Kelime manası olarak “yerleştirme” demektir. Genel olarak; yerleşik veya konargöçer grupları kendilerinin veya devletin isteği doğrultusunda belli bir yöreyi Türkleştirmek, İslamlaştırmak, şenlendirmek veya güvenliği sağlamak gibi nedenlerle, başka bir bölgeye yerleştirme faaliyetine verilen isimdir.

1071 Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasıyla birlikte Türkler, Anadolu’ya akınlar
yaparak ilerlemeye başlamışlardı. Bu ilk dönemlerde Anadolu şehirlerini bir bir
fetheden Türkler, fethettikleri alanlara beylerinin yönlendirmeleriyle kalıcı olarak yerleşmeye de başladılar. Bunun neticesinde kısa bir süre içerisinde Anadolu’da birçok beylik ortaya çıktı. Bunların en güçlüsü konumundaki Türkiye Selçukluları öncülüğünde gaza ve cihat hareketlerini devam ettirdiler. Türkmen nüfusunun hızla Anadolu’ya sevk ve iskânı sonucu daha 1085 yılında Avrupalılar Anadolu’ya “Turquie” adını verdiler. Bu durumun ortaya çıkmasında kuşkusuz Malazgirt Savaşı sonrası Türklerin Anadolu’ya göç etmesi etkili olmuştur. Bu göç dalgasında Oğuz boylarına mensup, Kayı, Bayat, Karaevli, Yazır, Döğer, Dodurga, Avşar, Kızık, Beğdilli, Karkın, Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepni, Salur, Eymür, Alayundlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık teşekkülleri Anadolu’ya akın akın gelip yerleşmişlerdi.

Türkiye Selçukluları döneminde yapılan ilk iskân hareketlerinde göçmenler,
sınır bölgelere yerleştirilirken kendilerinden bulundukları bölgeleri korumaları
istenmekteydi. Bununla birlikte güçlü aşiretler parçalara ayrılarak birbirinden
uzak yerlere iskân edilirdi. Böylece onların bir güç oluşturarak düzeni bozma tehlikesinin önüne geçilmiş oluyordu. Ancak bu gaza ve cihatla birlikte gelen iskân hareketleri, belli bir metotla olmadığından oldukça sınırlı kalmış, fethedilen yerlerde ciddi anlamda kalıcılık sağlanamamıştır.

Osmanlıların Anadolu2ya gelişlerindeki en önemli etken Moğl istilasıdır. Türkiye Selçuklu Devleti’nin son döneminde Moğol istilası önünden kaçarak
Anadolu’ya gelen ve Söğüt ile Domaniç mıntıkasında bir uç beyliği oluşturan Osmanlılar ise Bizans’ın iç çekişmelerinden yararlanarak ağır ağır bir dünya gücü oluşturmaya başlayacaklardır.

Osmanlıların bir dünya devleti olmasını sağlayan amillerin başında sağlam bir
iskân siyaseti izlemesi gelir. Osmanlıların bulunduğu stratejik konum ve Anadolu’daki diğer Türk beylikleri ile çatışmaya girmeden gaza hareketi içinde bulunmaları bu bölgeye gelmekte olan Türk gruplarının kendilerine iltihak etmesine neden oluyordu. Bu sebeple Osmanlının elinde her zaman dinamik ve hareketli bir nüfus bulunuyordu. Fetihlerle birlikte Hıristiyanların boşalttıkları alanlar, bu nüfus sayesinde süratle dolduruluyordu. Böylece yeni fethedilen topraklarda hem kalıcılık artıyor hem de oralar şenlenerek Müslüman diyarı haline geliyordu. Bu açıdan özellikle Balkanlarda çok ciddi politikalar izlenmiştir. Bu bölgelere yerleştirilen zümreler kısmen boy yapısına bağlı olmakla birlikte genel olarak askeri örgütlenmeye tâbi idiler. Devlet bu şekilde pek çok fayda temin edebiliyordu. Bölgenin nüfus dengesini lehine çevirmek yanında, o topraklarda kalıcılığını arttırıyor, ülke içindeki üretim sürekliliğini sağlayıp vergisini alıyor, aynı zamanda asker ihtiyacının bir bölümünü karşılama imkânını da buluyordu. Ayrıca bu insanları yeni fethedilen bölgelerdeki boş topraklara iskân edip en üst noktada verim sağlamaktaydı. Osmanlı Devleti belki de kuruluş ve büyüme devrinde izlediği bu sağlam politikadandır ki, altı asırdan fazla ayakta kalabilmiştir.

Fetihlerle beraber bazı yerlerin alınması ile birlikte bu yerlerin elde tutulması
için yapılan iskânlardır. Fethedilen toprakların elde tutulması için Türk dervişleri ve genelde konar-göçer zümreler iskân edilerek hem Türkleşme hem de İslamlaşma sağlanmaya çalışılmıştır. Osmanlı Beyliği’nin devlet olma sürecinden itibaren son dönemlere kadar devam eden iskân politikalarını kapsar. Osman Gazi’nin 1299 tarihinde adına hutbe okutması ile bir devlet olarak ortaya çıkan Osmanlılar, Anadolu’daki diğer beyliklerden farklı olarak Rumeli topraklarına doğru yönelmiştir. Osmanlı Devleti, kendi durumunu sağlama aldıktan sonra Bizans ve Balkanların içinde bulundukları buhranlardan faydalanıp yaptığı fetihler sonucu sınırlarını genişletip bir imparatorluk
durumuna gelmiştir.

Osmanlı Devleti’nde konar-göçer hayat yaşayan zümrelerin yaşam tarzından
dolayı bazen kendi aralarında veya yerleşik ahaliyle sıkıntılar çıkabilmekteydi. Konar-göçerlerin tarım arazilerine verdikleri zarar genelde küçük ölçekli olup yeni bir iskân için gerekçe oluşturmaz, zararlar tazmin olunarak mesele çözülürdü. Ülkede huzur ve güvenliğin olmasını, üretimin devam etmesini isteyen devlet daha büyük olaylarda ise iskân metodunu uygulamıştır. Mesela, Balis sancağına tabi Arap Ka’ini ve Domanha Yörüklerinin dağılarak yaşadıklarından çevreye zarar verdikleri tespit edilince, boş ve harabe yerlere iskânları uygun görülmüştür. Öte yandan bu iskân sırasında adı geçen taifelere haksızlık yapılmaması ve başka bir isyana sebep olunmaması hususunda yetkililer uyarılmıştır. Hatta devletin, böyle durumlara fırsat vermemek için tedbirler aldığı dahi oluyordu. Nitekim kurak mevsimlerde konar-göçerlerin yerleşik alanlara zarar vermesinden çekinen merkezî idare yerel idarelerden gerekli tedbirleri önceden almalarını istiyordu. Keza Simav ahalisi ile Dağözü suhteleri arasındaki anlaşmazlığı çözümleme adına Kütahya’da 
Germiyanoğlu zaviyesi iskâna açılmıştır. Yine Halep ile Adana arasında mukim
Danişmentli Türkmenlerinden olan bir kaç cemaat, yerleşiklere zarar vermeleri
üzerine boş ve harap olan topraklarda iskâna tabi tutulmuştur. Göçebeler ile yerleşikler arasında birbirini tamamlayan bir paralellik vardı. Göçerler ürettikleri her nevi eşyayı yaylak pazarlarında satıyorlardı. Bununla birlikte
devlet tarafından kendilerine bir güzergâh çizilmesine rağmen, bu sınırları
aşıp ekili dikili alanlara zarar verdikleri de oluyordu. Devlet, bu konuda göçebe
zümreye sert davranmıştır; çünkü yerleşiklerin topraklarına göçebelerin müdahalesi demek devletin büyük bir vergi kaybına neden olması demekti. Özellikle de devlet ekonomisinin tarıma dayanması ve büyük gelir kaynaklarının çiftçilerin üretimine bağlı olması devletin bu alanlar için özel önlemler almasını gerektirmişti.

Osmanlı Devleti’nin güvenliğini tehdit edebilecek kesimleri tâbi tuttuğu iskân
hareketidir. Burada sadece konar-göçer zümreler değil, ister Müslüman olsun ister Hıristiyan, isyan potansiyeli olan bütün zümreleri kapsamaktaydı. Bu zümreler tehlikenin niteliği ve geliş yönüne göre Anadolu’dan Rumeli’ye veya Rumeli’den Anadolu’ya çift taraflı iskân edilmişlerdir. İlk dönemlerde Karamanoğullarına tâbi olan gruplar değişik bölgelere iskân edilerek muhtemel isyan ve başkaldırı hareketleri başlamadan önlenmek istenmiştir. Yine I. Murad’ın Rumeli’de fetihlere başlamadan önce Saruhan Yörüklerini Serez taraflarına iskâna tabi tutması da potansiyel isyan riskini en aza indirmek içindi. Bu çeşit iskânlar genelde aşiretlerin cezalandırılması maksadıyla sürgün yoluyla yapılırdı. Gösterilen yere gitmekte direnenler için ise genellikle sürgün yeri Rakka ve Kıbrıs’tı. Mesela, Bozok sancağına iskânı emredilen Mamalu Türkmenlerinden Kırık, Nefesli, Güller, Şarklı, Kafirkıranlı, Peçeli ve Turgutlu cemaatleri şekavetlerinden ötürü Rakka’ya, Kılıçlu, Doğanlı ve Alcı cemaatleri ise Kıbrıs’a sürgün edilmişti.

ilk dönemlerde üretimin sürmesini isteyen Osmanlı konar-göçerlerin
bataklık ve ormanlık alanları tarıma açmasını da istemiştir. Ama esas itibariyle bu durum XVII. yüzyıldan sonra yoğunluk kazanmıştır. İsyanlardan sonra boş kalan arazilere yerleştirilmelerinin yanı sıra ülkenin karışık olduğu zamanlarda başıboş gezmelerinin önüne geçilip yerleştirilmeye çalışılmışlardır. Yine kendi aralarında anlaşmazlık çıkan konar-göçer grupların bu alanlara sevk edildiğini görmekteyiz. Mesela Bozöyük civarında Veziriazam Şehit Mehmed Paşa’nın oğlu eski Bosna Beylerbeyi İbrahim’e intikal eden değirmenlerin etrafında otururken Celalî isyanları sonucu iskân mahallini terk edenlerin yerlerine dönmek isterlerse kimsenin müdahale etmemesi istenmekteydi. Yine Akkerman kazasında Sultan Selim Han Evkafı köyleri halkından bazılarının başka köylere sığınması sonucu vakıf arazisinin boş ve harap kalması yüzünden buradan göçen halkın tekrar eski yerlerine iskân edilmesi istenmekteydi. Keza eski Kütahya mütesellimi zamanında onun zulmünden kaçan halkın tekrar köylerine dönmesi istenmekteydi. Osmanlı Devleti’nin bu çabalarının temel gayesi ülke içindeki toprakların boş ve harap olmasını
önleme isteğiydi. Osmanlı sisteminde padişah Anadolu ve Balkanları ekonomik
eksenli bir denetim içinde tutmak istemiştir.

Ülke içinde ortaya çıkan bazı münferit olaylar sonucunda devlet, olayla ilgili
kişi veya kişileri sürgün yoluyla iskân edebiliyordu. İmparatorluk içinde sıkça karşılaşılan bir durum olmakla beraber genelde sürgün yeri olarak Kıbrıs kullanılırdı. Mesela, Akkeçili Yörüklerinden bazı kimselerin kadınlara rahatsızlık vermeleri üzerine Kıbrıs’a sürgün edilmelerine karar verilmişti.

Ülkenin ücra noktalarında kalmış alanlara yapılan yerleştirme faaliyetleri genel
olarak derbent teşkilatı olarak bilinmektedir. Bir kolluk kuvveti gibi bulundukları yerde, asayiş ve emniyeti sağlayıp yolları tamir ve muhafaza etmek, ıssız yerleri şenlendirmek derbent teşkilatının göreviydi. Bulundukları yerde ihtiyaç duyulduğunda yolculara rehberlik de yaparlardı.
Derbent teşkilatı dahilinde yapılan iskânlar iç iskân mahiyetindedir. Bu teşkilat
sayesinde başıboş, yersiz- yurtsuz gruplar toprağa yerleştirilip kendilerinden en yüksek verim alınmaya çalışılmıştır. Bu teşkilata tabi olan gruplara sorumluluklarının önemi derecesinde vergi muafiyeti de tanınmaktaydı. Mesela stratejik açıdan önemli olan Madik Boğazı’nın her iki yakasına ellişer aile yerleştirilmiş ve kendileri vergiden muaf tutulmuşlardır. Derbentçi tayin edilenlerden eşkıyanın bu sahada toplanmasına engel olmak ve şekavet sebebiyle yerini yurdunu terk etmeye kalkışan grupların firar etmesini önlemek beklenmekteydi. Bu hizmetlerine karşılık kendilerine vergi muafiyeti tanınmıştır.

Fethedilen yerlere ülke içinden yapılan iskân faaliyetidir. Özellikle kuruluş döneminde yapılan iskânlar dışa dönüktür. Fethedilen yerlerde kalıcılığın temin edilmesi, nüfus dengesinin sağlanması ve alınan yerlerin imar edilip şenlendirilmesi amacıyla genellikle ülke içinde konar-göçer hayat yaşayan zümrelerin tercih edilip iskân edilmesidir. Konar-göçer durumda olan Müslüman-Türk aşiretlerini yeni alınan bölgelerin Türkleştirilmesinde ve İslamlaştırılmasında kullanan Osmanlı Devleti; onları savaşçı vasıfları, bir disiplin ve teşkilât içinde olmaları sebebiyle de bu fethedilen bölgelere
yerleştirdi.

Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyıldan itibaren uzun süren savaşların içine girmesi ve çoğundan da başarısız ayrılması neticesinde ortaya çıkan iskân hareketleridir. Bu iskân hareketlerinin kapsamına ülke içinde çıkan karışıklıkların neticesinde terk edilen alanlara yapılan yerleştirmeler de girer. Devlet özellikle bu gibi durumlarda yerlerini terk eden grupları on yıl içerisinde ocaklarına iade edebiliyordu. Karışıklık sırasında yerleşik yaşama zarar verenler ve isyan etme özelliği olan zümreler boş olan alanlara iskân edilmiştir.
İç iskânı gerektiren sebepler dört başlık altında toplanabilir:
• Uzun savaşlar sebebiyle meydana gelen iktisadi buhranlar (vergilerin arttırılması, yeni verginin ihdası).
• Çeşitli iç karışıkların (isyanlar, eşkıyalık) ortaya çıkardığı durum.
• Devlete yeni gelir kaynakları elde etmek gayesi ile harap ve boş alanların
ziraata açılması meselesi.
• Yapılan savaşlar sebebiyle özellikle hudut bölgelerinden içe doğru olan insan
akını (muhaceret).

Osmanlı Devleti’nin XVI. asrın sonlarında uzun savaşlara girmesi ve umumiyetle başarısız olması üzerine halktan almak zorunda kaldığı “imdat-ı seferiye” vergisi halkın da durumunun kötü olmasıyla iç hareketlenmeye neden olmuştur. Vergiyi ödeyemeyen halk çareyi göç etmekte bulmuş, bu da genel olarak iç huzursuzluğa sebep olmuştur. Devletin göç edenlerin geri dönmesi için çaba sarf etmesine rağmen başarılı olduğu da söylenemez. 1596-1775 yılları arasında aralıklı devam eden ve imparatorluğun büyük bir enerji kaybına sebep olan Celali isyanları da halkın göç hareketlerinde bulunmasında önemli bir etken olmuştur. Yüklenen ağır vergiler dışında, can güvenliğini de tehlikede gören halk çiftini çubuğunu bırakarak büyük şehirlere veya kendini daha güvende hissedebileceği yerlere göç etmiştir. Celali isyanlarından başka merkezi otoritenin zayıf olduğu sıralarda yaşanan 1727-1728 İzmir İsyanı, 1764-1766 Kıbrıs İsyanı ile Mısır, Akka ve Mora’daki isyanlar neticesinde de göç hareketleri yaşanmıştır. Devletin girdiği savaşlardan ardı ardına başarısızlıkla ayrılması da iç hareketlenmelere örnek oluşturur. Mesela 1683’te başlayıp 1699’a kadar devam eden ve neticede büyük bir yenilginin yaşandığı savaştan sonra bu bölgelerde meskûn Türk ve Müslüman halk da iç kısımlara gelmiştir. Yine 1723 İran savaşları neticesinde ülke içine göçler yaşanmıştır. 1768-1800 yılları arasında Türk askerinin terk ettiği sahalardan yaklaşık 500.000 aile göç etmiştir. Devlet göç eden zümreleri genelde tampon bölgelere iskân etmekle beraber, boş ve harap olmuş arazilere sahiplerini tekrar iskân etme imkânı yoksa muhacir aileler iskân edilirdi.

“Türkmen” kelimesi hakkında yapılan araştırmalara bakıldığında, kelimenin ne
zaman doğduğundan, hangi anlamlar ifade ettiğine kadar çeşitli iddiaların ortaya atılmış olduğu görülür. İlk görüş Müslüman olan Oğuzlara Müslüman devletlerin “Türk’e benzeyen” anlamında “Türkmen” dedikleridir. Burada “Türk” ve “iman” kelimeleri birleşerek “imanlı Türk” anlamını almıştır. Muharrem Ergin Türk Dilbilgisi kitabında durumu şu şekilde izah etmiştir: “Türkçede “-man,-men” eki, işlek olmayan eklerdendir. Umumiyetle mübalağa ve benzerlik ifade eder: koca-man, kara-man, ak-man, köle-men, küçü-men gibi”. Ebu’l-gazi ise “ Türk-manend” yani “Türk’e benzeyen” kelimesinin Farslar tarafından verildiğini, fakat halkın telaffuzunda Türk-mene dönüştüğünü söyler. J. Deny ise “-man” ekininin “karaman, şişman” gibi mübalağa, fazlalık, üstünlük manası olduğunu Türkmen’in de halis Türk, koyu Türk anlamına geldiğini söylemiştir. Fuad Köprülü’nün başını çektiği ve bu konuda yaygın olan kanaate göre; Maveraünnehir Müslümanlarınca Müslüman olan Oğuzlara, Müslüman olmayan Oğuzlardan ayırmak için “Türkmen” adı verilmiştir. Oğuzlar ise kendilerine “Türkmen” demiyorlardı. Faruk Sümer’in ifadesine göre 13. Yüzyıla kadar atalarının Oğuz ismini yaşattılar. Bundan sonra ise “Türkmen” kelimesi “Oğuz” kelimesinin yerini aldı.

Türkmenler başlangıçta Müslüman olmayan Oğuzlarla Selçuk Bey
liderliğinde mücadele ediyorlardı. Siyasi baskılar ve hızla artan nüfus nedeniyle
Tuğrul Bey başa geçtiğinde batı yönünde fetihler artarak devam etti. Türkmenlerin Müslüman ülkelerde yaptıkları yağmalar nedeniyle halife Tuğrul Bey’den bunu engellemesini istemişti. Tuğrul Bey ise elinden geldiğini yaptığını ancak tümüne engel olamayacağını söylemiştir. Bu dönem olayları anlatılırken kaynaklarda Oğuz-Türkmen kelimeleri eş anlamlı olarak kullanıldığı görülüyor.
Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarında bu durum biraz
daha değişme göstermiştir. Zira artık Anadolu’da Türkmenlerden yerleşik hayata geçenler için “Türk” denilmeye başlanmıştır. “Türkmen” ismi ise yalnızca konargöçer olanlar için kullanılan bir tabir haline gelmiştir. Devleti kuranlar Anadolu’da fetihleri gerçekleştiren konar-göçer Türkmenler olmasına rağmen zamanla yerleşik bir devlet modeli haline gelen yönetim içinde kendilerine yer bulamamışlardır. Devlet bu grupların uçlarda bulunmasını destekliyor, Bizans ve Gürcü topraklarına akınlarda, yağma faaliyetlerinde bulunmalarına ses çıkarmıyordu. Zira Türkmenler ortak mülkiyete dayanan toprak rejimi bozulunca zor durumda kalmışlar ve giderek mera ve kışlak bulma konusunda güçlük çekmeye başlamışlardır. Anadolu’ya önemli bir Türkmen göçü de Moğol istilasını müteakip gerçekleşmiştir. Türkmenlerin göçebe yaşamda ısrarları, dinî-siyasî ve sosyal nedenlerle büyük çapta isyanların yaşanmasına sebep oluyordu. Anadolu’da Selçuklu tahsildarlarınca
haksız ve haşin muamelelere maruz kalmış olan Türkmenler, Moğol hâkimiyeti sırasında devlete karşı büsbütün itaatsizlik gösterdiler. Bunların başında
Karamanoğlu Türkmenleri geliyordu. Moğollar ise bu duruma, onlardan
çoğunu öldürerek cevap verdiler. Moğolların püskürtmeleriyle uçlara doğru ilerleyen ve Anadolu’nun batısını fetheden Türkmenler bir taraftan da bu bölgelerin Türkleşmesini sağladılar.

“Yörük”, kelimesi “yürümek” fiilinden gelip o dönemde hala yerleşmeyip konargöçer hayatlarını devam ettiren Türkmenler için kullanılan bir kelimedir. Yörükler de esasen göç vakti, göç kondu gibi tabirleri kullanmaktadırlar. Göçebe sözü tek başına bu insanların hayat tarzlarını açıklamamaktadır. Tam bir göçebe hayatı yaşamadıklarından, onlar için konar-göçer tabirinin kullanılması daha uygundur. İlk dönem Osmanlı kaynaklarından Âşıkpaşazade onlar için “göçer halkı”, “göçer il”; Oruç Bey ise “göçküncü Yörükler”, “göçer Yörükler” demiştir.

Yörüklerin iskânının, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan önceki dönemlerde
başladığı görülecektir. Henüz beylikler döneminde bile yerleşmeler görülmüştür. Osmanlı Devleti kurulduktan sonra da konar-göçer hayat yaşayan zümrelerin ya Rumeli’ye yerleştirilerek ya da iktisadi veya askeri teşkilat içine alınarak zamanla yerleştirildikleri bilinmektedir. Osmanlı Devleti, daha ilk dönemlerde yaptığı fetihlerin kalıcılığını arttırmak ve başka nedenlerle konar-göçer aşiretleri bu alanlara iskân etmiştir. Bu alanlardaki zümreler genel olarak yerleşik bir hayat yaşayıp tarımla uğraşmış ve genelde devlete askeri sahada sevkiyat ve iştirak noktasında yardımları olmuştur. XVI. yüzyıl başında Balkanlardaki Müslüman göçerleri, Yörükler 14.435, askeri örgütlenmeye
tabi Yörükler 23.000, Yörük kökenli Müsellemler ise 12.105 olmak üzere
toplam 50.000 civarında olduğu kaynaklarca belirtilmektedir.
Konar-göçerlerin iskânı köylülerden farklı olarak daha kolay bir biçimde yapılıyordu. Bu zümrelerin nakilleri vergi tahsili bakımından sorun çıkarmadığı
gibi bu zümrelerden Balkanlarda askeri hizmetler, derbentler, madenler ve çeltik alanlarında kullanılmak üzere yerleştirilmeleri devlet açısından önemli bir iş gücü teminini sağlamaktaydı. Osmanlı Devleti, Yörükleri 17. yüzyıldan itibaren çeşitli nedenlerle zaman zaman iskâna zorlamıştır. Özellikle Kıbrıs’a gönderilerek Kıbrıs Türkleştirilmiştir. Bu sırada büyük bir mücadele yaşanmış, geri dönmek için kimileri kaçmıştır. Yine devlet ülke içinde yerlerinde oturmayıp, şekavet halinde olan İçil Sancağı Yörüklerini Kıbrıs’a sürmekle tehdit etmiştir. Hallerine devam etmeleri üzerine ise devlet zoruyla Kıbrıs’a iskân edilmişlerdir.

Aşiret kelimesi, Kamus-ı Türkî’de bir asıldan mensup olup birlikte yaşayan ve birlikte konup göçen bedeviler halkı, oymak, kabile, Arap, Kürt, Türkmen aşiretleri olarak açıklanmıştır. Türkçede yaygın olarak göçebe toplulukları ifade etmek için kullanılmakla birlikte terim anlamı olarak boyun altında, cemaatin üstünde yer alan topluluğa verilen isimdir.
Genel olarak sıralama boy (kabile, taife), aşiret, cemaat, oymak, mahalle, oba
ve aile idi. Anadolu’da Oğuz boyları olan, Avşar, Beğdili, Kayı, Bayad, Büğdüz,
Yüreğir, Çepni, Çavundur, Yıva, Karaevli, Yazır, Dodurga, Karkın, Kızık, Salur,
Peçenek, Eymür, Bayındır, Kınık, Barak, Döğer, Alayundlu, İğdir, Varsak, Barak
ve Çunkarlara bağlı cemaatler çok yaygındı. Daha çok konar-göçer hayatı sürüp hayvancılıkla uğraşan bu gruplar, XVII. yüzyıldan itibaren devlet otoritesinin zayıflamasıyla beraber başıboş telakki edilip iskân edilmişlerdir. Kimileri devlet tarafından zorla, kimileri yine devletin verdiği teşvikler sonucu kendi isteği ile yerleşik hayata geçmişlerdir.

Aşiretler ve cemaatler, XVII. yüzyılda devletin iç bünyesinin bozulması sonucunda yine konar-göçer halkın yerleşik halka zarar verip üretimi aksatmaması, harap ve boş olan mahallerin imara açılıp şenlendirilmesi, ülkede kontrolü zor olan şaki gruplarına çeşitli görevler verilerek tampon bölgelerde oturtulması gibi nedenlerle iskân edilmeye çalışılmışlardır.
Köprülüzâde Fazıl Mustafa Paşa’nın sadrazamlık döneminde iskân edilecek kişiler ve yerler tespit edilip 1691-1696 yılları arasında aşiretler ve cemaatler iskân edilmeye çalışılmıştır. Anadolu ve Suriye’de aşiret ve cemaatlerin iskân edileceği yerlerde beylerbeyi veya sancakbeyinin nezaretinde iskân kâtibi, iskânbaşı, iskân beyleri, kethüdaları ve yerine göre diğer memurlardan oluşan komisyonlar çalışarak iskânın sistemli bir biçimde gerçekleşmesini sağlamışlardır. İskân edilen cemaatler genelde yerleştikleri alanlara mensup olduğu cemaatin ismini veriyordu. Mesela, Bozok sancağında bulunan altı yüz köyden iki yüzünün adları mensup olduğu cemaatin ismini almıştır. Bu şekilde, yapılan iskânın yönünü ve niteliğini belirlemek mümkün olmaktadır. Özellikle şekavete karışan cemaatlerin, toplu halde olmalarına izin verilmemiş,
mevcut köy ve kasabalara peyderpey dağıtılmışlardır. Böylece bir araya gelerek bir güç oluşturmalarının önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Bunun yanında Rumeli’de hâkimiyet tesis etmek isteyen Osmanlılar, Yıldırım
Bayezid zamanındaki sürgünden sonra II. Murad devrinde de Saruhan Beyliği’nin ileri gelenlerinden bazı kesimleri Rumeli’ye iskân etmiştir.
Yörüklerin askerlik veya başka hizmetler için bazı yerlere yerleştirildikleri oluyordu. Nitekim yapılan iskânlar sonucunda Rumeli’de Yörüklerin sayısının gittikçe artması üzerine devlet onlar için ayrı kanun ve nizamlar hazırlayıp askeri bir teşkilata tabi tutmuştur. Anadolu’da yaya teşkilatına benzer bir teşkilat Rumeli’de Yörükler ile oluşturulmuştur. Yörükler başlangıçta ya başlarındaki reislerinin adları, ya bir özellikleri, en çok da yoğun bulundukları bölgenin adı ile adlandırılmıştır. Yörükler “ocak” ismi verilerek organize edilmiştir. XV. yüzyıl ortalarından itibaren askeri ve stratejik vazifelerde önemli roller üstlenmeye başlayan Yörükler, sorumlulukları kanunlarla belirlenerek, XVI. yüzyıl ortalarında orduda hizmet eden ve devlet işlerinde önemli görevler alan bir askeri sınıf haline gelmişlerdir. Bu gruplar ile ordunun iaşesi kolaylaşıyor ve fetihler ilerledikçe ordunun arkası emniyet altına alınmış oluyordu.