Asya ile Avrupa kıtaları arasında köprü vazifesi
üstlenen Anadolu; engebeli topoğrafık yapısı, konumu,
elverişli coğrafi özellikleri ve zengin doğal kaynakları
sayesinde en eski devirlerden itibaren çok farklı uygarlık
gelişmelerine tanık olmuştur. Yarımadanın insanlığa
sunduğu imkânların sonucu olarak birbirinden çoğu zaman
habersiz kurulan uygarlık merkezleri, aynı zamanda
birbirinden bağımsız Anadolu’nun ayrı köşelerinde
yaşamış, bu durum çoğu kez toplumların farklı gelişim
süreçleri geçirmelerine de imkân sağlamıştır. Bu özelliği
sayesinde Anadolu’yu bölgesel uygarlıklar ülkesi olarak
tanımlamak mümkündür (Çoban, 2013; 33-34).Yeme içme
kültürünün o bölgedeki toplumsal kültürle paralel geliştiği
görülmektedir. Yemek pişirme yöntemlerinden, pişirme
esnasında kullanılan araç gereçlere kadar birçok alanda
toplumsal kültürün izleri görülmektedir. Bunun yanında
bir bölgede yaşayan insanların yeme içme alışkanlıkları
çoğunlukla bölgenin coğrafi ve iklim şartlarından da
etkilenmektedir. Coğrafi koşullar ve iklim şartları o
bölgede tarım ve hayvancılığın gelişmesinde en önemli
belirleyicidir. Günlük yaşam içerisinde yenecek
yemeklerden özel günlerde sunulacak yemeklere kadar o
yörede yetiştirilen besin ürünlerinin yemek tariflerine
yansıdığı görülmektedir. Bir bölgede yetiştirilen ürün
sayısı ne kadar fazla ise o bölgedeki yemek tariflerindeki
zenginlik o denli yüksek olmaktadır. Tarımın az,
hayvancılığın yoğun olduğu dağlık bölgelerde yemek
tariflerinde genellikle etin yoğun olduğu görülürken İç
Anadolu Bölgesi gibi daha az yükseltinin olduğu
bölgelerde tahıl ve türevi ürünlere tariflerde daha fazla
rastlanmaktadır. Tarihin ilk çağlarından itibaren farklı
medeniyetlere ev sahipliği yapmış Anadolu toprakları
kültürel açıdan çeşitlilik içermektedir. Bu kültürel
çeşitlilik özellikle yemek kültüründe yoğun şekilde
hissedilmektedir. Örneğin Orta Asya’da yaşamış olan
göçebe Türk kabileleri et ve mayalanmış süt ürünleri,
Mezopotamya’dan göçler sonucunda gelmiş olan tahıl
ürünleri, Akdeniz kültüründen gelen sebze ve meyveler,
yemeklerde kullanılan ve Güney Asya ve Hindistan’dan
gelen baharatlar ile birleşerek zengin ve özgün bir mutfak
kültürünü doğurmuştur.

Buğday: İlk yetişme döneminde (ilkbaharda)
yağış ister. Olgunlaşma ve hasat döneminde kuraklık
gerekir. Bu özelliğinden dolayı Karadeniz kıyılarında
tarımı yapılamaz. Ayrıca düşük sıcaklıklardan dolayı
Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek yerlerinde tarımı
yapılamaz. Bunların dışında bütün bölgelerimizde tarımı
yapılabilir. Buğday üretimi iklimdeki karasızlıktan dolayı
bazı yıllar artarken, bazı yıllar düşer. Üretimin en fazla
olduğu bölgemiz İç Anadolu Bölgesi’dir. İç Anadolu
Bölgesi’nin Türkiye’deki buğday üretimindeki payı %34’e
yükselmiştir. İç Anadolu Bölgesi’nde ekmeklik buğday
5,43 milyon ton ve makarnalık buğday 760 milyon ton
üretilmektedir (Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu;
2013 yılı un sanayi sektör raporu). Nohut: İlk yetişme
döneminde yağış, hasat döneminde ise kuraklık
gerekmektedir. Türkiye iklim şartları genelde nohut
tarımına elverişlidir. Nohut un en fazla tarımı İç Anadolu
Bölgesi’nde yapılmaktadır. Fasulye: Yurdumuzda sulama
imkânı olan her yerde tarımı yapılabilir. Üretimde en
büyük paya sahip bölge İç Anadolu’dur. Şeker pancarı:
Belirli iklim ve toprak isteği yoktur. Sulama imkânı olan
her yerde tarı- mı yapılabilir. Üretimde birinci İç Anadolu
Bölgesi’dir. Arpa: Soğuğa ve sıcağa dayanıklıdır. Bundan
dolayı buğdayın yetişebildiği her yerde yetişir. Ayrıca
düşük sıcaklıktan dolayı buğdayın yetişemediği Doğu
Anadolu’nun yüksek yerlerinde de tarımı yapılabilir.
Üretim en fazla İç Anadolu Bölgesi’nde gerçekleşir.
Çavdar: Serin yayla iklimi ister. En çok yem sanayisinde
kullanılır. En fazla tarımı İç Anadolu Bölgesi’nde
gelişmiştir (http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-
99.pdf) Yeşil mercimek: Üretimi daha çok İç Anadolu
Bölgesi’nde yapılmakta olup üretimin %51’i sırasıyla
Yozgat, Çorum ve Ankara’da yapılmaktadır. Yeşil
mercimek üretiminde ilk sırada olan Yozgat ilinde üretim
1990 yılından 2003 yılına %75 oranında düşmüştür.
Yozgat ilinde yeşil mercimek üretiminin yerini şeker
pancarı, kuru soğan ve mısır almıştır
(http://www.ubk.org.tr/ziraat_rapor.pdf). İç Anadolu ve
çevresinde ayrıca bozkırların geniş yer kaplaması
nedeniyle koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvancılık
yaygındır.

İç Anadolu Bölgesi özellikle Orta Asya’dan
Anadolu’ya göç etmiş medeniyetlerin yerleşim alanı
olması nedeniyle tarihî özellikleri kültürel birçok alanda
devam ettirmektedir. Bölge, bu özelliği nedeniyle çok
zengin bir mutfak kültürüne sahiptir. Farklı medeniyetlerin
coğrafi ve iklim özellikleri ile birleşmesi sonucunda
zenginleşen İç Anadolu mutfak kültüründe Anadolu
tarihinde yer alan uygarlıkların özelliklerinin pek çoğunu
görmek mümkündür. Pastırma bu yiyeceklerin
önemlilerindendir. Orta Asya’da yaşayan Hunlar ve
Oğuzların, aylar süren savaş yolculuklarına çıkarken
yanlarına tuzlanmış eti aldıkları ve bu eti yol boyunca
yedikleri belirtilmektedir. Ancak atların eyerinde torba
içinde saklanan etin, yol boyunca eğer ve diğer düzenekler
tarafından sıkışıp ezilerek pastırma hâline geldiği ifade
edilmektedir. Bu nedenle ilk söyleyiş şekli “bastırma”
olan pastırma Selçuklular zamanında Anadolu’ya gelmiş
ve yapımı genellikle Kayseri yöresinde bir zanaat hâlini
almıştır (Kök, 2003: 110). Buğdayın kaynatılması ve
öğütülmesi ile elde edilen bulgur özelikle Doğu Anadolu,
Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgesi’nde
yaygın olarak kullanılmaktadır. Buğday ve buğdaydan
elde edilen ürünlerden yapılan yemekler halkın temel
besinlerinin başında gelmekle birlikte düğün, bayram gibi
özel günlerde yapılan yiyeceklerde de kullanıldığı
bilinmektedir. Düğün ya da bayramlarda yapılan keşkek,
aşure günü yapılan aşure, çocuk ilk dişini çıkardığında
yapılan diş hediğinin temel malzemesini buğday
oluşturmaktadır. Özellikle İç Anadolu’da düğünlerde
buğday ya da bulgurdan yapılan çorba veya yemekler
görülmektedir. Bölge halkının temel besin kaynaklarından
biri de beyaz un ve beyaz şekerdir. Bu nedenle bölgede
yağlanma sıklıkla rastlanan bir sağlık sorununu
oluşturmaktadır. Bu bölge halkının “elma tipi vücut”
denen şekilde şişmanlama riskini yükseltmektedir.
Bununla birlikte bazlama Anadolu’da yaygın olarak
yapılan sacda pişirilen ekmek çeşitlerinden biridir. İç
Anadolu’da, mayalanmış hamurdan daire şeklinde 20-25
cm kadar çaplı, 1 cm kadar kalınlıkta açılıp sac veya
tandırda pişirilerek yapılırken bazı yörelerde de yufkadan
biraz daha kalın ve küçük mayasız hamurdan
hazırlanmakta ve sacda pişirilmektedir. Yufka şeklinde
ancak yufkadan kalın olarak hazırlanan bazlamalar
genellikle pişirilme anını takip eden kısa süre içerisinde
tüketilmektedir. Tandır, keçi kılı katılarak hazırlanan
çamurdan yapılan yukarısı kesik koni şeklindeki silindir
küpün yere çukur kazılarak gömülen bir tür fırın şeklinde
tanımlanabilir.

İç Anadolu’nun karakteristik beslenme
alışkanlığı tahıl ürünleri ağırlıklıdır. Hamur işlerinin
sevildiği bu bölgede, gelişmiş hayvancılık sayesinde et ve
et ürünleri tüketimi de yaygındır. Genel olarak
karbonhidrat ve protein ağırlıklı beslenen İç Anadolu
insanı kış mevsiminde sebze ve meyve tüketimini
düşürmekte, yaz mevsiminde ise artırmaktadır. Turşu ve
salamura besin tüketimi yaygındır. Tencere yemeklerinin
yanı sıra kızartma ve kavurma yöntemleri de
uygulanmaktadır. Geleneksel mutfak kültürünün yaygın
olduğu eski dönemlerde ekilen ya da yetiştirilen bitkiler o
yörede yüzlerce hatta binlerce yıldan beri üretildiği için o
yöreye adapte olmuş doğal bitkilerdir. Eti, sütü, yumurtası,
derisi için beslenen hayvanlar da yöreye adapte olmuş
doğal bitkileri yediklerinden ve temiz kırlarda
dolaştıklarından etleri, sütleri ve yumurtaları sağlıklı,
doğal ve besleyicidir. Elde edilen besinlerin toplanması,
depolanması için yapılan işlemler elde ve doğal
işlemlerden geçirilip küplerde, tahta ambarlarda ve besin
saklama kuyularında muhafaza edilip depolandıklarından
görünüm, yapı ve içeriklerini korumuştur. Yemeklerin
kilden, porselenden, kalın, kalaylanmış bakırdan yapılmış
kaplarda odun veya odun kömüründe yavaş yavaş
pişirilmesi besinlerin doğal yapısı korunduğu için
yemeklerin görünümü, lezzeti ve kokusu hoş ve güzeldir.
Yemeklere konan, soğan, sarımsak, limon, domates, biber,
yağ, tuz, nane, maydanoz, kekik ve kırmızı biber gibi
tatlandırıcı ve aromatik bitkiler de o yörede doğal
ortamlarda yetiştirildiğinden hijyenik ve tazedir. Gübre
olarak da doğal gübre olarak bilinen evcil hayvanların
bekletilmiş gübreleri kullanılmıştır. Bitki ve hayvanların
yetiştirildiği ortamın toprağı, havası, suyunun da temiz
olması, besinlerin, hoş görünümlü, kokulu ve tatlı
olmasında temel rol oynamıştır.

İç Anadolu Bölgesi’nde farklılaşan ritüeller ve bu
ritüellerde sunulan yemekler şunlardır: Gelin görme
(Ankara/Çamlıdere/Çukurören Köyü): Gelin görme
geleneği Ankara’nın Çamlıdere ilçesinin Çukurören
Köyü’nde sadece bayram günlerinde gerçekleştirilir.
Damat adayı bayram namazından çıkar çıkmaz aldığı
hediyelerle birlikte nişanlısının evine gider. Öğle
vakitlerine doğru gelin mutlaka un helvası yapar. Ayran,
yoğurt veya süt gibi yiyeceklerden de yanına alarak
kayınvalidesinin evine gider. Un helvası “Tatlı yiyelim,
tatlı konuşalım.” mesajı verirken un helvasız yapılan
ziyaret olumsuz karşılanır. 3 70 Yöresel Mutfaklar Çörek
üleşme (Kırıkkale/ Keskin/ Dağsolaklısı Köyü): Ramazan
ve Kurban Bayramlarının bir gün öncesinde, arife günü,
Kırıkkale köylerinde, kuşluk vakti bütün çocuklar genişçe
bir alanda toplanır. Çocuklar önlerine tabaklarını
sıralarlar. Köydeki kadınlar “çörek üleşme” diye tabir
ettikleri hediyeleri hazırlarlar. Genelde bu hediyeler çörek
olur. Köydeki çocuklara yetecek sayıda yapılan çörekler
ya da diğer yiyecekler, tepsiler ile meydana getirilir.
Çocuklara paylaştırılır. Bayramlaşma
(Çankırı/Yapraklı/Tatlıpınar Köyü): Ramazan
Bayramı’nda köy meydanında bayramlaşma töreni
gerçekleştirilir. Bayram namazının ardından, camiden
çıkan köy halkı yakındaki köy yemekhanesinin önünde
toplanır. Daha sonra büyükten küçüğe doğru sıralanarak
bütün köy halkı bayramlaşır. Köyün kadınları tarafından
imece usulü ile yapılan ve evlerden getirilen yemekler
yenilir. Bu uygulamada genellikle bulgur pilavı, pirinç
pilavı, yaprak sarması, lahana sarması, soğan yahnisi gibi
yöresel yemekler hazırlanmaktadır. Şivlilik
(Konya/Selçuklu): Şivlilik geleneği Konya’da üç ayların
başlangıcı olan Recep ayının ilk günü yani Regaip
Kandili’nden bir gün önce başlar ve kandil gününün
akşamına kadar devam eder. Çocuklar şivlilik için özel
olarak satılan fenerlerden alırlar ve akşam olunca
fenerlerin mumları sönene kadar sokaklarda dolaşırlar.
Kandil gününün sabahı erkenden kalkarak ellerinde kese
ve torbalarla sokaklarda koşan çocuklar herkesin kapısını
çalar ve hep bir ağızdan şu maniyi söylerler: “Şivli şivli
şişirmiş, akşam olup pişirmiş, iki çörek bir börek.
Şivliiiiii! Şivliii!”. Ev sahipleri ise önceden şivlilik gününe
özel olarak aldıkları yiyeceklerden çocukların torbalarına
birer tane koyarlar. Eskiden şivlilik gününe özel olarak
hazırlanan buğdayın kavrulması ile yapılan kavurgalar
dağıtılırken bugün şeker, çikolata gibi hazır yiyecekler
dağıtılmaktadır. Festival havasında geçen bu günde
yetişkinler de kendi aralarında “bişi” adı verilen,
yumurtalı hamurun yağda kızartılmasından elde edilen
yöresel bir yemeği dağıtırlar.

İç Anadolu’nun karakteristik beslenme
alışkanlığı tahıl ürünleri ağırlıklıdır. Hamur işlerinin
sevildiği bu bölgede, gelişmiş hayvancılık sayesinde et ve et ürünleri tüketimi de yaygındır. Bölgede yemeklerin
kilden, porselenden, kalın, kalaylanmış bakırdan yapılmış
kaplarda odun veya odun kömüründe yavaş yavaş
pişirilmesiyle besinlerin doğal yapısı korunduğu için
yemeklerin görünümü, lezzeti ve kokusu hoş ve güzeldir.

İç Anadolu Bölgesi coğrafi ve iklim yapısı
nedeniyle özellikle küçükbaş hayvancılığın ve tahıl
ürünlerinin tarımının yapıldığı bir bölge olarak
görülmektedir. Bu nedenle özellikle İç Anadolu
Bölgesi’nde buğday ya da bulgurdan yapılan çorba ya da
yemekler ağırlıkla görülmektedir. Ayrıca İç Anadolu
yöresi halkının yiyecek kültüründe buğday ürünü un
(çeşitli hamur işleri), bulgur, koyun eti, yoğurt, patates ve
sebzeler (patlıcan, taze fasulye) önemli bir yer
tutmaktadır

İç Anadolu Bölgesi’nde, Konya Ovası’nın en verimli yerine kurulmuş olan Çatalhöyük, tüm Ön Asya Bölgesi’nde bugüne kadar rastlanılan en eski ve en büyük Neolitik yerleşim merkezi olarak bilinmektedir.

Bu özgün karakterli topraklarda medeniyetin temelini Hititler oluşturmuşlardır. MÖ 1900’lü yıllardan itibaren İç Anadolu Bölgesi’nin kuzeyine tekabül eden Kızılırmak yayı içinde yerleşmişlerdir.

Konya aynı zamanda Mevleviliğin de merkezi durumundadır. Bu nedenle bölgede pişen yemeklerde, özellikle pilavlarda Mevlevi dergâh mutfağının etkileri görülmektedir.

Doğal bölgelerle sosyoekonomik bölgelerin sentezi olan coğrafi bölgeler, doğal bölgeler üzerinde insan faaliyetlerinin etkisiyle şekillendikleri için, doğal bölgelere göre daha çeşitli bir yapıya sahiptir.

İç Anadolu Bölgesi’nde Aksaray, Ankara, Çankırı, Eskişehir, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat olmak üzere 13 il bulunmaktadır.

İç Anadolu Bölgesinin en yüksek noktası, volkanik bir dağ olan Erciyes Dağı’nın zirvesidir (3891m).

Tuz gölü çevresinde tuz oranının oldukça fazla olduğu topraklarda ise halofit bitkiler yaygındır.

İç Anadolu Bölgesi’nde yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsiminde görülmektedir.

İç Anadolu Bölgesi’nde yetişen tarım ürünleri şunlardır: Buğday, Nohut, Fasulye, Şeker pancarı, Arpa, Çavdar, Yeşil mercimek.

İç Anadolu Bölgesi coğrafi ve iklim yapısı nedeniyle özellikle küçükbaş hayvancılığın ve tahıl ürünlerinin tarımının yapıldığı bir bölge olarak görülmektedir.

İç Anadolu Bölgesi’nde buğday ya da bulgurdan yapılan çorba ya da yemekler ağırlıkla görülmektedir.

İlk söyleyiş şekli “bastırma” olan pastırma Selçuklular zamanında Anadolu’ya gelmiş ve yapımı genellikle Kayseri yöresinde bir zanaat hâlini almıştır.

Bölge halkının temel besin kaynaklarından biri de beyaz un ve beyaz şekerdir. Bu nedenle bölgede yağlanma sıklıkla rastlanan bir sağlık sorununu oluşturmaktadır

Gelin görme geleneği Ankara’nın Çamlıdere ilçesinin Çukurören Köyü’nde sadece bayram günlerinde gerçekleştirilir, un helvası “Tatlı yiyelim, tatlı konuşalım.” mesajı verirken un helvasız yapılan ziyaret olumsuz karşılanır.

Şivlilik geleneği Konya’da üç ayların başlangıcı olan Recep ayının ilk günü yani Regaip Kandili’nden bir gün önce başlar ve kandil gününün akşamına kadar devam eder.

İç Anadolu Bölgesi’nin coğrafi özelliği ve iklim şartları göz önünde bulundurulduğunda mutfak özelliğinin genelde tahıl ve et üzerine kurulu olduğu görülmektedir.

Ankara ili ve çevresinde ön plana çıkan yemek çeşitleri şunlardır: miyane çorbası, dutmaç çorbası, toyga çorbası, ovmaç çorbası, pıt pıt pilavı, efelek dolması, bahçe kebabı, cennet küngü, bal tiridi, ölüğün körü, sızgıçlı pırasa, entekke böreği, kömbe, bulgurlu kabak, Mamak kurabiyesi, kıkırdaklı, Ankara ketesi, alabörtme, calla, irişkik, sivel, siyer, mücirim köftesi, tohma, ay böreği, papaç, yalkı, cancıran, göçel, kale, köremez, papara, ayva boranası, bırtlak, datlaş, ekir, fıslak,
karga beyni, kar helvası, köyler, perçem, saraylı, tiltil helvası, zerdali hoşafı.

Çankırı ilinin mutfak kültürüne ait yemekler şunlardır; cızlama, güveç, pıhtı, fit fit aşı, cevizli hamur, çeç böreği, çalma, yaren kebabı, mantarlı keşkek, canfes böreği, çullama, pelverde, çekme helvası.

Sivas: İç Anadolu Bölgesi’nin doğusunda yer alan Sivas ilinde yemekler ağırlıklı olarak tarım ürünlerine dayalıdır.

Yozgat: Yemekleri temelinde hamur işleri ve tahıl ürünleri bulunmaktadır.