasının azalması
• Hareketsiz yaşam

• Posalı (lifli) besin alımı artırılmalı.
• Her gün düzenli tuvalet alışkanlığı kazanılmalı.
• Aktivite düzeyinin artırılmalı.
• Gerektiğinde hekim önerisi ile bağırsak hareketlerini artırıcı ilaçlar kullanılabilmektedir.

• Kabızlık
• 80 yaş üzeri olmak
• Kadın cinsiyet
• İdrar kaçırma
• Hareketsizlik
• Bunama
• Nörolojik hastalıklar

Bir sinir hücresi gövde, dentrit ve aksonlardan oluşmaktadır.

Yaşlanmayla beraber beynin belirli bölgelerinde sinir hücresi kaybı daha fazla görülürken bazı bölümleri korunur. Beyin ağırlığı azalır, sulkuslar (beyin dokusundaki oluklar) genişler, beyin dokusu küçülür. Sinir liflerinde uyarı iletimi yavaşlar, refleksler zayıflar. Ateroskleroz ve dolaşım bozukluğuna bağlı serebral kan akımı azalır. Sinir hücreleri arasında bilgi geçişini engelleyen; amiloid, senil plak, nörofibriler yumak oluşumu artar. Böylece öğrenme, hafıza, bilgileri organize etme gibi bazı bilişsel becerilerde gerileme görülebilir.

• Nöron(sinir hücresi) kaybı olduğu için o nöronların taşıdığı bilgilerin bir diğer nörona taşınması yani nöronlar arası bilgi akışında sorun vardır.
  • Bu nedenle yaşlı birey, neden/sonuç, zaman/mekân, olay/kişi bağlantılarını ya da iki farklı olay arasında bağlantı kurmakta zorlanabilir.
•  Nöron kayıpları olduğu için merkezî (beyin) ve periferal (uzantısal, uç) sinir iletim
  sorunları yaşanabilmektedir. Buna bağlı olarak yaşlılarda dışarıdan gelen uyaranlara yanıt verme hızı yavaşlar.
  • Ayağına çivi batan biri önce ağrı hisseder, bu ağrı bilgisi beyne ulaşır ve beyin ele oradan uzaklaş komutunu verir. Genç bir birey ayağını hemen çekerken yaşlı birey bilginin beyne geç ulaşması ve beyinden ayağını çek komutu geç geldiği için ayağını hemen çekemeyecek belki de ciddi yaralanma gelişecektir.
•  Düzeltme reaksiyonları zayıflar. Bunun sonucu olarak yaşlı beklenmedik bir durumla karşılaştığında (yürürken biriyle çarpışmak gibi), yeni duruma hemen
  uyum yapıp kendini toparlayamaz ve düşebilir.
• Sinir iletim hızı yavaşladığı için; yaşlı birey daha yavaş hareket eder, küçük adımlarla ve yavaş yürür.

Sinir yapısını bozan değişikliklere bağlı olarak yaşlı bireylerin çoğunluğunda uyku sorunları da görülmektedir. Uyku süresi ve kalitesinde değişiklikler olur. Yaşlı, uykuya dalmakta zorlanabilir, gece çok kez ya da sabah çok erken uyanabilir. Uykusuzluğa bağlı gün içinde dikkat dağınıklığı, yorgunluk, çevresel uyaranlara tepkisiz kalma ya da sinirlilik hâli görülebilir.

Depresyon yaşlılık döneminde sık karşılaşılan bir sorundur. Beyinde meydana gelen hasarlar, yalnızlık özellikle eş kaybı, emeklilik (statü ve parasal kayıp), evinden ayrılarak kurum bakımına gereksinim duyması, ani gelişen bir sağlık problemine bağlı olarak başka birinin yardımına gereksinim duyma zorunluluğu, kendine bakım aktivitelerinde beceriksizlik yaşlılık döneminde görülen depresyonun nedenleri arasında sayılabilir.

Şeker hastalığına bağlı, duyu kaybı ve ayaklarda yara oluşmasına diyabetik ayak denir.

• Uzuv kaybı/ kaybedilen uzvun fonksiyonunun kaybı
• Uzun süre yatak istirahatı ve yatak komplikasyonları (bası yarası, akciğer enfeksiyonları, kontraktür…..) gelişme riski
• Bağımsız hareket etme yeteneğinin ortadan kalkması
• Başka birine bağımlı olma gerçeği
• Proteze uyum süreci ve protezle yaşam

İnsan vücudunda lenf düğümleri, dalak, timüs bezi ve bademcikler gibi bazı yapılar vücudu dışarıdan gelip hastalığa neden olan bakteri ve virüslere karşı koruyan bazı kan elemanlarının oluşmasını sağlar.

• Kalbin iç zarının bakteri ya da virüs gibi bir ajanla bulaşarak hasta olması (endokardit)
• Enfeksiyöz ishal
• Menenjit
• Septik artrit (bakterilerin eklem içine yerleşmesi sonucu eklemin ağrılı ve şiş olma durumu)
• Açıklanamayan ateş

Endokardit tipik olarak ağız gibi vücudun diğer bir kısmından gelen bakteriler veya diğer mikroplar kan dolaşımına yayılıp kalbe yerleştiğinde oluşur. Tedavi edilmezse kalp kapakçıklarını hasara uğratabilir veya parçalayabilir ve ölümcül sonuçlar doğurabilir.

Enfeksiyöz ishalde, ciddi sıvı ve elektrolit kaybı vardır ve bazen yaşlıda bilinç bulanıklığına kadar giden ciddi sonuçları olabilir.

Lenfosit, bir lökosit (akyuvar) türüdür. Doğal öldürücü hücreler olarak da bilinir ve doğal bağışıklığın bir parçası sayılırlar. Vücudun tümörlere ve virüslerle bulaşmış hücrelere karşı savunmasında işlev görürler.

Bir canlının savunma sisteminin kendi vücut hücrelerine de saldırması ve kendi vücut hücrelerini yok etmeye çalışmasına otoimmün hastalık denir.

Lökosit (akyuvar), kemik iliğinde üretilir. Vücudu bulaşıcı hastalıklara ve yabancı maddelere karşı koruyan akyuvarlar, bağışıklık sisteminin önemli bir bölümünü oluştururlar.

Yaşlanmayla birlikte kemik iliği azaldığı için; anemi ya da pıhtılaşma sorunları yaşanabilmektedir. Bunun yanı sıra yaşlılarda, hastalığa neden olan faktörleri zararsız hâle getiren antikor cevabı azalırken vücudun kendi organ ve dokularıyla savaşan antikor cevabı arttığından dolayı otoimmün hastalıklar bu grupta daha sık görülmektedir.

Yaşlılarda, bağışıklık hücrelerinin kanser hücreleri, bakteri ve diğer yabancı cisimler ile savaşma hızları azalmıştır. Yaşlılarda kanser sıklığının artmasının nedenlerinden biri bağışıklık sisteminin zayıflamasıdır. Ayrıca bağışıklık sistemi zayıflığında, özellikle yatağa bağlı yaşlılar için çok önemli bir sorun olan yara iyileşmesinde gecikme olur.

Yaşlanma ile fizyolojik değişikliklerin en belirgin olarak hissedildiği organ gözdür.

• En önemli değişiklikler lenste olmaktadır. Yaşlının lens elastikiyeti ve kornea duyarlılığı kaybolmuştur. Buna bağlı olarak
• Görme netliği azalmakta ve görme için daha fazla ışığa ihtiyaç duyulmaktadır.
• Işık değişikliklerine uyum güçleşmektedir.
• Renk ayırım yeteneği azalmaktadır.
• Değişikliklerden biri de gözden beyine giden sinir hücrelerinin sayısındaki azalmaya bağlı olarak gölge ve tonlardaki farklılıkların ve çok ince detayların fark edilmesindeki zorluklardır.
• Görme alanlarında hareket eden ince siyah benekler ve gözyaşı salgısının azalmasına bağlı kuru göz gelişimi de sağlık yönünden önemli olmayan ancak yaşlıyı rahatsız edebilen diğer değişikliklerdir.
• İrisin rengi kaybolur.

• Genetik
• İklim koşulları
• Diyabet

Genç yaşta yumuşak olan gözlerdeki lens, yaşlılıkta sertleşir. 40’lı yaşlara gelindiğinde ise şekil değiştirme yeteneğini kaybeder. Bu nedenle yaşlılar okumakta ve yakını görmekte zorlanır. Presbiyopi adı verilen bu durumu tersine döndürecek herhangi bir egzersiz veya ilaç yoktur. Gözün odaklanmasına yardım için okuma gözlüğü gerekir.

Glokom (göz tansiyonu), göz içi basıncın yüksek olmasına bağlı olarak görmenin etkilendiği ciddi ve sinsi bir hastalıktır.

Glokom katarakta yol açabilir. Bu durumda katarakt ameliyatı ile beraber glokom ameliyatı yapılması gerekebilir. Glokom tedavi edilmediği takdirde körlüğe yol açabilecek bir hastalıktır.

Gözyaşındaki azalma; göz kuruluğu, gözlerde yanma, batma, yabancı cisim varlığı hissine yol açabilir.

• Kohlear tüylü hücrelerde zayıflık,
• İşitme nöronlarında azalma
• Östaki kanalında tıkanıklık
• Kulak kiri
• Enfeksiyonlar

Yaşlanma sürecinde, cilt altı yağ dokusunun azalmasına bağlı olarak deri; daha ince, daha elastik, kuru ve kırışıktır. Uzun yıllar herhangi bir koruma olmaksızın güneşe maruz kalınması cildi sert ve daha kırışık hâle getirir. Cilt altı yağ dokusu, bir yastık görevi yaparken güneş ışınlarına karşı koruma ve ısı yalıtımı görevlerini üstlenmektedir. Bu dokunun inceldiği yerlerde kırışıklıklar artar, soğuğa tolerans azalır. Cilt altı sinir sonlanmalarının sayı ve fonksiyonları azaldığından, derinin duyarlılığı azalır, yaralanmalar artar. Ter bezleri ve cilt altı kan akımının azalmasına bağlı olarak vücuttan ısı kaybı azalır, vücut kendini soğutamaz ve derideki yaralar daha geç iyileşir. Pigment üreten hücre (melanosit) sayısı da azaldığından, derinin ultraviyole (UV) ışığa karşı özellikle de güneş ışığına karşı korunması azalır. Cildi dış etkilere karşı bariyer gibi koruyan kıllarda da azalma ve beyazlaşma gözlenir. Bu nedenle, dermatoz, deri tümörleri gibi hastalıklara daha yatkındırlar.

Epidermisin yenilenme hızının 70 yaşlarında % 30-50 arasında azaldığı tespit edilmiştir. Yaşlılarda küçük çarpmalarda deride hemen yüzeysel soyulmalar gözlemlenir. Gençlerde küçük yaralar ortalama 3 haftada iyileşirken 70 yaşlarında bu süre 5 haftaya çıkabilmektedir. Pigment üreten hücreler bu tabakadadır ve yaşlanmayla azalır.

Yaşlanma sürecinde, derinin dermis tabakasında incelme olur. Elastik lifler ilerleyen yaşla birlikte bir miktar azalır ve zamanla parçalanmaya başlar. Bu nedenle yaşlanmayla birlikte deri gevşek, kırışık ve incelmiş bir hâl alır. Deri altı tabakasındaki yağ dokusunun da incelmesiyle yaşlılar, çevre sıcaklığındaki hafif düşmelerden etkilenirler.

Yaşlılarda deri altı dokudaki yağ miktarı yüz, el, sırt, ayak bileği ve ayak tabanında incelirken erkeklerde karın bölgesinde, kadınlarda kalça ve uyluk bölgelerinde kalınlaşır yani yağ birikimi artar. Deri altı yağ dokusu kadın ve erkeklerde adölosan çağa geçince artmaya başlar. Bu artış 60 yaş civarına kadar devam eder, daha sonra gerilemeye başlar.

• Uçuklar
• Cilt kanseri
• Mantar ve diğer deri hastalıkları
• Nasır
• Tırnak kalınlaşması
• Tırnak kıvrılması

• Beyinde meydana gelen bazı değişiklikler
• Kronik hastalıklar ya da kansere bağlı şiddetli ağrı varlığı
• Yaşam alanındaki değişiklikler

Yaşlılarda gün içinde kısa süreli uyumalar ve gecede yedi saatten az uyuma düşmelere, yürüme güçlüğü ve bilişsel dengesizliğe neden olmaktadır.

Yaşlılarda gün içi uykululuk hâlinin en sık nedenlerinden biri uyku sırasında nefes
almanın kısa süreli olarak durmasıdır.

Kişinin mevcut hastalık tanıları, bu tanıların ne zaman konulduğu, aldığı tedaviler, hangi ilaçları kullandığı mutlaka sorgulanmalıdır. Aynı anda sıklıkla birden fazla hastalık tanısı için çoklu ilaç kullanımı polifarmasi olarak tanımlanır ve yaşla birlikte artar. Yaşlılar çoklu ilaç kullanımları ve bunların yan etkileri ile ilişkili çok sık hastaneye yatarlar ve bu durum bazen ölümcül olabilir. İlaç listesinin dikkatlice gözden geçirilmesi istenmeyen ilaç etkileşimlerini önlemek ve ilaç yan etki reaksiyonlarından kaçınmak, maliyeti azaltmak için gereklidir. Bazen de sorun olarak değerlendirdiğimiz uykusuzluk, denge kusuru, iştahsızlık gibi bazı problemler sadece kullanılan bir ilacın yan etkisi olarak ortaya çıkmış olabilir.

Yaşlı bireylerde vücut kitle indeksinin (VKİ) 22’nin altında olması beslenme bozukluğunu gösterebilir.

Fonksiyonel durum, “bir kişinin görevlerini yerine getirebilmesi ve günlük yaşam aktivitelerinin (GYA) gerektirdiği karmaşık sosyal rollerini karşılayabilmesi” olarak tanımlanmaktadır.

• Beslenme
• Kontinans (idrar/gaita tutma)
• Transfer
• Tuvalet kullanma
• Giyinme
• Yıkanma

• Yemek hazırlama
• Alışveriş yapma
• Telefon kullanma
• İlaçlarını alma
• Transport
• Ev korunması
• Finans

• Barthel’in GYA ölçeği, kolay uygulanması ve kısa sürmesi açısından yaşlıları değerlendirmek için sıkça kullanılır. Belirlenen aktivitelerin hasta tarafından bağımsız veya yardımla yapılmasına göre puanlanır. Ne kadar az puan alınırsa temel günlük yaşam aktiviteleri o kadar bağımsızdır.
• Lawton-Brody tarafından geliştirilen destekleyici günlük yaşam aktivitelerini değerlendiren ölçek de alanda kullanılmamaktadır.

• Yürüme ve denge bozuklukları
• Hipotansiyon
• Baş dönmesi
• Önceki düşme hikâyesi
• Sedatif ilaç kullanımı
• Korku
• Beceri azalması
• Nörolojik yetersizlikleri
• İnme hikâyesi
• Demans
• Görme bozuklukları
• Kas-iskelet sistemi ve postür problemleri
• Yürüme yardımcısı kullanmak
• ? 4 ilaç kullanımı

• Islak zemin
• Kapılarda eşik bulunması
• Banyo, tuvalet ve yatak yanında tutunacak desteklerin olmaması
• Yetersiz aydınlatma
• Yerde ve çevrede sabit olmayan objelerin varlığı
• Uygun olmayan ayakkabı kullanımı

Akciğerlerde balgam birikmesi ve enfeksiyon gelişmesine, böbreklerde taş oluşumuna, kontraktür ve yatak yaralarının gelişmesine katkı sağlar.

• "Zamanlı Kalk ve Yürü Testi" her klinikte uygulanabilecek kolay bir testtir. Hasta kollarını kullanmadan oturduğu yerden kalkar, 3 metre yürür, döner, tekrar oturur. 15 saniye ve daha uzun süren uygulamalar GYA’ da bozukluk ve düşmeler ile uyumlu bulunmuştur.
• Tinetti Performans ve Mobilite Değerlendirmesi (POMA) denge ve yürüyüş değerlendirmesinde kullanılan bir diğer testtir.

Demans gelişme nedenleri arasında % 60-70 oranıyla Alzheimer Hastalığı (AH) ilk sırada bulunmaktadır. Bunun dışında kan dolaşımına ilişkin bozukluklar, bazı tümörler de demansa neden olabilir.

Mini mental durum değerlendirme testi (MMSE, mini mental status examination)
yaşlı bireylerde, uyum, kayıt hafızası, dikkat ve odaklanma, hatırlama, konuşma, görsel/uzaysal yapılandırma becerilerini değerlendiren standart bir testtir. Bunun dışında, desen akıcılık testleri, kelime hatırlama, sayı sıraları hatırlama, şekil kopyalama gibi hafıza testlerinden de yararlanılabilir.

• Geriatrik Depresyon Skalası: Tek ve açık cevaplı (Evet/ Hayır) 15 sorudan oluşmaktadır. Türk toplumu için geçerli formu olması ve kısa sürede tamamlanması sağlık çalışanları arasında tercih edilme nedenidir.
• Yesavage Geriatrik Depresyon Skalası
• Hamilton Depresyon Ölçeği
• Hamilton Anksiyete Ölçeği

• Sosyal ağ (sosyal ilişkiler ve bağlantılar)
• Sosyal destek
• Subjektif iyi olma ve mutluluk
• Bakıcı yükü
• Değerler ve tercihler
• Sosyal kaynaklar (gelir, ev durumu, mal varlığı)

1. Hastalık ve sakatlığın olmaması
2. Bilişsel, fiziksel fonksiyonların ve yaşam kalitesinin yüksek olması
3. Yaşam olaylarına aktif katılım

Brummel-Smith, ideal yaşlanmayı "Kişinin tatmin-manevi ve tıbbi şartlara rağmen fiziksel, fonksiyonel, bilişsel, duygusal, sosyal ve ruhsal alanlarda çalışabilmesi için kapasite" olarak tanımlamıştır.

• Kişisel bakımın yeterli ve sağlık kurallarına uygun yapılması
• Düzenli egzersiz
• Dengeli beslenme
• Sigara/ Alkol alımının azaltılması
• Sosyal destek ve tatminkâr kişisel ilişkiler
• Uyku kalitesinin iyileştirilmesi
• Bulmaca çözme, satranç gibi kognitif aktiviteyi canlı tutacak hobilerin devamı ya
  da kazandırılması

• D vitamininden yararlanmak için güneşlenmek gerekiyorsa bu günde 10-15 dakika ile sınırlandırılmalıdır.
• İç ortamın ısısı güvenli seviyede sürdürülmeli, yaşlının direkt temas edeceği soba/elektrik sobası gibi ısıtıcılar yerine kaloriferli ortamlar tercih edilmelidir.
• Yaşlı ortama göre ne ince giyinip üşümeli ne de kalın giyinip terle su kaybetmemelidir.
• Deri bütünlüğü mutlaka korunmalıdır.
• Deri kuruduğu için haftada 1-2 kez yumuşak sabun ile banyo önerilir.
• Kullanılan şampuan veya sabunlar alkol içermemeli, yağ oranları yüksek olmalıdır.
• Banyo suyu çok sıcak olmamalıdır.
• Banyodan sonra vücudun, özellikle parmak araları gibi kapalı kalacak alanlarının, iyice kurulanması mantar enfeksiyonlarının önlenmesi için önemlidir.
• Banyodan sonra cildin kurumaması için yağlanması ve dolaşımın artması için masaj yapılması önerilmelidir.

Yaşlıların saçları incedir ve kolay kırılırlar. Bu nedenle saçların çok sık şampuanlanmaması, alkol içermeyen sabun/şampuan kullanılması gerekir.

Ayak bakımında ılık su tercih edilmeli, nasır ve tırnaklar ılık suda bekletilmeli, üzerine vazelin sürülmeli, ponza taşı ile ovularak yumuşatılmalı, tırnaklar düz olarak kısaltılmalıdır. Çıplak ayakla dolaşmaması, pamuklu, sıkmayan çoraplar ve ayağı kavrayan terlik kullanımı önerilmelidir. Yaşlılarda tırnaklar özellikle ayak tırnakları mantar enfeksiyonlarına bağlı olarak kalın ve serttir. Bu nedenle kesilmeleri oldukça zordur. Tırnakların düz ve ucunun deri dışında bırakılarak kesilmesi son derece önemlidir. Aksi takdirde tırnak batması oluşur ve gelişen enflamasyon mevcut tırnak
enfeksiyonunun tüm ayağa yayılmasına neden olabilir.

• Yaşlıların diş kaybının yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak görülmesi
• Diş bakımının pahalı, ağrılı, sık ve uzun kontrolleri gerektirdiğinin düşünülmesi
• Dişleri olmayan yaşlıların diş kontrolüne gitme gereksinimi hissetmesi

• Doğal dişler varsa florür içeren diş macunu ile fırçalanmalıdır. Fırçalama ile diş
  etlerindeki kan akımı hızlandırılır ve sağlıklı dokunun korunması sağlanır.
• Düzenli diş ipi kullanılmalıdır.
• Yaşlanmayla birlikte ağız içindeki organizmalar dil üzerinde beyaz bir tabaka oluşturur, oluşan bu tabakanın fırçalanarak temizlenmesi gereklidir.

• Protezin tüm yüzeyleri fırçalanmalı, sonrasında su dolu bir kabın içine koyup kapağı kapatılmalıdır.
• Gün içinde protezin altına yemek artıkları kaçarsa mutlaka akşam beklenmeden temizlenmelidir.
• Protez kişinin uyanık olduğu süre boyunca takılmalıdır. Özellikle dişlerini sıkan
  bireylerde gece boyu diş etlerine bası olacağı için yatmadan önce çıkarılmalı, temizlenmeli, uygun bir kaba konmalı ve sabah tekrar takılmalıdır. Kişi proteziyle birlikte uyumayı tercih ediyorsa günde en az 4 saat protezi çıkartmalı ve protezi temizlemelidir.
• Dişler çıkarıldıktan sonra mutlaka yumuşak bir fırçayla diş etleri ve dil üzeri fırçalanmalı ya da ağız solüsyonla çalkalanmalıdır.
• Protez dişler hastanın ağzına tekrar takılmadan önce hastanın ağız içi mutlaka fırçalanmalı ve su ile iyice durulanmalıdır.
• Protez dişler ağız içine yerleştirilirken önce üst dişler sonra alt dişler yerleştirilmelidir.

Diş kaybını yaşlanmanın doğal süreci olarak kabul ederek protez kullanmayan yaşlı hastalarda, yüzde ve dudaklarda çöküntü, ağızda büzülme ve dudak köşelerinden başlayan kırışıklıklar meydana gelebilir.

• Aerobik kapasite, kas kuvveti ve esnekliğinde artma
• Fiziksel performans ve fonksiyonda artma
• Kalp-damar fonksiyonunun iyileşmesi ve hastalık riskinde azalma
• Düşmenin ve kırık riskinin önlenmesi
• Beynin oksijenlenmesi ve uyanıklıkta artma
• Uyku kalitesinde artma
• Psikomotor beceride artma
• Endişe ve depresyonda azalma
• Yaşam kalitesinin artması

• Kalp hastalıkları
• Kanserler
• Diabetes Mellitus
• Hipertansiyon
• Görme ve işitme yetersizlikleri
• Ortopedik problemler

• Başlamadan önce mutlaka doktor kontrolünden geçilmelidir.
• Egzersiz öncesi kalp hızı ve kan basıncı mutlaka bilinmelidir.
• Egzersiz öncesi ve egzersiz sırasında sıvı alınmalıdır.
• Yaz aylarında özellikle yoğun egzersizlerden kaçınılmalıdır.
• Aşırı yorgunluk, solunum sıklığı, bayılma hissi, bacaklarda kramp egzersizi sonlandırma için kıstas olmalıdır.

• Metabolizma hızında azalma
• Doku ve kaslarda zayıflık
• Kemik yapımının durması, Osteoporoz
• Kan akımında yavaşlama
• Nefes alıp vermede güçlük
• Böbrek fonksiyonlarında yetersizlik ve taş oluşumu
• Trombus (pıhtı) oluşumu
• Eklemlerde kalıcı kısıtlılıklar
• Kabızlık
• Deri bütünlüğünde bozulma (dekübitüs ülserleri)

Ergonomi, günlük hayatta kullandığımız materyallerin bireyin vücut yapısına uyarlanmasıdır.

Hasta güvenliğinde en önemli koruyucu uygulamalardan biri ortaya çıkan fizyolojik
yetersizlikleri gidermeye yönelik yardımcı araçların (işitme aygıtı, gözlük, baston vb) sağlanmasıdır. Gözlüklerin camları çizik, kırık olmamalı, temiz olmalı ve çerçevesinin burun üzerine, sapının kulak arkasına tam oturması sağlanmalıdır. Baston, tripot (üçayaklı baston), ve walker (yürüteç) gibi kullanılacak destekler; vücut ağırlığının bir kısmını alır, yer ile temas yüzeyini genişletir ve dengenin sağlanmasında, düşmelerin önlenmesinde çok yarar sağlar. Bu nedenle yaşlıların sağlık durumlarına göre devamlı ya da yürüyüşlerde ve alışverişlerde kullanması önerilir. Bu desteklerin elle tutulan bölümleri avuç içine yerleşebilir nitelikte, gövdesi sağlam, uç kısımları kaymayacak maddeden yapılmalıdır.

• Yaşlı ve ailesi ile iş birliği yapılarak sevdiği besinler hazırlanmalıdır.
• Sıcak ya da soğuk yeme alışkanlıklarının öğrenilerek lif, vitamin ve mineral içeren ve kabızlığı önleyen besinlerin yeterince tüketilmesi sağlanmalıdır.
• Besinlerin görünümü çekici hâle getirilmelidir.
• Öğünler sık ve porsiyonlar küçük olmalıdır.
• Dengeli ve yeterli beslenme sağlanmalıdır (gün içinde protein, karbonhidrat ve yağların hepsinden yeterli miktarda tüketilmelidir).
• Tat almadaki yetersizlik aşırı tuz ve şeker kullanımına neden olabileceğinden bu
  konuda yaşlı ve bakım verenler uyarılmalıdır.
• Su tüketimi en az 2 litre olmalıdır.

• Stres
• Hava kirliliği
• Radyasyon
• Egzoz gazları
• Böcek öldürücüler
• Endüstride kullanılan kimyasal maddeler
• İşlenmiş gıdalar
• Sigara dumanı
• Güneşin zararlı UV ışınları
• Alkolün vücuda girmesi

• 10 yılda bir tetanoz toksoidi (rapel)
• Her yıl eylül veya ekim aylarında influenza aşısı
• 5-7 yılda bir pnömokok aşısı

Antioksidanlar ve A, E, C vitaminleri birleşimleri ayrıca çinko, selenyum gibi vitaminlerden oluşan birleşimlerden göz sağlığını korumada yararlanılabilir.

Diabetes mellitus (DM), pankreasın insülin salgısının tamamen veya kısmen yetersizliği ya da eksikliği sonucunda meydana gelen hiperglisemi (kanda şekerin normalin çok üstünde bulunması) ile karbonhidrat, protein ve lipid metabolizmalarının bozulduğu bir hastalıktır.

• Kalıtım
• Şişmanlık
• Yanlış beslenme
• Az hareket etmek
• Enfeksiyonlar
• Yaş
• Yaşam biçimi
• Meslek

• Uygun bir diyet
• İlaç
• İnsülin
• Egzersiz

• Hayvansal yağlardan kaçınılmalı, zeytin, ayçiçeği, susam ya da koza yağı kullanılmalıdır.
• Fazla kilolar yavaş yavaş verilmelidir.
• Sakatat ve kırmızı et tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Balık tüketilmelidir (özellikle OMEGA-3 değerleri yüksek soğuk deniz balıklarının
  içindeki çoklu doymamış yağ ve yağ asitleri, damar sertleşmesini engeller, kan yağlarını ve kan basıncını düşürür, kanın sulanmasını sağlar.)
• Sarımsak tüketilmelidir (yüksek miktarda fosfor, potasyum, kükürt, çinko, orta miktarda selenyum, A ve C vitaminleri ile az miktarda da kalsiyum, magnezyum, sodyum, demir, manganez ve B kompleks vitaminlerini içerir).
• Alkol ve sigara alımı azaltılmalı ya da sınırlandırılmalıdır.
• Hazır, özellikle işlenmiş gıda tüketiminden uzak durulmalıdır.
• Egzersiz mutlaka bir yaşam tarzı hâline getirilmelidir (LDL’nin düşmesi, kan basıncının, damarların esnekliğinin ve kan akışının düzenlenmesinde etkilidir).

1. Değiştirilemeyen Faktörler:
   • Yaş
   • Cinsiyet
   • Aile öyküsü
2.  Değiştirilebilir Faktörler (çevresel faktörler):
   • Sigara ve alkol kullanımı
   • Radyasyona maruz kalma
   • Bazı virüsler
   • Kötü beslenme alışkanlığı
   • Gıdalardaki katkı maddeleri
   • Uzun süre güneş ışığına maruz kalma
   • Aşırı dozda röntgen ışınına maruz kalma
   • Bazı kimyasal maddeler (katran, benzin, boya maddeleri, asbest vb.)
   • Hava kirliliği

• Pıhtı (emboli) atması
• Hipertansiyon

• Şeker hastalığının ve tansiyonun kontrol altında tutulması
• Alkol ve sigaranın bırakılması
• Akdeniz diyeti uygulanması
• Stresten uzak durulması
• Hareketsizlikten kaçınılması

Dünya Sağlık Örgütü yaşam kalitesini, "Bireylerin içinde yaşadıkları kültür ve değerler sistemi içinde; amaçları, beklentileri, standartları ve kaygıları açısından, yaşamdaki pozisyonları algılaması" olarak tanımlamaktadır.

• Günlük yaşam aktivitelerinde yardıma muhtaç olmak
• İleri yaş
• Cinsiyet
• Medeni durum
• Uyku problemleri
• Özürlülük
• Fonksiyonel kısıtlılıkları
• Kötü sağlık durumu
• Çoklu ilaç kullanımı
• Sosyal güvencenin varlığı/yokluğu
• Kişinin yaşadığı ortam
• Yorgunluk
• Depresyon
• Ek hastalık varlığı

• Grup 1: Fiziksel uygunluğu olan, hastalığı olmayan ve fonksiyonlarında bağımsız
  yaşlılar
• Grup 2: Fiziksel uygunluğu olmayan, kronik hastalığı olan ve fonksiyonlarında bağımsız yaşlılar
• Grup 3: Fiziksel uygunluğu olmayan, kronik hastalığı olan ve fonksiyonlarında bağımsız olamayan yaşlılar

Yaşlı bireyde yaşam kalitesini geliştirmedeki birinci hedef sağlığı korumak ve hastalığa rağmen bireysel beceri düzeyini yükseltmek olmalıdır.