1920 Renkler şaha kalktı. Yaşamın her alanına girdiler.     

1940 İkinci Dünya Savaşı’nın harp meydanı gibi koyu griler, kasvetli çamur ve toprak renkleri, koyu ve kiremit kırmızıları hakîmdir.              

1970 Tüketiciler çarpıcı renklere ve ahenksiz desenlere fazla dayanamadılar.

Toprak renkleri sahneye çıktı.    

1990 Tüketiciler tam bir renk arayışı içindeydi. Değerli taş renkleri eşyadan, giysiye her yeri süsledi. Ancak bu döneme damgasını vuran kuşkusuz yeşildi.             

Renk en önemli görsel iletişim ve sunum unsurlarından biridir. Işığın cisimlere çarptıktan sonra yansıyarak gözümüzde bıraktığı etkiye “renk” denir. Renk kavramı içinde birbirinden farklı dalga boylarına sahip, kendi fiziksel sınırları içinde farklı tonlara, doygunluklara-şiddete ve değerlere ulaşabilen ışın gruplarını tanımlamak gerekir. Bir rengin yansıttığı ışık miktarına göre bir “değeri”, aynı renk ailesinin değer ve doygunluk açısından ayrılan ancak yakın ilişkileri görülen derecelenmeye bağlı “tonu”, görsel yoğunluğuna ve saflığına göre de bir “şiddeti” söz konusudur.           

Renkler genellikle üç temel özellikleriyle açıklanır. Bu özellikler; ton, değer ve şiddet (yoğunluk) olarak sıralanır. Ton, mavi, kırmızı, sarı gibi gerçek rengin kendisine karşılık gelir. Değer rengin açık ya da koyu olması ile ilgilidir. Rengin yoğunluğu-şiddeti ise rengin parlak ya da donuk olmasıdır.  

İnsanlarda renk duygusunun oluşması için bir cisimden yansıyan ışığın yanı sıra, gelen ışık karşısında normal çalışan bir göz ve beyinde kusursuz bir görme merkezi gerekir.

Renk şu üç sistemde incelenir:

• Psikolojik sistemde renk: Beynimizde uyanan bir duyumdur.
• Fizyolojik sistemde renk: Çeşitli ışık cinslerinin göz retinası üstündeki sinirler vasıtasıyla oluşturduğu fizyolojik olaylardır. Sinir sistemlerimizde renk mevcuttur.
• Fiziksel sistemde renk: Işığın hangi dalga uzunluklarını hangi oranda bulundurduğuna dair, ölçülerle rakamlarla ifade edilebilen değerleridir.

Işıkla tüm cisimlerin rengini şu üç renk faktörünün belirlediğini unutmayalım.

1. a) Öz renk (Lokal renk): Objenin - cismin kendi asıl rengi,
2. b) Işığa göre değişen renk (tonal renk): Işık ve gölgenin etkisinin sonucu olarak görülen değişmiş renk,

c) Yansıma renk: Çevredeki diğer objelerden yansıyan renkler.    

İki ana rengin eşit ölçüde karışımıyla ortaya çıkan renge ara ya da yardımcı renk denir. Ara renk, karışıma katılmayan ana rengin tamamlayıcısıdır. Aynı zamanda birbirinin gerçek gücünü ortaya çıkartıp birbirlerini harekete geçirirler.  

Sarı, kırmızı ve mavi ana renklerdir.   

Karışımlara göre kırmızının psikolojik etkileri vardır. Her renkte olduğu gibi kırmızıda da rengin değeri yani açıklığı ya da koyuluğu farklı etkiler yaratabilmektedir. Açık kırmızı insanda güven, hâkimiyet ve sevgi duygusu uyandırır. Orta değerdeki kırmızı düzenlilik duygusu yaratır. Kan rengindeki kırmızı ise, insanın iç tepkisel duygularını açığa çıkarır. Kırmızı turuncuya doğru yaklaştığında aktifliğini kaybederek donuklaşır. Kırmızı beyazla karışınca ortaya çıkan pembe ile bir canlılık kazanır. Pembe kadınlık sembolüdür. Yapılan araştırmalar en çok kırmızı rengin beğenildiğini ama tonları içinde de en sevilen rengin pembe olduğunu ortaya koymaktadır.    

Kırmızı kullanıldığı yere göre coşkunluk, canlılık, nefret ve mücadelecilik gibi duygular uyandırır. Kahve kutusunun etiketi kırmızı ise, zengin bir tada sahipmiş gibi algılanır. Kırmızı aynı zamanda iştahı açan bir renktir. Bu nedenle gıda firmaları genellikle kırmızı rengi tercih ederler. Sıcaklık algısı da yaratabilen bir renk olan kırmızı, bu özelliği nedeniyle kışlık ürünlerde ya da bu ürünlerin sergilendiği yerlerde sıklıkla kullanılır.    

Sarı: Psikolojik anlamda çılgınca duyguların görüntüsü olarak nitelenir. Araştırmalar sarı rengin,

“ferahlık, sevinç, temizlik, aydınlık, sıcaklık, mutluluk, sağduyu, güzel düşünceler ve mantığı” çağrıştırdığını belirtmektedir. Kullanıldığı mekânda uyaran, neşelendiren, dikkat çeken bir etki yaratmaktadır. Genişlemeyi, iletişimi ifade etmektedir. Ancak bazı araştırmalar bu rengin zayıflık, hastalık, fakirlik ve mutsuzluk kavramlarını da çağrıştırdığını ifade etmektedirler. Öte yandan sarı dışa dönük bir renktir. İzgören ise, sarının geçici bir renk olduğunu belirtir. Bu nedenle dünyada ki tüm taksiler sarıdır. Dikkat çeksin ve geçici olduğu bilinsin diye.    

Mavi, insanda temizlik, rahatlık, sükûnet ve dinlendirici bir etki yaratır. Sınırsız atmosferi ifade eden mavi, insanda düşünme, karar verme ve yaratıcı fikirlerin doğmasına yardımcı olur. Bunun içinde çalışma alanlarında en çok kullanılan renktir.           

Ara renkler, yeşil, mor ve turuncudur.    

Yeşil, temiz bir doğayı, alabildiğine uzanan kırları ve insan psikolojisinde ferahlığın çağrışımlarını uyandırır. Kullanıldığı mekânda sakin, barışçıl, hassas, yumuşak bir etki yaratmaktadır. Neşe ve sükûneti ifade etmektedir. Bu ilgisizlikte insan psikolojisine huzur, rahatlık ve sakinlik verir; ama bir süre sonra insan duyguları bu ilgisizlikten rahatsız olur. Bu nedenle yeşilin yanında kırmızı gibi aktif renkler aranır. Bu konuda şimdiye kadar yapılan araştırmalar, geniş yeşil alanların, insan bünyesinde ve gözlerinde rahatsız etkiler yaptığını belirtir.   

Bu renkte maceracı, esrarengiz bir hava vardır. Melankolik karakterli olan mor, keder ve hüzün ifade edebilir. İnsanlarda karamsarlık etkisi uyandırmasının yanı sıra üzüntü, pişmanlık ve korkaklık duyguları uyandırabilir. Çünkü nevrotik duyguları açığa çıkarmaktadır. Bu nedenle de morun kullanılması özen ister. Mağaza ortamında çok yoğun bir şekilde kullanılırsa tüketicilerin morallerinin bozulabileceği, satış elemanlarının depresyona girebileceği söylenir.                     

Mor, kırmızı ve mavinin karışımından elde edilir.

Fastfood lokantaları genelde turuncu, sarı veya kahverengi renklerinde dekorasyonlar kullanmaktadırlar. Bunun nedenlerini hiç düşündünüz mü? Çünkü biyolojik olarak turuncu sizi acıktırır, sarı ve kahverengi de duygusal olarak rahatlatır. Dikkat çekici bir renk olan turuncu bir ürün veya markada kullanılıyorsa, bu ürün herkes için imajı verilir. Müşteriler o kapıdan içeri rahat girebileceklerini hissederler.   

Nötr renkler, siyah, beyaz ve gridir.   

Siyah: Herhangi bir ışık noktasından gelen ışınların, çarptığı nesne tarafından tamamen emilmesi ile oluşur.      

Siyah renkte her zaman korkunun, kötülüklerin, sonsuz derinliklerin ve paniğin etkilerini görebiliriz. Büyük yüzeyler üzerinde kullanılan siyah endişe, korku hissi yaratır. Aynı zamanda siyah keder, sıkıntı, üzüntü ve matemin rengidir. Öte yandan küçük yüzeyler halinde kullanıldığında ise canlılık verir.    

Beyaz renk; kırmızı, turuncu mavi, yeşil, sarı, mor gibi güneş ışınlarının birleşmesinden oluşur.  

Sıcak renkler kırmızı,  sarı, turuncu ve tonlarıdır.

Canlı, tahrik edici ve gösterişli bir özelliğe sahip sıcak renkler (sarı, kırmızı, turuncu ve tonları) bir mekânın dekorasyonuna canlılık verir. Bir mekânı olduğundan daha küçük gösterir. Sıcak renkler, soğuk ve serin yerlerde kullanılırsa sıcaklık ve canlılık verirler. Ancak bu renkler, sıcak ortamlarda kullanılırsa, bunaltıcı ve rahatsız edici bir etki yaratırlar. Sıcak renklerdeki parlaklık, aydınlık ve göz alıcı etkiler soğuk renklere oranla daha fazladır.    

Soğuk renkler mavi, mor, yeşil ve tonlarıdır.   

Soğuk renkler, insan psikolojisinde sükûnet ve rahatlık yaratır, dinlendirir.   

Yedi bölümde incelenir. Bunlar,

Üçlü renk kontrastlıkları (Yalın Kontrastlık)

Açıklık-koyuluk kontrastlıkları

Sıcak- soğuk kontrastlıkları

Tamamlayıcı renk kontrastlıkları

Simultan kontrast (Yanıltıcı kontrast)

Kalite kontrastları

Miktar kontrastlıklarıdır.      

Çünkü renkler, mağazanın içine giren müşteriyi çeşitli ruh hallerine sokmaktadır. Renkler insanlar üzerinde pozitif ya da negatif etki yaratırlar. Bu etkiler pek çok araştırmacıya da yön vermiştir.   

Görsel kimlik tasarımı oluşturulmasında kurum rengi kullanımın bazı yararları vardır:

• Kurumun özelliklerini ve kimliğini belirginleştirir ve güçlendirir
• Kurum içerisinde yön bulma aracı olur
• Dikkati çekerek kurumun özelliklerini ve değerini vurgular
• Mesajın hafızada kalmasına ve çağrışım yapmasını kolaylaştırır
• Reklam mesajının etkinliğini güçlendirir

• Hayal gücünü harekete geçirir ve kıyaslama olanağı sağlar.

Merkle renk seçiminde bazı noktalara dikkat edilmesi gerektiğini ifade etmektedir:

• Renkler kurumun/mağazanın özelliklerine göre farklı biçimde yaşanabilir.
• Renkler moda açısından değişikliğe uğramaktadır.
• Renkler kültürlere göre farklı anlamlara sahiptir.

• Renk seçiminde aşırıya kaçılmadan gözü rahatsız etmeyen renkler seçilmelidir. Renklerin etkisi kurumun ciddiyetini yansıtan ve sakinleştirici etki yaratan özelliklere sahip olmalıdır. 

Yöneticiler, mağazaların içinde, mağazanın dışında, vitrininde vb. renk seçerlerken uzmanların önerdiği bazı noktalara dikkat etmelidirler:

• Renk seçimini yalın tutun. Bazı çok ilginç teşhir tek renkli tasarımlardan oluşmuştur. Çok fazla renk izleyicinin kafasını karıştırır.
• Ürünün, paketin veya kutunun üstündeki renk ipuçlarına bakın.
• Parlak ve kontrast renkleri kullanırken dikkatli olun. Bir renk ne kadar yoğun olursa kapladığı alan o kadar daralır. Çok fazla parlaklık dikkat çeker ancak bir süre sonra müşteriyi rahatsız eder.
• Renklerde bir denge kurmaya çalışın. Eğer iki veya daha fazla rengi harmanlarsanız, etki sizi mutlu eden bir renk armonisine dönüşebilir. Duruma uygun renkler seçmeye özen gösterin.
• Renkli eşya etrafında yeterli boşluk bırakın. Madeni paraların birbirine çarpmasını düşünün. Boşluk bir tampon etkisi gösterecek ve ürünün özelliğini vurgulayacaktır.
• Işık gölgeleri çok kolay göze çarpar. Teşhir alanını derinleştirirler ve alanı büyük gösterirler.

• Ürün ve arka plan rengi arasındaki kontrastlığı vurgulayın. Renklerdeki kontrastlık bir teşhiri daha ilginç kılar. Kontrastlık ışıklandırma ile de başarılabilir.       

Tüketicilerin mağazaya çekilmesi kadar mağaza içinde tutulması, zevkle zaman geçirmesinin ve yeniden gelmesinin sağlanması da önemli bir konudur. Perakendeciler bu noktada da çeşitli mağaza atmosferi unsurundan yararlanırlar. Bu unsurlardan birisi de müziktir. Müzik, insanlara sesler aracılığıyla kendini ifade etme olanağı veren bir sanattır. Mağazalarda müziğin kullanımı, müşterilere hem ortamı hem de alışverişi sevdiren hatta kolaylaştıran, zevkli ve eğlenceli hale getiren unsurlardan biridir. Mağazalarda çalınan müzik ile müşterilerin davranışları etkilenir. Dolayısıyla eğer müşterilerde olumlu davranışlar ortaya çıkabiliyorsa, bu durum mağazanın iyi ve etkili bir atmosfer yarattığının bir göstergesi olarak görülebilir. Bütün bu süreç bir geri besleme olarak değerlendirildiğinde ise, mağazadan memnun ayrılan müşterilerin tatmin olduğunu ve bunun sonucunda da mağaza sadakatinin oluştuğunu varsayabiliriz.         

Literatürde müziğin hizmet bekleyen müşterilerin tepkilerine en temel üç etkisi tanımlanmaktadır. Bunlar; algılanan bekleme süresi, hizmet ortamının duygusal değerlendirmesi ve beklemeye karşı duygusal tepkidir.  

• Müşterilerin satın alma davranışları üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir.
• Müşteriler üzerinde belirli duyusal tepkilerin oluşmasına neden olur.
• Müşterilerin yürüme temposunu etkiler.
• Müşterilerin ruh halini etkiler.
• Müşterilerin endişesini azaltır.
• Müşterilerin depresyonunu azaltır.
• Müşterilerin, kasada kuyrukta bekleme sırasında oluşan streslerini azaltır.
• Satış elemanlarının performansını etkiler.
• Müşterilerin zaman algılarını etkiler.
• Müşteriler hoşlanırsa, mağaza yönetiminin kendileriyle ilgilendiğini düşünürler.

• Müşterilerin mağaza içinde daha fazla para harcamalarına neden olur.

Bütünleşik iletişim; “Kilit müşteriler ve işletme arasında kârlı ilişkilerin kurulması için her bir temas noktasındaki çabaların birleştirilerek şirketin ve markalarının istenen doğrultuda hatırlanmasını kolaylaştıran stratejik yönetim sürecidir.” Bir başka deyişle bir işletmenin tüm iletişim etkinliklerinin koordine edildiği bir süreci yönetmedir.   

Müşteri İlişkileri Yönetimi(MİY); müşterileri bulmak, kazanmak ve elde tutmak için yapılan çalışmaların tümüdür.

• Her müşteri farklı bir birey olarak görülmeli: Müşteriler birbirinden farklıdır.
• Her konuda yaratıcı olmalı: Her müşteriye kurumun prensipleri doğrultusunda farklı davranabilme becerisini göstermek yaratıcı hizmettir.
• Dinamik olmalı: Dinamizm müşteriler üzerinde pozitif etki yaratır.
• Müşterinin beklentisinin ötesinde hizmet verilmeli: Müşterilerin isteklerini karşılamanın yanı sıra beklenenden daha fazlasını vermek aslında hiç de zor değildir.
• Hizmet satışa yönelik olmalı: Bir satış elemanının hedefi, müşteri mağazaya girdiğinde, ona ürün satmak olmalıdır.

• Müşteri inisiyatifi kendisinde hissetmeli: Müşteriyi olabildiğince rahat ettirmek gerekir.

Saçlar: Saçlar düzgün ve taranmış olmalıdır. Son derece temiz olması gereken saçlar, mağazanın ortamına uygun bir modelde olmalı ve düğüne gider gibi yapışmış olmamalıdır.

Vücut Temizliği: Ter kokusuna karşı mutlaka önlem almalıdır.

Tırnaklar: Tertemiz olması gereken tırnaklar zamanında kesilmiş ve bakımı yapılmış olmalıdır.

Makyaj: Aşırı, ağır makyaj yapmaktan kaçınılmalı ve bulunulan mağazanın ortamına uygun hafif bir makyaj yapılmalıdır.

Sakal Tıraşı: Mutlaka her gün sakal tıraşının yapılmasına önem vermek gerekir.

Giyim: Temiz ve ütülü giysiler giyilmelidir. Mağazanın kendi markasını taşıyan giysiler giyilmeli veya giysilerin üzerinde rakip markaların görülmemesine dikkat edilmelidir.

Ayakkabılar: Temiz ve boyalı ayakkabılar giyilmelidir.

Nefes: Sabah kahvaltısında ve öğle yemeklerinde nefesi kokutabilecek yiyeceklerden uzak durmak gerekir.

Göz ilişkisi: İnsanlarla onları rahatsız etmeyecek ölçüde, ancak mümkün olduğu kadar çok göz ilişkisi kurmak iletişimi iyileştirmede önemlidir.

Yüz İfadesi: Yüzünüz, gülümseyen ve yumuşak bir ifadeye sahip olmalıdır. Mümkün olduğu kadar sıcak ve dostça tebessüm edip gülmek müşteriler üzerinde olumlu etki yaratır.

Baş Hareketleri: Müşteri konuşurken sık sık başı hafif aşağı yukarı hareket ettirerek onu dinlediğinizi ve anladığınızı hissettirmek gerekir.

Jestler: Jestlerinizi çok aşırıya kaçmadan kullanın. Ellerinizi cebinizde tutmaktan ve kollarınızı kavuşturmaktan, ellerinizle ağzınızı örtmekten kaçının.

Postür (Beden Duruşu): Oturuyorsanız sandalye ve koltuğu tam olarak doldurun ve arkanıza yaslanın. Ancak müşteriyi ayakta karşılamak çok daha doğru ve etkilidir. Ayaktaysanız dik durun.

Yakınlık: Müşterilere daima onları rahatsız etmeyecek, mümkün olan en yakın mesafede durmaya çaba gösterin. Aslında mağazacılıkta müşteriyle aranıza standart bir mesafe koymak mümkün değildir.

Yöneliş: Daima sizin konuştuğunuz veya sizinle konuşan müşteriye dönük durun.

Beden Teması: İnsanların birbirlerine dokunmaları genelde rahatlık hissi verir. Ancak bu çok hassas bir konudur.

Dış Görünüş: Grup normlarına, toplumsal rol ve statünüze uygun giyinin. Saç ve el bakımınıza özen gösterin.

Konuşma: Çok fazla ve çok hızlı konuşmaktan kaçının. Sesinizin yüksekliğini ve tonunu, bulunduğunuz mağazadaki duruma göre ayarlayın. Doğru ve etkili konuşma için doğru vurgulamalar yapmak gerekir.                

Mağaza satış elemanının dinleme tarzı; Tüm insanlar söyledikleri pek çok konunun önemli ve değerli olduğuna inanır. Konuşan kişinin söyledikleri bilinse dahi onu dinlemek gerekir. Müşteriyi dinlerken;

• müşterinin sözünü bitirmesini beklemeli ve sözünü kesmemeli,
• dinlerken müşteriye doğru bakmalı,
• dinlerken kesinlikle başka işlerle uğraşmamalı,
• bütün davranışlarla müşteriye onu dinlemeye önem verildiğini hissettirmeli,
• müşterinin nasıl anlattığından çok ne anlattığına önem vermeli,
• konuşma süresince müşterinin anlaşıldığını gösteren hareketler yapmalı,
• zaman zaman tekrarlar yapmalı,
• sadece duymak istenilenleri duymamalı,
• konuşma konusu anlaşılmadığı zaman yorum yapılmamalı,

• müşteriye verdiği görüşler ve bilgiler için teşekkür edilmelidir.     

Nazik tip, kavgacı tip, ihtiraslı tip, şaşkın tip, tartışmacı tip, ketum tip, şüpheci tip, telaşlı tip, çekingen tip, akıl hastası olan tip, sarhoş tip, dolandırıcı tip ve bahşişçi tiptir.

İhtiraslı Tip: Aşırı tutkuları nedeniyle dürüstlük sınırını aşabilirler. Genellikle zeki ve atılgan olan bu tipler, hak etmediği şeyleri bile elde etmek isteyebilirler. Bu tip müşterilerle iletişim kurarken fikirlerine saygılı olunmalı ve ölçülü iltifat edilmelidir.

Şaşkın Tip: Kültür düzeyi düşük olan bu tip anlama yeteneğinden de yoksundur. Bu tiplere sakin bir şekilde ürünün/hizmetin tüm özelliklerini çok açık olarak anlatmak gerekir.

Şüpheci Tip: İçinde devamlı şüphe olduğu için güvensizdir. Güvendiği kişilerden kolay kolay vazgeçemez. Bu tip müşterilerle iletişimde, sadece tek bir personele güven duymasının yeterli olmayacağı, bu güveni tüm personel için duyması gerektiğini anlatacak olumlu bir davranış izlemek gerekir.

Öncelikle müşteriyi güler yüzle karşılamak gereklidir. Aynı zamanda mağazanın içerisindeki düzene, atmosfere dikkat etmek gerekir. Müşteriye ismi ile hitap emek, yakınlık ve ilgi göstermek müşteriler arasında ayrım yapmadan objektif ve sempatik davranmak. Müşteri ilişkileri açısından oldukça önemlidir. Müşterilerin inançlarına saygı gösterilmeli. Aynı zamanda kişilik farklılıklarını dikkate alarak müşteriyle iletişime geçilmelidir. Müşterilerin ihtiyaçlarını, beklentilerini, isteklerini öğrenebilmek ve sorunlarını çözebilmek için müşteriyi çok dikkatli dinlemek gerekir. Ürünün/hizmetin özelliklerini çok iyi bilmek ve bu özellikleri müşteriyi ikna edecek biçimde anlatabilme kabiliyetine sahip olan satış elemanları kuşkusuz “iyi” satış elemanı olarak niteleneceklerdir. Her müşteri önemlidir prensibiyle hareket eden satış elemanları, hatalı olduklarında da hatalarını kabullenerek gerektiğinde müşteriden özür dilemeyi bilmelidir.

Kalabalıklığı oluşturan unsurları şöyle ifade edebiliriz:

• Fiziksel unsurlar
• Ürün yerleştirmeleri
• Diğer müşteriler
• Çalışanlar                         

Fiziksel Unsurlar: Mağazanın içyapısı ve atmosferi fiziksel unsurları oluşturur. Aynı zamanda bu algılama müşterilerin kişisel faktörleriyle doğrudan ilgilidir. Mağazanın içindeki atmosferin, müşterinin rahatını sağlayacak biçimde tasarlanması gerekir. Uygun genişlikteki koridorlar, merdivenler, dinlenme ve bekleme yerleri, kasalar, tezgâhlar ve otopark bu amaçla en uygun biçimde tasarlanmalıdır.             

Ürün Yerleştirmeleri: Mağazalarda ürünlerin ne şekilde yerleştirileceği oldukça önemli bir konudur. Bu konu perakendecilik alanında ürünün/hizmetin türüne ve kurumun hedeflerine, kimliğine göre farklılık gösterir. Açıkçası bir süpermarket ile departmanlı mağaza ürünlerini farklı şekilde yerleştireceklerdir. Perakendeciler, artık müşterilerinin ürünleri hissetmelerini, daha rahat görmelerini amaçladıkları için ürün yerleştirme stratejilerini de bu doğrultuda belirlemektedirler. Kuşkusuz buradaki amaç müşterilerin ürünlere en rahat ve kolay biçimde ulaşmalarını sağlamaktır.    

Diğer Müşteriler: Alışveriş ortamında bulunan kişilerin yoğunluğu da kalabalıklığı oluşturan unsurlardan biridir. İnsanların sürekli çevreleriyle etkileşim içerisinde olmaları ve çevrelerinde ortaya çıkan değişiklikler, kişinin amacına ulaşmasında sınırlandırıcı bir etki gerçekleştiriyorsa, o ortamda kalabalıklıktan söz etmek mümkündür. Aynı mağaza ortamında bulunan kişiler arasındaki etkileşim ve bu etkileşimin kişiler üzerinde oluşturacağı etkiler kalabalıklığın belirleyici diğer bir boyutunu oluşturmaktadır. Bu kişiler birbirlerinin hareket özgürlüğünü kısıtlayacak veya engelleyecek boyutta olması o ortamın kalabalık olarak algılanması sonucunu ortaya çıkaracaktır. Kuşkusuz kalabalıklık göreceli bir kavramdır. Kalabalık ortamlar, insanların alışverişleri üzerinde farklı etkiler yaratır.

Çalışanlar: Mağaza atmosferi içerisinde kalabalıklığı oluşturan bir diğer unsur ise çalışanlardır. Mağazada çalışan elemanlar, müşterilerle sürekli bir etkileşim içerisindedirler. İşte bu nedenle mağaza elemanları mağazadaki kalabalıklığın algılanmasında etkili unsurlardan biridir. Müşteriler için birer bilgi kaynağı konumunda olan çalışanların müşteriye sağlayacağı yararlar önemlidir. Ancak müşterilerin bazıları alışveriş sırasında etrafında pek fazla kişi istemez. Bazıları ise mağazaya girer girmez kendisiyle hemen ilgilenilmesini ister ve satış elemanının sürekli yakınında olmasını bekler. Bu tip beklentilerde farklı farklı etkenler söz konusu olabilir. Bu beklentide kalabalıklık da bir etkendir şüphesiz. Kalabalıktan hoşlanmayan bir müşteri, alışveriş esnasında çalışanlar dâhil etrafında insanların bulunmasından pek hoşlanmaz. İşte müşterinin bu beklentilerini iyi analiz edebilen bir satış elemanı doğru davranışlar göstererek müşterinin memnuniyetini sağlayabilir.